عبدالله خائفی

خائفی، عبدالله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. عبدالله خائفی در سال ۱۳۰۹ ش در بندر انزلی به دنیا آمد. او پس از طی دوره ابتدایی و بخشی از متوسطه در زادگاهش، در ۱۳۲۳ ش به رشت رفت و در مدرسه علمیه مهدویه آن شهر به تحصیل پرداخت. پس از طی مقدمات در آن حوزه، در ۱۳۲۵ ش رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آن شهر، ابتدا در درس لمعتین محمدتقی ستوده شرکت کرد و سپس از درس مکاسب محرمه سید عبدالکریم موسوی اردبیلی بهره‌مند شد. در درس بیع مکاسب از شاگردان علی‌اکبر مشکینی بود و کفایه‌الاصول را در محضر میرزا محمد مجاهدی فراگرفت. او پس از پایان دروس سطح، در درس خارج اصول امام خمینی که در مسجد سلماسی قم برگزار می‌شد، حضور یافت («نگاهی به علما و...»، ۱۴-۱۵) و یک دوره کامل اصول را نزد امام خمینی آموخت («آیت‌الله عبدالله خائفی: امام چیزی...»، ۲۴). هم‌زمان در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حاضر شد. مدتی هم در درس خارج فقه آیت‌الله عباسعلی شاهرودی شرکت کرد. سپس در درس خارج فقه امام خمینی (خارج مکاسب محرمه و بیع) که در مسجد سلماسی و اعظم قم تشکیل می‌شد حضور یافت («نگاهی به علما و...»، ۱۴-۱۵). وی پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، امام خمینی را به‌عنوان مرجع تقلید اعلم معرفی کرد و پس از آن منحصراً در درس خارج فقه و اصول امام خمینی حضور یافت («آیت‌الله عبدالله خائفی: امام چیزی...»، ۲۴) و در آن دوره مورد توجه امام خمینی بود («نگاهی به علما و...»، ۱۵).

خائفی در آذر ۱۳۴۳ (یک ماه پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور)، به عراق رفت و به تکمیل تحصیلات خود در حوزه علمیه نجف اشرف پرداخت. در آن حوزه ابتدا در درس خارج اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی شرکت کرد و یک دوره کامل در آن درس حضور یافت. در تابستان‌ها هم در درس خارج فقه آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم حاضر می‌شد («آیت‌الله عبدالله خائفی:...»، ۲۴). او پس از اطلاع از ورود امام خمینی به عراق در سال ۱۳۴۴ ش، همراه با سید مجتبی رودباری و میر عبدالعظیمی، به کاظمین رفت و با امام خمینی دیدار کرد و در مسیر حرکت امام خمینی از کاظمین به نجف، همراه ایشان بود (صحیفه دل، ۸۷؛ «آیت‌الله عبدالله خائفی:...»، ۲۵). با تشکیل درس خارج فقه ایشان در مسجد شیخ انصاری، در آن درس حضور یافت و تا مهاجرت امام خمینی به فرانسه در مهر ۱۳۵۷، از آن درس بهره‌مند می‌شد. او درباره ویژگی درس امام خمینی می‌گوید: «هنگام تدریس به اشکالات صحیح و جاافتاده طلاب توجه خاصی داشته و با دقت گوش می‌کردند و پدرانه پاسخ می‌دادند. همیشه در درس می‌فرمودند: همچون استاد میرزای شیرازی مجدد، فرعی را عنوان می‌کنیم و با هم به بحث و نقد و نقض و ابرام می‌پردازیم». او در ادامه به بیان توصیه‌های امام خمینی به شاگردانش در نقد و نقص می‌پردازد: ۱- در مقام استنباط و اجتهاد به حافظه تکیه نشود، بلکه برای بررسی یک فرع، نخست به روایات مراجعه و مطالعه شود. ۲- سعی شود هر یک از روایات به‌تنهایی مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد؛ به‌گونه‌ای که روایت دیگر جز روایت مورد بررسی وجود ندارد. سپس بعد از بررسی روایت اول، به روایت دوم پراخته شود و در آخر با بررسی مجموع روایات، نتیجه مدرک فتوی قرار گیرد. ۳- در بررسی روایت، ذهن از همه اقوال و فتاوای استدلالی و یا غیر استدلالی خالی شود. ۴- قواعد فقهی و مباحث آن در فقه خصوصاً در معاملات که ریشه در عرف دارد، وارد نشود («آیت‌الله عبدالله خائفی:...»، ۲۴-۲۵). وی هم‌زمان به تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف می‌پرداخت.

عبدالله خائفی در سال‌های نخست دهه ۱۳۳۰ به همکاری با فدائیان اسلام می‌پرداخت. در جریان انتقال جنازه رضاشاه به کشور، در تجمع اعتراضی طلاب علوم حوزوی برای جلوگیری از طواف جنازه در حرم حضرت معصومه (س) حضور داشت. همچنین در سال ۱۳۳۱ ش و در تظاهرات طلاب حوزه علمیه قم علیه حزب توده (در جریان سفر برقعی به کنگره وین) حضور یافت و در آن تجمع به سخنرانی پرداخت. به سبب این فعالیت‌ها، پس از دستگیری اعضای جمعیت فدائیان اسلام به اتهام سوءقصد علیه حسین علا، تحت تعقیب قرار گرفت و به همین منظور به تهران رفت و بیست روز مخفی شد («نگاهی به علما و...»، ۱۶-۱۵.) او با آغاز نهضت اسلامی امام خمینی مبارزات سیاسی خود را از سر گرفت (صالح، ۱۵۲). در صبح دوم فروردین ۱۳۴۲، در مدرسه فیضیه حضور داشت و شاهد یورش مأموران حکومت پهلوی به طلاب علوم حوزوی در آن مدرسه بود و بعدازظهر همان روز، در سخنرانی امام خمینی که در بیتشان ایراد شد حاضر بود («نگاهی به علما و...»، ۱۶). خانه او در همسایگی امام خمینی قرار داشت؛ به همین علت در اغلب نشست‌ها و سخنرانی‌هایی که در بیت امام خمینی تشکیل می‌شد، حضور می‌یافت (همان). او در فروردین ۱۳۴۳ و پس از آزادی امام خمینی از حبس و حصر و بازگشت به قم، با ارسال تلگرافی به علمای رشت، ضمن اطلاع‌رسانی در آن باره، از تلاش‌های آنان در حمایت از امام خمینی تقدیر کرد (انقلاب اسلامی به...، ج ۱، ۵۲).

