محمدرضا حدائق

حدائق، محمدرضا؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمدرضا حدائق در سال ۱۳۰۵ ش در شهر شیراز به دنیا آمد. پدرش شیخ ابوالحسن حدائق از عالمان نامی شیراز بود. محمدرضا حدائق خواندن و نوشتن را در شیراز و نزد پدرش که از مدرسان بنام شیراز بود آموخت. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و بخشی از مقدمات را نزد پدرش خواند. حدائق سپس در مدارس علمیه شیراز به تکمیل تحصیلات حوزوی ادامه داد و از درس عالمانی چون آیات سید نورالدین حسینی الهاشمی و شیخ بهاءالدین محلاتی و آقایان شیخ علی آقا یقطین، سید محمود علوی و شیخ محمود شریعت زرقانی بهره برد و درس‌هایی چون فقه و اصول، اخلاق و تفسیر قرآن را نزد آنان خواند. وی سپس راهی قم شد و از جلسات درس خارج فقه حضرت امام خمینی (ره)، آیت‌الله بروجردی و سید محمدرضا گلپایگانی، بهره کافی برد و پس از بهره‌مندی از محضر بزرگان علمی قم به شیراز مراجعت کرد («حضور استاندار فارس...»، ۳). محمدرضا حدائق پس از بازگشت به شیراز در کنار پدرش به تربیت طلاب علوم حوزوی همت گماشت و به تدریس ادبیات، فقه، اصول و خارج فقه، اخلاق و تفسیر در مدرسه علمیه منصوریه (محل تدریس درگذشتگان خاندان حدائق و مرحوم حاج شیخ یوسف بحرانی صاحب کتاب حدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره) به تدریس پرداخت. هم‌زمان نماز جماعت را در مسجد الرسول شیراز اقامه می‌کرد و به تبلیغ معارف اهل‌بیت (ع) نیز می‌پرداخت. حدائق سال ۱۳۴۲ در کنار علمای بزرگ فارس و به‌ویژه پدر بزرگوارش نقش مؤثری در هدایت و جهت‌بخشی به حرکت انقلاب و ارتباط مردم با حضرت امام خمینی داشت. توجه ویژه امام خمینی و مراجعی همانند آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید عبدالهادی شیرازی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، سید احمد موسوی خوانساری، شیخ بهاءالدین محلاتی، شیخ محمدعلی اراکی و سید محمود حسینی شاهرودی و صدور اجازات و همچنین مکاتبات و ارسال نامه‌هایی به او، دلیلی بر جایگاه محمدرضا حدائق نزد مراجع تقلید وقت است (همان). او در سال‌های نهضت اسلامی به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت و بر اساس گزارش ساواک، در سال ۱۳۵۱ ش مبلغی را برای کمک به طلاب پرداخت می‌کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۴، ج ۲، ۱۹۱)، ولی ساواک درباره طلاب مشمول پرداخت این وجه اطلاعاتی نداده است. طبق گزارش ساواک در خرداد ۱۳۵۲، در ساواک پرونده داشت (همان، ۲۱۱؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۶، ۴۳۵). در همان سال همراه با جمعی از روحانیان شیراز درصدد تأسیس صندوق قرض‌الحسنه در آن شهر برآمدند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۴۴، ج ۲، ۲۱۰). وی در سال ۱۳۵۷ ش همراه با روحانیان مبارز شیراز، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی صادر می‌کرد. ازجمله در شهریور آن سال و در آستانه جشن هنر شیراز، در نامه‌ای به جمشید آموزگار، با اشاره به اتفاقات رخ‌داده در جشن مزبور در سال ۱۳۵۶ ش، آن را منافی عفت عمومی دانستند و خواستار عدم برگزاری آن شدند (همان، ۳۸۰؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب دهم، ۵۵۵-۵۵۶). وی همچنین در جلسات روحانیان شیراز با هدف مقابله با تصمیمات