نصرالله شاه‌آبادی

شاه‌آبادی، نصرالله؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. او در ۱۳۰۹ ش در قم به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی از مدرسان دروس عالی دینی و استاد درس عرفان امام خمینی (شاه‌آبادی، ۱۳۸۰، هجده ـ نوزده؛ شریف رازی، ج ۳، ۴۵۸؛ محمدی، ۲۶۰-۲۶۱) و مادرش دختر آیت‌الله سید صادق روحانی قمی، از مدرسان برجسته دروس حوزوی در قم بود (رازی، ج ۱، ۱۴۳؛ قاسمی، ج ۲، ۴۵۱؛ احمدیان، ۲۳۷). آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی به دلیل اقامت در منطقه شاه‌آباد تهران (جمهوری اسلامی فعلی)، به شاه‌آبادی معروف شد و فرزندانش نیز به همین نام موسوم شدند (مدرس تبریزی، ج ۳، ۱۷۶-۱۶۸).

نصرالله شاه‌آبادی در ۵ سالگی همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد و در آن شهر مقیم شد و خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه شیخ عبدالرحیم آموخت. آنگاه وارد دبستان توفیق تهران شد و دوره ابتدایی را در آن مدرسه گذراند. سپس به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقداری از مقدمات را نزد پدر و برادرش شیخ حسین شاه‌آبادی خواند(«مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۲-۱۴۳). پس از آن وارد مدرسه علمیه مروی تهران شد و شرح امثله را پیش مصطفی مسجدجامعی، سیوطی را نزد سید صدرالدین رضوی قمی، مطول را پیش محمدعلی لواسانی و میرزا ابوالحسن شعرانی و بخشی از منظومه را پیش شعرانی، معالم را نزد حسن ظهیرالدینی، شرح لمعه را پیش حسین کنی، رسایل را نزد سید حسن احمدی علون آبادی، مکاسب را نزد ابوالفضل نجم آبادی و هدایت الله وحید گلپایگانی، کفایه را پیش شیخ عباس تهرانی، اسفار را نزد میرزا مهدی آشتیانی و شرح منظومه و بخش دیگری از اسفار را هم نزد سید کاظم عصار خواند (شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۶-۱۷). او در ۱۳۲۷ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر، در دروس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمدتقی موسوی خوانساری و عباسعلی شاهرودی شرکت کرد («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۲-۱۴۳) ولی مدت کوتاهی بعد به دستور پدرش به تهران بازگشت و در درس‌های او شرکت جست. در سال ۱۳۲۸ با رحلت پدرش بار دیگر به قم بازگشت و در درس‌های فوق شرکت کرد و پس از دو سال راهی عراق شد. شاه‌آبادی از سال ۱۳۳۰ در حوزه علمیه نجف خیارات مکاسب را پیش سید علی بهشتی خواند و هم زمان درس درس کفایه الاصول سید محمد روحانی شرکت کرد (حدیث نصر، ۳۵۵؛ شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۷؛ قاسمی، ج ۲، ۴۵۱). سپس به درس خارج فقه اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی رفت و در مدت ۱۹ سال از درس خارج فقه آن مرجع برجسته بهره‌مند شد (شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۸) و بحث‌های اصول فقه، فقه مکاسب، فقه عروه، طهارت و صلاه ایشان را تقریر کرد. علاوه بر آن در درس تفسیر آیت‌الله خویی نیز حاضر می‌شد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حسین...»، ۱۹). هم زمان در درس‌های خارج فقه و اصول آیات شیخ حسین حلی، سید عبدالهادی شیرازی(شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۲۸؛ حدیث نصر، ۴۱۰-۴۱۷)، سید محمود حسینی شیرازی و سید محمد روحانی هم شرکت می‌کرد(همان، ۳۵۷-۳۵۸). مدت کوتاهی هم از درس فلسفه صدرا بادکوبه‌ای بهره برد (همان، ۴۲۳). او در تیر ۱۳۴۲ ش و در جریان تحصن جمعی از روحانیان سراسر کشور در تهران در اعتراض به دستگیری و محاکمه احتمالی امام خمینی، همراه با جمعی از روحانیان مقیم نجف نامه‌ای به سید حسین خادمی ارسال کرد و از تلاش‌های او و دیگر روحانیان متحصن تقدیر کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۱۹، ۳۶).