خائفی در دوران تحصیل در نجف اشرف نیز به حمایت از نهضت امام خمینی می‌پرداخت. در ۱۳۴۶ ش همراه با جمعی از طلاب و علمای حوزه علمیه نجف اشرف، پس از دستگیری و زندانی شدن آقایان حسینعلی منتظری و عبدالرحیم ربانی شیرازی، با ارسال نامه‌ای به آنان، تأثر خود را از آن اقدام اعلام و بر آزادی فوری آنان تأکید کردند (روحانی، ج ۲، ۲۶۴-۲۶۵). پس از مهاجرت امام خمینی به فرانسه، همراه با فضلا و مدرسان حوزه علمیه نجف اشرف در تلگرافی به «یگانه زعیم باکفایت عالم اسلام و مرجع تقلید جهان تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی»، تأثر خود را از هجرت ناگهانی ایشان از نجف اشرف ابراز کرد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۴۰۶ ـ ۴۰۷). سپس در تلگرافی به والری ژیسکاردستن رئیس‌جمهور وقت فرانسه، مبارزات بی‌امان امام خمینی علیه رژیم شاهنشاهی در شرایط اختناق‌آور و وضعیت سیاسی خاورمیانه را عامل مهاجرت «این چهره ضداستعماری» به فرانسه دانست و از امام خمینی به‌عنوان روح و قلب ۳۵ میلیون ایرانی و سایر مسلمانان جهان نام برد و از او خواست «از هیچ‌گونه کوشش و بذل و جهدی در جهت حفظ و حراست امام خمینی دریغ نورزید و نیز از ایجاد هر گونه محدودیت و مانعی بر سر راهشان به‌طور حدی بپرهیزید تا حضرتش جهت تحقق بخشیدن به آرمان‌های بلند ملی، انسانی و اسلامی خویش، از آزادی و امنیت که دو شرط اساسی ادامه مبارزاتشان است برخوردار باشند» (همان، ۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ دوانی، ج ۸، ۳۶۰). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در نجف اشرف ماند و به تدریس در حوزه علمیه ادامه داد. در آن روزها خانه او به جرم همراهی با امام خمینی مورد تفتیش رژیم بعث عراق قرار گرفت. خائفی در آذر ۱۳۷۰ به کشور بازگشت و در قم مقیم شد و به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت («آیت‌الله عبدالله خائفی: امام خمینی...»، ۱۹) و سپس به عضویت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درآمد. تألیفات او عبارت است از: ۱ ـ سیستم قضائی اسلام. ۲ ـ راهنمای ارث. ۳ ـ بحوث فی ولایة الفقیه. ۴ ـ مذاکره و تنبیه فی ولایة الفقیه. ۵ ـ ذکریات مشرقه عن حیاة و مواقف الامام الخمینی. ۶-محاضرات فی البیع و الخیارات (تقریرات درس حضرت امام خمینی (قدس)). ۷- الخلل فی الصلاة (تقریرات درس حضرت امام خمینی). ۸- شرح علی الرسائل «الثلاث للامام الخمینی». ۹- الربا و تحلیله بالحیل الشرعیه علی ضوء مبنی الامام الخمینی. ۱۰- شرح علی العروة الوثقی از کتاب صلاة تا آخر عروة الوثقی (تقریرات درس آیت‌الله‌العظمی خوئی) ۱۱- تقریرات مناسک حج (تقریرات درس آقای خوئی). ۱۱- کتاب ارث (تقریرات درس آقای خوئی). ۱۲- بحوث فی القضاء. ۱۳- بحوث فی القواعد الفقهیه. ۱۴- بحوث استدلالیه فی الاستفتائات القضائیه المستحدثه. ۱۵- مناسک حج (صالح، ۱۵۳). وی در حال حاضر از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و از مدرسان درس خارج فقه و اصول در آن حوزه است. منابع: «آیت‌الله عبدالله خائفی: امام چیزی را برای خودشان نمی‌خواستند» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۶، ۱۸ اردیبهشت؛ «آیت‌الله عبدالله خائفی: امام خمینی عقیده داشت اتکا حوزه‌های علمیه به امام زمان است نه دولت‌ها» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۷، ۲۵ اردیبهشت؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان گیلان (۱۳۸۹)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ صالح، سید محسن (۱۳۸۶)، جامعه¬ مدرسین حوزه علمیه قم، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ صحیفه دل: خاطرات مکتوب از شاگردان امام خمینی (۱۳۷۹) به کوشش حمید بصیرت‌منش، احمد میریان، ج ۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر امام خمینی؛ «نگاهی به علما و حوزه علمیه قم: آیت‌الله خائفی: مراجع عظام همان طرح امام (س) را اجرا نمایند» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۳، ۲۸ فروردین.