حکومت پهلوی شرکت می‌کرد که از آن جمله می‌توان به شرکت او در جلسه هماهنگی علمای آن شهر برای مقابله با دستور محمدرضاشاه مبنی بر تبدیل اراضی اطراف دروازه قرآن شیراز به جنگل اشاره کرد (همان، ۴۱۷). پس از تبعید جمعی از روحانیان شیراز چون آقایان شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی، محمدرضا اصفهانی و علی‌اصغر و علی‌محمد دستغیب، همراه با جمعی از روحانیان شیراز با صدور اعلامیه‌ای، تنفر خود را از این اقدام اعلام کردند و نسبت به تبعات تداوم تبعید آنان هشدار دادند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۳۱۸). حدائق پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت در شیراز و اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین در مسجد الرسول شیراز ادامه داد و بیش از ۴۰ سال در دفتر مسجد الرسول پاسخگوی مسائل و مشکلات و رفع نیازمندی‌های مردم بود. علاوه بر آن از مؤسسان جامعه روحانیت مبارز شیراز بود و سالیان متمادی دبیری جامعه روحانیت شیراز را بر عهده داشت. همچنین به تدریس در مدرسه منصوریه آن شهر ادامه داد و ریاست آن مدرسه را عهده‌دار بود («آیت‌الله حدائق درگذشت»، ۳). او همچنین به‌عنوان امام جمعه موقت، نماز جمعه را هم در شیراز اقامه می‌کرد (کاظمینی، ج ۱، ۲۴۹) و مدت بیست سال در آن منصب بود. در کنار آن در انتخابات سال‌های آغازین انقلاب اسلامی به‌عنوان ناظر بر سلامت انتخابات از طرف شورای نگهبان فعالیت می‌کرد. در طول دوران دفاع مقدس، بارها در کنار رزمندگان در جبهه‌های جنگ حضور یافت و با ایراد سخنرانی، به رزمندگان نشاط و وجد زیادی می‌بخشید. او در امور اجتماعی هم فعال بود و در شهر شیراز چندین مسجد و ابنیه عام‌المنفعه ساخت. همچنین در روستاهای محروم فارس و اطراف شیراز با همت مردم و نیکوکاران به احداث ده‌ها مسجد، حسینیه و مدرسه پرداخت و آثار زیادی در مناطق محروم و بی‌بضاعت باقی گذاشت. وی در چند سال اخیر به سبب کهولت سن، کمتر در مجامع عمومی و خصوصی حاضر می‌شد و بیشتر به تدبیر و تدبر در امور دینی مشغول بود. او که اواخر عمر به علت بیماری عفونت ریوی و ضعف جسمانی در بیمارستان نمازی بستری بود، بیستم تیر ۱۳۹۷ در شیراز درگذشت. پیکر او پس از تشییع و اقامه نماز توسط علیرضا حدائق، در ایوان صحن اصلی حرم مطهر شاهچراغ (ع) به خاک سپرده شد («پیکر آیت‌الله حدائق...»، ۱۰ ) منابع: «آیت‌الله حدائق درگذشت» (۱۳۹۷)، روزنامه تماشا، سال نهم، شماره ۱۵۷۸، ۲۱ تیر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «پیکر آیت‌الله حدائق در حرم شاهچراغ (ع) به خاک سپرده شد» (۱۳۹۷)، روزنامه کیهان، شماره ۲۱۹۵۱، ۲۳ تیر؛ «حضور استاندار فارس در مراسم تشییع و تدفین پیکر مرحوم آیت‌الله حدائق» (۱۳۹۷)، روزنامه تماشا، سال نهم، شماره ۱۵۷۹، ۲۳ تیر ۱۳۹۷؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱۳ تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج ۱، تهران، برگ رضوان؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب دهم: نفس مطمئنه شهید آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب (۱۳۷۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب چهل و چهارم: آیت‌الله حاج شیخ بهاءالدین محلاتی (۱۳۹۰)، ج ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.