نصرالله شاه‌آبادی پس از استقرار امام خمینی در نجف، در فراهم کردن مقدمات تدریس امام خمینی در آن شهر نقش داشت و به گفته سید محمود دعایی، یکی از افرادی بود که منشأ بهره‌گیری منطقی و اصولی از امام خمینی شد («حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمود...»، ۱۲). او با آغاز تدریس دروس خارج فقه امام خمینی در مسجد شیخ انصاری در ۱۳۴۴ ش، در آن درس (خارج مکاسب) حاضر شد و تا ۱۳۴۹ ش از محضر درس ایشان بهره‌مند شد (شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۸؛ قاسمی، ج ۲، ۴۵۱)، بنابراین پنج سال در آن درس حضور داشته است (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۲۵). شاه‌آبادی از شیوه تدریس امام خمینی به نیکی یاد می‌کند و با ذکر خاطره‌ای از بحث با امام خمینی درباره موضوعی علمی، تقویت روحیه استقامت و مقاومت در شاگرد را در بحث‌های علمی، از شیوه‌ها و ویژگی‌های تربیتی ایشان بیان می‌کند (پابه‌پای آفتاب، ج ۴، ۲۵۰). او دراین‌باره می‌گوید: «امام بسیار شاگردپرور بودند و بسیار علاقه داشتند که شاگردانشان حرفی بزنند و بحثی‎ ‏بکنند. یکبار در بیرونی منزلشان درباره موضوع ربا بحث می‌کردم. بحث بالا گرفت و ایشان مقداری تند شدند. بعدها وقتی درباره مکاسب بحث می‌کردند، پس از بحث‎ ‏خدمتشان رفتم و عرض کردم چرا آن شب شیوه برخوردشان آنگونه بود. امام به‎ ‏شوخی پاسخ دادند: «ما این‌طوری هستیم». منظورشان این بود که استاد برای تربیت‎ ‏شاگردش او را می کوبد تا به این وسیله در او استقامت و مقاومت ایجاد کند‏» (سلسله موی دوست، ۱۳۵ ـ ۱۳۶؛ پابه‌پای آفتاب، ج ۴، ۲۵۰-۲۴۶). وی همچنین از روحانیان مورد اعتماد امام خمینی بود و امام خمینی به هشت نفر از روحانیانی که توسط نصرالله شاه‌آبادی معرفی شده بودند، اجازه‌نامه‌هایی در امور حسبیه و شرعیه داد (صحیفه امام خمینی، ج ۱، ۴۵۲، ۴۶۰، ۴۷۵، ۴۷۹، ۴۹۲، ۴۹۴، ۴۹۶، ۵۰۱).

