یحیی انصاری شیرازی

انصاری شیرازی، یحیی؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی. او در سال ۱۳۰۶ ش در روستای نوایگان در سرکوه داراب در استان فارس متولد شد. پدرش محمد فخر انصاری از روحانیان آن سامان (شریف رازی، ج ۵، ۱۰۱) و پدربزرگش زکریای انصاری ملقب به نصیرالاسلام، از مجاهدان عصر مشروطه به شمار می‌رفت که همراه با سیدعبدالحسین لاری به شیراز رفت و به مبارزه علیه سلطه خارجی انگلیس پرداخت (همان، ۱۰۱-۱۰۳). گفته می‌شود نسب آنان با چند واسطه به جابر ابن عبدالله انصاری می-رسد (قاسم‌پور، ۵۹). یحیی انصاری دروس ابتدایی را در زادگاهش گذراند. سپس به فراگیری علوم دینی روی آورد و بخشی از دروس مقدماتی را نزد استادان آن دیار ازجمله ابوالحسن انصاری فراگرفت (شریف رازی، ج ۵، ۱۰۱). کتاب‌های جامع‌المقدمات، سیوطی و حاشیه را هم نزد عبدالکریم انصاری از شاگردان میرزا ابراهیم شیرازی خواند (قاسم‌پور، ۵۹). سپس در سال ۱۳۲۵ ش به شیراز رفت و نزد تعدادی از استادان حوزه علمیه شیراز به‌خصوص سیدنورالدین مجتهد شیرازی، بخش دیگری از دروس سطح را آموخت و هم‌زمان خود نیز به تدریس ادبیات و منطق پرداخت (شریف رازی، ج ۵، ۱۰۱). او در سال ۱۳۳۱ ش به قم رفت و در حوزه علمیه آن شهر مکاسب و کفایه را نزد سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، شرح منظومه و حکمت الهی را نزد شیخ حسینعلی منتظری و شرح تجرید را نزد شیخ محمد فکور یزدی آموخت. سپس در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی و آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد (همان، ۱۰۱). او به احتمال زیاد از سال‌های نخست دهه ۱۳۳۰ ش (پس از ورود به قم و اتمام دروس سطح) در درس خارج اصول امام‌خمینی حضور یافت و این حضور تا تبعید ایشان به خارج از کشور ادامه داشت. همچنین در درس خارج فقه و اصول آیات مرتضی حائری و محمدعلی اراکی نیز شرکت جست (قاسم‌پور، ۵۹) و دروس عقلی ازجمله اسفار اربعه و الهیات شفا را از محضر محمدحسین طباطبایی استفاده کرد (شریف رازی، ج ۵، ۱۰۱). همچنین به توصیه ایشان، شرح فصوص قیصری را نزد سیدمحمدحسن الهی (برادر سیدمحمدحسین طباطبایی) آموخت (قاسم‌پور، ۵۹). انصاری شیرازی در دورانی که مشغول تحصیل دوره خارج فقه و اصول بود، به تدریس شرح لمعه و شرح تجرید مشغول بود و همچنین به وعظ و خطابه مذهبی می‌پرداخت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۱، ۱۰۳). او سال‌ها به تدریس شرح منظومه (روحانی، ۱۳۸۷: ۲۸۶) و اسفار اربعه (خاطرات حجت‌الاسلام سیدمهدی طاهری خرم‌آبادی، ۶۳)، لمعه، رسایل، مکاسب، شرح تجرید، شرح اشارات، شرح فصوص قیصری، تمهید القواعد، مصباح الانس و شرح منازل السائرین در حوزه علمیه قم اشتغال داشت (قاسم‌پور، ۶۱). یحیی انصاری با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام‌خمینی، به جرگه طرفداران ایشان پیوست و از همان آغاز یکی از افراد مورد اطمینان امام‌خمینی بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰، ۴۳۹). بعد از واقعه پانزده خرداد ۱۳۴۲ و دستگیری امام‌خمینی، جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم ازجمله یحیی انصاری با ارسال نامه‌ای به هیئت دولت خواهان پایان دوران بازداشت ایشان شدند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۶-۱۰۴). او پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور، با حضور در منزل ایشان طرفداری خود را از امام‌خمینی نشان ¬می‌داد و این مسئله از دید مأموران ساواک پنهان نمانده بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰، ۱۱۸). در سالگرد حادثه مدرسه فیضیه و روز شهادت امام جعفر صادق (ع)، عده‌ای از طلاب و روحانیان حوزه علمیه با ایجاد تجمعاتی درصدد بودند علیه