محمد شاه‌آبادی

شاه‌آبادی، محمد؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۰۵ ش در تهران به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی از مدرسان عالی دروس حوزوی به‌ویژه علوم عقلی و عرفان بود که از شاگردان او می‌توان به امام خمینی اشاره کرد (شریف رازی، ج ۲، ۱۷۸؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۲۴) و به دلیل اقامت در منطقه شاه‌آباد تهران (جمهوری اسلامی فعلی)، به شاه‌آبادی معروف شد و فرزندانش نیز به همین نام موسوم شدند (مدرس تبریزی، ج ۳، ۱۷۶-۱۶۸). محمد شاه‌آبادی در سال ۱۳۰۶ ش همراه خانواده به قم رفت و دوران کودکی را در آن شهر گذراند و خواندن و نوشتن را در آن شهر آموخت. در سال ۱۳۱۴ ش همراه خانواده به تهران بازگشت و دوران ابتدایی و بخشی از متوسطه را در دبیرستان تدین تهران گذراند. از سال ۱۳۲۰ ش به تحصیل دروس دینی پرداخت («زندگینامه آیت‌الله...»،۱۲) و مقدمات را نزد سید حسن احمدی علون‌آبادی اصفهانی و محمدعلی لواسانی فراگرفت و در دروس عالی سطح (رسایل، مکاسب و کفایه)، از شاگردان سید عباس آیت‌الله‌زاده (زواره‌ای) و آیت‌الله محمدتقی آملی بود (همان؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۲۴). آنگاه در درس خارج معقول و منقول پدرش آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی شرکت کرد. پس از آن ضمن اقامه نماز در مسجد جامع تهران، به تدریس دروس و تفسیر قرآن در آن مسجد پرداخت (شریف رازی، ج ۲، ۱۷۸). وی در جریان فعالیت‌های جمعیت فدائیان اسلام، از سید مجتبی نواب صفوی رهبر جمعیت فدائیان اسلام برای سخنرانی در مسجد جامع تهران دعوت کرد (خاطرات اسدالله تجریشی، ۷).