شاه‌آبادی در مدت حضور در نجف، در خدمت امام خمینی بود و برای خنثی کردن تلاش‌های برخی نهادهای امنیتی برای مقابله با نفوذ امام خمینی در نجف اشرف می‌کوشید («حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمود...»، ۱۲). او در کنار تحصیل به تدریس شرح لمعه، رسایل، مکاسب، کفایه الاصول، شرح منظومه و اسفار در حوزه علمیه نجف می‌پرداخت (شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۹). وی در سال ۱۳۴۹ ش به دستور آیت‌الله خویی و با دعوت شیخ مهدی پویا، روحانی مقیم پاکستان برای رسیدگی به وضعیت شیعیان پاکستان، به آن کشور رفت («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۴). پس از سه ماه به سبب درمان بیماری مارلاریا به کشور بازگشت و پس از بهبود، درصدد بازگشت به پاکستان بود ولی ممنوع‌الخروج شد و از بازگشت به آن کشور بازماند (شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۱۹-۲۰؛ «آیت‌الله نصرالله...»، ۵) و این ممنوعیت تا سال ۱۳۵۷ ش ادامه داشت («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۴). او پس از آن در تهران مقیم شد و به اقامه نماز جماعت در مسجد لاریجانی در پامنار تهران پرداخت (شاه آبادی، ۱۳۹۸٬۲۰؛ شریف رازی، ج ۳، ۴۸۵). هم‌زمان سخنران هیئت مکتب‌المهدی از هیئت‌های مذهبی تهران بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۲، ۱۵۲ و ۱۷۰). او در آن سال‌ها در ترویج مرجعیت امام خمینی در تهران می‌کوشید و به بیان احکام بر اساس رساله عملیه امام خمینی می‌پرداخت. ساواک در گزارشی احتمال داده بود وی در جمع‌آوری و ارسال وجوهات شرعی به امام خمینی (از طریق برادرش روح‌الله شاه‌آبادی) نقش دارد (سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد، ج ۷، ۴۹۳). او پس از رحلت سید مصطفی خمینی، همراه با جمعی از روحانیان مبارز تهران با صدور اعلامیه‌ای، از مردم برای شرکت در مجلس ترحیم آن مرحوم در مسجد جامع تهران دعوت کرد (دوانی، ج ۶، ۵۲۰ ـ ۵۲۱؛ آیت‌الله حاج...، ۳۶۶-۳۶۷). در ۱۳۵۷ ش پس از هجرت امام خمینی به پاریس، به فرانسه رفت و چند روز در نوفل‌لوشاتو در خدمت امام خمینی بود («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۴؛ یاران امام به...، ج ۳۲، ۲۵). وی پس از بازگشت به کشور، با صدور اعلامیه‌هایی، به حمایت از امام خمینی ادامه داد. در ۲۷ دی ۱۳۵۷ و در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، همراه با جمعی از روحانیان مبارز تهران، با ارسال تلگرافی خطاب به امام خمینی، با اشاره به اعلام حمایت مردم ایران از رهبری ایشان، خواستار بازگشت به کشور شد («در تلگرامی به پاریس...»، ۵) و در بهمن ۱۳۵۷ و در پی بسته‌شدن فرودگاه‌ها به روی پروازهای خارجی برای جلوگیری از ورود امام خمینی به کشور، در تحصن روحانیان مبارز در مسجد دانشگاه تهران شرکت کرد (یاران امام به...، کتاب ۳۲، ۲۵). شاه‌آبادی پس از پیروزی انقلاب مدتی مسئولیت کمیته انقلاب اسلامی منطقه ۷ تهران را بر عهده گرفت و دادگاه مبارزه با رباخواری را در مسجد خویش در تهران تشکیل داد («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۴). او در دوره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از هیچ کوششی برای تقویت روحیه رزمندگان اسلام دریغ نمی‌کرد (یاران امام به...، ج ۳۲، ۲۵) و بارها در جبهه‌های جنگ حضور یافت (قاسمی، ج ۲، ۴۵۲). وی در سال ۱۳۷۹ ش، به قم رفت و به اقامه نماز در جماعت مسجد آیت‌الله سید صادق روحانی پرداخت و هم‌زمان تدریس خارج فقه و اصول را آغاز کرد («مصاحبه با آیت...»، ج ۱۳، ۱۴۳).