رژیم و در حمایت از امام‌خمینی دست به فعالیت بزنند که به علت حضور مأموران موفق نشدند. در اسناد به‌جامانده از ساواک، از یحیی انصاری به‌عنوان یکی از محرکان این جریان و تظاهرات مشابه آن نام برده شده است و به همین سبب بعد از این جریان توسط ساواک قم دستگیر شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۶، ۲۴)، اما پس از کمتر از یک ماه از زندان آزاد و قرار بازداشت وی به قرار التزام عدم خروج از حوزه قضایی تهران تبدیل ¬شد. او در همان سال به دلیل سخنرانی‌های تحریک‌آمیز ممنوع‌المنبر می‌شود (همان، ۳۰۲). انصاری شیرازی سپس با امضای اعلامیه‌ها و بیانیه‌ها و همچنین ارسال نامه‌هایی به امام‌خمینی به مبارزاتش ادامه داد (همان (عبدالرحیم ربانی شیرازی)، ۴۱، دوانی، ج ۵، ۱۶۳-۱۵۸ و ۱۶۴-۱۶۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۲، ۱۶۳-۱۶۱ و ۱۶۵-۱۶۴). او یکی از افرادی بود که در برگزاری مجلسی در هشتم اسفند ۱۳۴۳ و در مدرسه فیضیه به مناسبت سالروز شهادت امام جعفر صادق (ع) و دومین سالگرد حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه نقش داشت. در آن مجلس شرکت‌کنندگان ضمن قرائت دعای توسل، به مسجد بالاسر رفتند و قصد تظاهرات به طرفداری از امام‌خمینی را داشتند که با یورش مأموران مواجه شدند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ۱۷۴). به همین سبب در سال ۱۳۴۵ ش با رأی کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی، تحت مراقبت نیروهای انتظامی قرار گرفت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۱، ۱۰۲). پس از دستگیری حسینعلی منتظری و عبدالرحیم ربانی شیرازی توسط نیروهای امنیتی در همان سال، وی به همراه حدود ۵۰۰ نفر از طلاب قم به منزل آیت‌الله میرزا هاشم آملی رفتند و در آن دیدار یحیی انصاری از ایشان تقاضا نمود که برای آزادی دستگیرشدگان اقدام کند (همان، کتاب ۱۶، ۵۰ و ۵۳). به دنبال آن تعدادی از مدرسان و محصلان حوزه علمیه قم ازجمله یحیی انصاری طی نامه¬ سرگشاده‌ای به مراجع عراق و ایران، خواهان اقدام آنها در حمایت از روحانیان ایران در مقابل دولت شدند (دوانی، ج ۵، ۱۷۸-۱۷۷؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۹۸-۱۹۵). آنان همچنین با ارسال تلگرافی به حسینعلی منتظری، عبدالرحیم ربانی شیرازی و احمد آذری قمی، نگرانی خود را از بازداشت آنان اعلام کردند (اسناد انقلاب اسلامی، جلد ۳، ص ۱۹۹). پس از شهادت سیدکاظم قریشی در زندان، به مناسبت چهلمین روز درگذشت وی مراسمی در خوانسار (زادگاه سیدکاظم قریشی) برگزار شد که یحیی انصاری به همراه ابوالقاسم خزعلی و هادی دوست‌محمدی به منبر رفتند و ضمن سخنرانی خود برای آزادی امام‌خمینی دعا کردند (دوانی، ج ۵، ۱۲۶-۱۲۵). پس از درگذشت آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم، یحیی انصاری به همراه تعدادی دیگر از مدرسین حوزه علمیه قم با صدور بیانیه‌ای درگذشت ایشان را به امام‌خمینی تسلیت گفتند (روحانی، ج ۲، ۱۳۷۶: ۷۸۱-۷۸۰؛ اسناد انقلاب اسلامی، جلد ۳، ۲۲۲). او یکی از دوازده نفری بود که پس از درگذشت آیت‌الله سیدمحسن حکیم، با انتشار اعلامیه‌هایی جداگانه به معرفی امام‌خمینی به‌عنوان مرجع اعلم پرداختند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۶، ۱۹۹-۱۹۸ و ۲۰۵؛ روحانی، ۱۳۶۸، ج ۱، ۷۱؛ روح‌بخش، ۲۲۰-۲۱۹). یحیی انصاری به دلیل سخنرانی‌ها و فعالیت‌های سیاسی به طرفداری از امام‌خمینی، از جانب ساواک تحت مراقبت بود و از او به‌عنوان یک روحانی افراطی نام برده شده است (یاران امام به روایت اسناد ساواک (عبدالرحیم ربانی شیرازی)، ۳۰۲) و به همین دلیل در سال ۱۳۵۲ ش به سه سال اقامت اجباری در کوهدشت لرستان محکوم شد (همان، کتاب ۱۶، ۳۲۵-۳۲۴). سند دیگری از ساواک در دست