عزیزالله خوشوقت

خوشوقت، عزیزالله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۰۵ به دنیا آمد. گلی زواره در مقاله‌ای، از تولد او در تهران و در جوار مسجد معزالدوله آن شهر سخن گفته است (گلی زواره، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳، ۱۲۰)، ولی در زندگینامه خوشوقت، مندرج در سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی آمده است که پدر و مادر وی اهل زنجان بودند، اما چند سالی را به خاطر ناامنی منطقه، به باکو مهاجرت کرده بودند و عزیزالله، دومین فرزند خانواده در آنجا تولد یافت («آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، https://irdc.ir). در زندگینامه مندرج در سایت مرکز حفظ و نشر آثار آیت‌الله خوشوقت، تأکید شده است که والدین او در حالی که عزیزالله خوشوقت سه‌ساله بود، از زنجان به تهران کوچ کردند و از آن زمان در آن شهر مقیم شدند («برگی از زندگی پربرکت عزیز خدا»، www.sahebeamr.org). با استناد به این منبع، می‌توان گفت که عزیزالله خوشوقت در خانواده‌ای زنجانی در باکو به دنیا آمد و سه‌ساله بود که خانواده‌اش به تهران مهاجرت کردند و او در این شهر نشو و نما یافت. وی دوران ابتدایی را در تهران گذراند. سپس وارد دوره متوسطه شد، ولی در سال دوم متوسطه دبیرستان را رها کرد (انصاری، ۱۱۵) و به فراگیری دروس حوزوی پرداخت. او ابتدا در مسجد معزالدوله به تحصیل پرداخت و سپس با حضور در مکتب شیخ علی‌اکبر برهان در مسجد لرزاده (مردی، ۱۲)، به مدت ۵ سال از درس‌ها و بحث‌های او استفاده کرد و مقدمات و ادبیات و بخشی از شرح لمعه را آنجا خواند. وی در سال ۱۳۲۵ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا به تکمیل تحصیلات خود پرداخت. خوشوقت در حوزه علمیه قم شرح لمعه، قوانین‌الاصول و رسایل را پیش آقایان شیخ محمد صدوقی یزدی و سید مجدالدین قاضی دزفولی فراگرفت. درس کفایه‌الاصول را هم نزد میرزا محمد مجاهدی تبریزی خواند. سپس در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی و خارج فقه و اصول امام خمینی حاضر شد (مردی، ۱۲؛ انصاری، ۱۱۵-۱۱۶). وی درباره درس امام خمینی می‌گوید: «درس امام با درس دیگران تفاوت آشکاری داشت. دقت بیشتر داشتند چون در حکمت و فلسفه متبحر بودند و دقت‌های عقلی از خود بروز می‌دادند. نقطه ضعف‌ها و نارسایی‌ها را به‌خوبی می فهمیدند. درسشان طلبه‌پرور بود و در محضر ایشان محصلان رشد می‌کردند، به خاطر همین مزایا طلبه‌ها متمایل بودند در خدمت ایشان درس بخوانند. دوره درس اصول ایشان هفت سال طول کشید. توصیه‌شان این بود که بعد از این مدت دیگر آقایان اصول نخوانند و ما هم عمل کردیم. صبح‌ها فقه و عصرها هم اصول خدمتشان می‌خواندیم» (گلی زواره، ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳، ۱۲۶؛ رشاد و مردی، ۱۶۳-۱۶۵ و ۴۱ و ۹۲). او مدت هفت سال و در دوره دوم درس اصول امام خمینی که از سال ۱۳۳۰ تا سال ۱۳۳۷ در مسجد محمدیه و سلماسی برگزار می‌شد، شرکت کرد. در کنار حضور در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی و آیت‌الله بروجردی، در درس‌های فلسفه علامه سید محمدحسین طباطبایی هم شرکت می‌کرد و از شاگردان خاص ایشان بود و در جلسات خصوصی ایشان هم شرکت می‌کرد و دقائق و رموز عرفانی را نزد علامه طباطبایی آموخت (گلی زواره، ۱۳۹۳، ۸۶-۸۷). خوشوقت پس از بازگشت به تهران، به اقامه نماز جماعت در مسجد امام حسن مجتبی (ع) در جاده قدیم شمیران پرداخت و در کنار آن جلسات تفسیر قرآن و اخلاق برگزار می‌کرد. او افزون بر تدریس تفسیر و اخلاق به‌صورت خصوصی در منزل خویش در تهران، روزهای پنج‌شنبه به قم می‌رفت و جلسات تدریس درس اخلاق در مسجد اعظم آن شهر برگزار می‌کرد (انصاری، ۱۱۶). این جلسات نزد علاقه‌مندان به‌عنوان جلسات ختم صلوات و روضه اهل‌بیت علیهم‌السلام و پرسش و پاسخ مشهور بود («برگی از زندگی پربرکت عزیز خدا»، www.sahebeamr.org). همچنین شرح صحیفه سجادیه او زبانزد خاص و عام بود (انصاری، ۱۱۶). وی در سال ۱۳۴۶ با معرفی شیخ جواد کربلایی و سید محمدعلی تهرانی از امام خمینی اجازه‌ای در حسبیات و ایصال بقیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج۱، ۴۷۰). خوشوقت در طول سال‌های نهضت اسلامی، مسجد امام حسن مجتبی (ع) مرکز جوانان مسلمان و انقلابی شد. این مسجد تحت نظر نیروهای ساواک قرار داشت و برخی از فعالان این مسجد توسط نیروهای حکومتی دستگیر و زندانی شدند (گلی زواره، ۱۳۹۳، ۹۳-۹۴). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی طی حکمی از سوی حضرت امام خمینی به‌عنوان نماینده ایشان در ستاد انقلاب فرهنگی منصوب شد («مرحوم آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، www.bouyesib.ir) و سال‌ها بر بازبینی و تألیف متون دانشگاهی نظارت داشت (انصاری، ۱۱۶). از آن پس نیز بیشتر در زمینه‌های فرهنگی و ارشاد و هدایت جوانان و تربیت فضلای حوزه علمیه و دانشجویان مستعد ایفای وظیفه کرد و مسجد او کانون آمد و شد جان‌های ارادتمند و جوانان انقلابی و پرشوری بود که از زلال صحیفه سجادیه، خطبه‌های نهج‌البلاغه، روایات و آیات و توضیح و تفسیر آیات نورانی قرآن سیراب می‌شدند («زندگینامه استاد اخلاق مرحوم آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، www.dana.ir). وی در سال ۱۳۸۲ ش مؤسسه اطلس تاریخ شیعه را بنا نهاد و کتاب اطلس تاریخ اسلام از منشورات آن مؤسسه است. همچنین قرآن را ترجمه کرد و در کنار آن به ترجمه صحیفه سجادیه هم دست یازید (انصاری، ۱۱۶). خوشوقت در بهمن ۱۳۹۱ درحالی‌که در سفر عمره در مکه حضور داشت، به علت عارضه تنفسی در بیمارستان ملک فیصل شهر مکه بستری شد («زندگینامه آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، portal.anhar.ir) و در ۱۵ اسفند در همان‌جا درگذشت. پیکر او پس از انتقال به تهران و پس از اقامه نماز توسط سید علی خامنه‌ای، در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در شهرری به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۱۶). از خویشاوندان نزدیک سید علی خامنه‌ای رهبر ایران بود و دختر وی با مصطفی خامنه‌ای، یکی از پسران رهبر حکومت جمهوری اسلامی ازدواج کرده است. منابع: «آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، https://irdc.ir/fa/news/2277؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۲)، درگذشتگان: آیت‌الله خوشوقت»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال ۲۴، شماره ۱۳۹، فروردین و اردیبهشت؛ «برگی از زندگی پربرکت عزیز خدا»، www.sahebeamr.org (مرکز حفظ و نشر آثار آیت‌الله خوشوقت)؛ «زندگینامه آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، http://portal.anhar.ir/contentview3.php?export=print&ID=17587؛ رشاد، علی‌اکبر و عباسعلی مردی (۱۳۹۲)، درّ مکنون علامه طباطبایی: شرح حال آیت‌الله خوشوقت، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، امیرکبیر؛ «زندگینامه استاد اخلاق مرحوم آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، http://www.dana.ir/news/؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج۱، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ گلی زواره، غلامرضا (۱۳۹۲-۱۳۹۳)، «باغبان فضیلت (۱)، سیری در زندگی، آیت‌الله خوشوقت رحمه‌الله»، ماهنامه مبلغان، شماره ۱۷۵، اسفند و فروردین؛ گلی زواره، غلامرضا (۱۳۹۲-۱۳۹۳)، «سیری در زندگی، آیت‌الله خوشوقت رحمه‌الله»، ماهنامه مبلغان، شماره ۱۷۶، اردیبهشت؛ «مرحوم آیت‌الله عزیزالله خوشوقت»، http://www.bouyesib.ir/expertDetails/?n=؛ مردی، عباسعلی (۱۳۹۱)، درّ مکنون علامه طباطبایی: (شرح‌حال آیت‌الله خوشوقت)، تهران، امیرکبیر.