شاه‌آبادی پس از فوت پدرش در سال ۱۳۲۸ ش به قم رفت («زندگینامه آیت‌الله...»،۱۲) و مدتی از دروس فلسفه و عرفان مهدی امامی امیری معروف به مازندرانی بهره‌مند شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۲۳). سپس به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و دوازده سال در دروس خارج فقه و اصول آیات بروجردی و محمدعلی اراکی شرکت کرد. هم‌زمان سه سال در درس خارج فقه آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری حضور یافت و یک سال نیز از درس خارج آیات سید محمد محقق داماد و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی بهره‌مند شد. آنگاه در درس خارج فقه و اصول امام خمینی شرکت کرد و مدت دو سال از درس ایشان بهره برد («زندگینامه آیت‌الله...»، ۱۲؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۲۳-۱۲۴). او از شاگردان و ارادتمندان امام خمینی بود و درباره ایشان تعبیر «لحمک لحمی» را به کار می‌برد (خاطرات آیت‌الله محمد مؤمن، ۵۷) که نشان از میزان ارادت او به امام خمینی دارد. او از سال ۱۳۴۰ ش تدریس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه قم آغاز کرد («زندگینامه آیت‌الله...»، ۱۲؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۲۳-۱۲۴)، بنابراین می‌توان گفت که پیش از آن سال در درس خارج فقه امام خمینی حضور می‌یافته است.
محمد شاه‌آبادی در سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۴۱ ش در جلسات هفتگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حضور می‌یافت و به تبادل نظر با دیگر اعضا و مدرسان درباره مسائل حوزه می‌پرداخت (جامعه مدرسین حوزه...، ج ۱، ۳۳ و ۵۶). او از سال ۱۳۴۱ همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم به مبارزه با حکومت پهلوی پرداخت و امضای او زیر اغلب بیانیه‌ها و اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم به چشم می‌خورد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۲ ـ ۱۳۵، ۱۷۲ ـ ۱۷۴، ۱۸۵ ـ ۱۹۱، ۱۹۵ ـ ۱۹۸، ۱۹۹ ـ ۲۰۰، ۲۳۹، ۲۴۸ ـ ۲۵۱، ۲۹۶ ـ ۲۹۹، ۳۱۹ ـ ۳۲۲، ۲۲۹ ـ ۳۳۱، ۴۰۳ ـ ۴۰۵، ۴۱۸ ـ ۴۲۰، ۴۲۵ ـ ۴۲۸، ۴۳۳ ـ ۴۳۵، ۴۳۸ ـ ۴۳۹، ۴۴۹ ـ ۴۵۰، ۴۵۹ ـ ۴۶۲، ۴۷۸، ۴۷۹، ۴۸۱ ـ ۴۸۲، ۴۹۰ ـ ۴۹۲، ۵۱۹ ـ ۵۲۱، ۵۲۲ و ۵۳۲ ـ ۵۳۵؛ دوانی، ج ۷، ۴۱-۴۲، ۷۷-۸۱، ۱۲۰-۱۲۱، ۱۶۳-۱۶۴، ۳۸۰-۳۸۲، ۴۹۹-۵۰۲؛ روحانی، ج ۱، ۸۷۸). ازجمله در سال ۱۳۴۹ ش که از مدرسان خارج فقه حوزه علمیه قم بود، با رحلت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم، اعلامیه‌ای درباره مرجعیت امام خمینی صادر و تأکید کرد: «اتباع از آراء و فتوای آیت‌الله آقای خمینی مدظله موجب فلاح و رستگاری است» (روحانی، ج ۱، ۷۱؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۰٬۱۷۴). به این ترتیب اعلمیت ایشان را تأیید کرد (خاطرات آیت‌الله...، ۲۵۰؛ در وادی عشق...،۳۲۷). ‏
محمد شاه‌آبادی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس دروس دینی و تألیف ادامه داد و آثار و تألیفات او عبارت است از: ۱- ترجمه و شرح کتاب رشحات البحار مرحوم والدشان حضرت آیت‌الله‌العظمی شیخ محمدعلی شاه‌آبادی. ۲- اعتقادات شامل مباحث توحید، نبوت، امامت، رجعت، معاد (عربی و فارسی). ۳- سماع (عربی و فارسی). ۴- اخلاق شامل مباحث یقظه، توبه، انابه، محاسبه، تفکر، تذکر و اعتصام (عربی و فارسی). ۵- تعلیقه بر عروه‌الوثقی. ۶- تعلیقه بر وسیله النجاه. ۷- تعلیقه بر رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله بروجردی. ۸- تعلیقه بر اسفار اربعه مرحوم ملاصدرا. ۹- تعلیقه بر مصباح الانس. ۱۰- تعلیقه بر مفتاح الغیب. ۱۱- تعلیقه بر شفا بوعلی سینا. ۱۲- تعلیقه بر مکاسب شیخ انصاری. ۱۳- تعلیقه بر کفایه‌الاصول. ۱۴- تعلیقه بر کتب فقهی و اصولی مرحوم علامه اصفهانی (ره). ۱۵- رساله‌ای در قمار. ۱۶- رساله‌ای در شرائط متعاقدین (انصاری قمی، ۱۶۳؛ «زندگینامه آیت‌الله...»، ۱۲).
شاه‌آبادی در ۱۷ دی ۱۳۹۰ درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط حسین وحید خراسانی، در حرم حضرت معصومه (س) در مقابل مسجد بالاسر به خاک سپرده شد (انصاری قمی، ۱۶۳).

منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاری قمی، ناصرالدین (۱۳۹۰)، «درگذشتگان، آیت‌الله شاه‌آبادی»، دوماهنامه آینه پژوهش، دوره ۲۲، شماره ۱۳۲، زمستان؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، ج ۱، زیر نظر سید محسن صالح، تحقیق: علیرضا جوادزاده، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی (۱۳۸۴)، دفتر اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ خاطرات آیت‌الله محمد مؤمن (۱۳۸۷)، تدوین رضا شیخ محمدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات اسدالله تجریشی (۱۳۸۷)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ در وادی عشق (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید تقی موسوی درچه‌ای) (۱۳۸۹)، تدوین عبدالرحیم اباذری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۳)، گنجینه دانشمندان، ج ۴، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه؛ «زندگینامه حضرت آیت‌الله حاج شیخ محمد شاه‌آبادی» (۱۳۹۰)، نشریه حکمت اسلامی، خبرنامه داخلی مجمع عالی حکمت اسلامی، سال چهارم، شماره هفدهم، آذر و دی؛ یادنامه آیت‌الله اراکی (۱۳۷۵)، به کوشش رضا استادی، اراک، انجمن علمی، فرهنگی و هنری استان مرکزی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، ج ۳۲، شهید حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شاه‌آبادی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۷)، ج ۴۰، آیت‌الله حاج میرزا علی‌اکبر فیض مشکینی اردبیلی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.