است که نشان می‌دهد او در سال ۱۳۵۳ ش (یعنی یک سال بعد از تبعید به کوهدشت) مجدداً به نائین تبعید شد (همان، کتاب ۲۱، ۱۸۶-۱۸۵). در اسناد ساواک، از یحیی انصاری به دلیل ایراد سخنرانی‌های تحریک‌آمیز، به‌عنوان یکی از وعاظ ممنوع‌المنبر نام برده شده است (همان، کتاب ۵، ۶۶۷-۶۶۶). پس از درگذشت مصطفی خمینی، تعدادی از علما و مدرسین حوزه علمیه قم ازجمله یحیی انصاری با ارسال تلگرافی این ضایعه را به امام‌خمینی تسلیت گفتند (دوانی، ج ۶، ۵۳۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۲۹). همچنین از طرف آنها مراسمی در مسجد اعظم قم برگزار شد که یحیی انصاری به‌عنوان مدرس حوزه و از طرفداران امام‌خمینی در برگزاری این مجلس نقش داشت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۱، ۲۵۰-۲۴۸). در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ در اعلامیه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف منتشر می‌شد، نام یحیی انصاری به‌عنوان یکی از مدرسان حوزه علمیه قم نیز دیده می‌شود (ر.ک. دوانی، ج ۷، ۸۱-۷۷؛ ج ۸، ۳۸۲-۳۸۰؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۳۹-۲۳۸ و ۲۷۲-۲۶۷ و ۴۲۰-۴۱۸ و ۴۳۴-۴۳۳ و ۴۷۹ و ۴۹۱-۴۸۸ و ۴۰۵-۴۰۳). به همین سبب وقتی سازمان اطلاعات و امنیت قم در ۳۰ مهر ۱۳۵۷ فهرستی از روحانیان طرفدار امام‌خمینی تهیه کرد، نام او را هم در آن لیست قرار داد (آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی، ۲۹۵-۲۹۶). یحیی انصاری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه داد و از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود (قاسم‌پور، ۶۱). او دارای تألیفاتی است، ازجمله شرح منظومه در چهار جلد، اصطلاحات حکمت متعالیه (به فارسی)، آهنگ آزادی از سرکوه داراب، سروشی از غیب (تفسیر سوره نبأ به فارسی)، اشعار و قصائد و غزلیات (شریف رازی، ج ۵، ۱۰۲). او در ۱۴ دی ۱۳۹۳ در قم درگذشت و ۱۵ دی در حرم حضرت معصومه به خاک سپرده شد. منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، جلد سوم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات حجت‌الاسلام سیدمهدی طاهری خرم‌آبادی (۱۳۸۹)، تدوین مصطفی قلی‌زاده عیار، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، جلد ۵ و ۶- ۷ و ۸، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، حسن (۱۳۸۷)، خاطرات حجت‌الاسلام حسن روحانی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی در ایران، ج ۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ روحانی، حمید (۱۳۷۶)، نهضت امام‌خمینی، جلد دوم، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روح‌بخش الله‌آباد، رحیم (۱۳۸۷)، شبکه پیام‌رسانی در نهضت امام‌خمینی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، جلد پنجم، تهران، ۱۳۵۲؛ قاسم‌پور، داود (۱۳۸۹)، «انصاری شیرازی، یحیی»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تألیف: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰: آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده (۱۳۸۰)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب پنجم: شهید حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد (۱۳۷۷)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، جلد یک، شهید آیت‌الله سیدمحمدرضا سعیدی (۱۳۷۶)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایت پایداری، شرح مبارزات آیت‌الله ربانی شیرازی (۱۳۷۹)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب بیست و یکم، شرح مبارزات آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی (۱۳۸۰)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. /مرضیه بیگی‌زاده/