او در پنجمین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از استان تهران نامزد شد و توانست با کسب اکثریت آرا به مجلس خبرگان رهبری راه یابد («پیروزی قاطع لیست...»، ۱؛ «اعلام نتایج قطعی...»، ۱). شاه آبادی به فعالیت‌هایی عام‌المنفعه اهتمام جدی داشت و از آن جمله می‌توان به تأسیس و اداره چندین مرکز خیریه و صندوق قرض الحسنه چون المهدی و امام جواد (ع) در قم، تهران و مشهد، احداث درمانگاه امام جواد (ع) در خیابان امیرکبیر تهران و درمانگاه جوادالائمه در مشهد، خانه‌های بهداشت و رسیدگی به ایتام در شهرهای تهران، قم و مشهد اشاره کرد ( شاه آبادی، ۱۳۹۸، ۲۰-۲۱؛ یاران امام به...، ج ۳۲، ۲۵). نصرالله شاه آبادی در ۲۲ اسفند ۱۳۹۶ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید موسی شبیری زنجانی در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد (انصاری، ۱۴۴). منابع: آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، امید اسلام، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی: تکیه‌گاهش فقط خدا بود»، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۲۶۸، ۳۰ شهریور ۱۳۹۶؛ احمدیان، مینا (۱۳۸۳)، شیخان قم، زندگینامه بزرگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان)، قم، دلیل ما؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «اعلام نتایج قطعی انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان در تهران» (۱۳۹۴)، روزنامه اطلاعات، شماره ۲۶۳۹۰، ۱۱ اسفند؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۷)، «درگذشتگان: آیت‌الله شاه‌آبادی»، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۱۶۹، فروردین و اردیبهشت؛ پابه‌پای آفتاب (۱۳۹۱)، ج ۴، پابه‌پای آفتاب، گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام خمینی (س)، گردآوری و تدوین، امیررضا ستوده، تهران، نشر پنجره؛ «پیروزی قاطع فهرست امید در تهران» (۱۳۹۴)، روزنامه شرق، شماره ۲۵۳۲، ۹/۱۲/۱۳۹۴؛ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حسین کشفی: حدیث نصر گویای احوال ایشان است (۱۳۹۷)، هفته‌نامه حریم امام، سال هفتم، شماره ۳۱۵، ۳۰ فروردین؛ «حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمود دعایی: مرا شیفته خود کرد» (۱۳۹۷)، هفته‌نامه حریم امام، سال هفتم، شماره ۳۱۵، ۳۰ فروردین؛ حدیث نصر (خاطرات فقیه مجاهد مرحوم آیت‌الله حاج آقا نصرالله شاه آبادی) (۱۳۹۷)، به کوشش سید حسین کشفی، قم، موسسه شیعه‌شناسی؛ خاطرات ۱۵ خرداد (۱۳۷۶)، به کوشش علی باقری، دفتر پنجم، انتشارات حوزه¬ هنری دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران؛ «در تلگرامی به پاریس، علمای تهران مراجعت امام خمینی (ره) [را] خواستار شدند» (۱۳۵۷)، روزنامه¬ کیهان، ۲۷/۱۰/۱۳۵۷، شماره¬ ۱۰۶۱۵؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۶، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سلسله¬ موی دوست، خاطرات دوران تدریس امام خمینی (۱۳۸۳)، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۷، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ شاه آبادی، محمدرضا (۱۳۹۸)، همزه وصل: یادنامه فقیه مجاهد مرحوم آیت‌الله حاج آقا نصرالله شاه آبادی به مناسبت اولین سالگرد ارتحال ایشان، قم، دارالعلم؛ شاه‌آبادی، محمدعلی (۱۳۸۰)، شذرات المعارف، تحقیق، بنیاد علوم و معارف اسلامی دانش‌پژوهان، تهران، ستاد بزرگداشت مقام عرفان و شهادت؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۳، تهران، اسلامیه؛صحیفه¬ امام خمینی (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه¬ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ قاسمی، رحیم (۱۳۹۳)، دره الصدق فیمن تلمذ من علما اصفهان بالنجف، ج ۲، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه؛ «مصاحبه با آیت‌الله نصرالله شاه‌آبادی» (۱۳۸۷)، همایش بین‌المللی امام خمینی (س) و قلمرو دین (۱) کرامت انسان، ج ۱۳، مصاحبه‌های علمی، سخنرانی‌ها و میزگردها، ‏تدوین، کمیته علمی همایش، تهران، چاپ و نشر عروج؛ محمدی، محمدعلی (۱۳۸۵)، «آیت‌الله شاه‌آبادی متوفای ۱۳۲۸ ش»، گلشن ابرار، خلاصه‌ای از زندگی اسوه‌های علم و عمل، ج ۲، تهیه و تدوین، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم؛ زیر نظر پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام سازمان تبلیغات اسلامی، قم، معروف؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، کتاب ۱۹، خادم شریعت: شرح مبارزات حضرت آیت‌الله سید حسین خادمی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، کتاب ۳۲، شهید حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شاه‌آبادی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.