محمد شریعتی دهاقان

شریعتی دهاقان، محمد؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمد شریعتی دهاقان در سال ۱۳۲۷ ش در نجف اشرف و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش محمدباقر شریعتی یکی از مدرسان دروس حوزوی در حوزه علمیه نجف اشرف بود که در سال ۱۳۵۰ ش به کشور بازگشت و به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و در همان شهر نیز درگذشت (جواهرکلام، ج ۳، ۷۰ ـ ۷۱). محمد شریعتی دهاقان خواندن و نوشتن را در نجف آموخت. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و مقدمات را در حوزه علمیه نجف خواند. دروس سطح حوزوی را هم در همان‌جا خواند، ولی درباره استادان او در دوره‌های مقدماتی و سطح اطلاعاتی در دست نیست. با استناد به جایگاه پدرش به‌عنوان یکی از مدرسان دروس حوزوی در نجف اشرف، می‌توان احتمال داد که او از استادان محمد شریعتی دهاقان بوده است. وی پس از ورود امام خمینی به عراق در سال ۱۳۴۴ ش به جمع یاران ایشان پیوست و در بیت ایشان به فعالیت پرداخت. با آغاز درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف، در درس ایشان حضور یافت. می‌توان احتمال داد که او از آغاز آن درس تا بازگشت به کشور در سال ۱۳۵۲ ش، در درس فوق حضور می‌یافته است. همچنین مدتی هم در درس‌های آیت‌الله سید محمدباقر صدر شرکت کرد. محمد شریعتی دهاقان در سال ۱۳۵۰ ش و در جریان اخراج ایرانیان از عراق، از آن کشور اخراج شد و به ایران آمد و در قم مقیم شد. او در آنجا بخش تعادل و تراجیح کفایه را پیش سید محمدباقر سلطانی طباطبایی خواند و سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات شیخ مرتضی حائری یزدی و حسین وحید خراساین شرکت کرد. هم‌زمان در درس‌های رجال سید موسی شبیری زنجانی هم شرکت کرد و مدتی هم با سید احمد خمینی، جواهرالکلام را مباحثه می‌کرد و سپس به‌صورت آزاد به نقد و حلاجی آن می‌پرداخت. او همچنین در درس‌های فلسفه آقایان سید محمد حسینی بهشتی و مرتضی مطهری حضور می‌یافت و با شروع درس اسفار حسینی بهشتی در آن درس هم حاضر شد. هم‌زمان در درس اسفار عبدالله جوادی آملی هم شرکت می‌کرد. در همان زمان مدتی هم به تدریس دروس حوزوی در مدرسه حقانی قم پرداخت. شریعتی دهاقان سپس به جمع افرادی پیوست که زیر نظر مرتضی مطهری به مطالعه درباره علوم قرآنی می‌پرداختند و شریعتی دهاقان در این جلسات، همراه با سید محمد خاتمی به بحث و پژوهش درباره «انسان در قرآن» پرداخت. او در فواصل سال‌های ۵۳-۵۰ هم در قم با سید احمد خمینی و سید محمد خاتمی در مسائل اصول خارج، فلسفه تاریخ و تفسیر قرآن و احادیث هم‌مباحثه بود. وی سپس در بحث‌های خصوصی مرتضی مطهری چون نقد کتاب مارکس و مارکسیسم و نقد کتاب فلسفه هگل و همچنین دروس عمومی مانند معارف و درس اسفار (جلد سوم) حاضر می‌شد. شریعتی دهاقان در سال ۱۳۵۶ ش به اردکان یزد رفت و به سخنرانی در آن شهر پرداخت. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به‌واسطه آشنایی با سید احمد خمینی بار دیگر وارد بیت امام خمینی شد و زمانی که امام خمینی در قم بود، به بررسی نامه‌های سیاسی و امنیتی ارسالی به دفتر تهران امام (ره) مشغول شد. او پس از بازگشت امام خمینی به تهران، به جهاد سازندگی رفت و مسئولیت کمیته فرهنگی جهاد سازندگی را بر عهده گرفت. مدتی مسئولیت امور استان‌های سازمان صدا و سیما را بر عهده گرفت و سپس به سمت مسئول رادیو عربی تهران منصوب شد. مدتی هم در شورای حوزه و دانشگاه (به همراه آقایان میرزا علی فیض مشکینی و عبدالرحیم ربانی شیرازی) عضویت داشت («دیدار با اهالی سیاست / شریعتی دهاقان: خروج گروه‌های دوم خردادی از مسئولیت، زمینه‌های وحدت میان آنها را تقویت می‌کند»، www.isna.ir). شریعتی دهاقان در سال ۱۳۶۱ ش و در انتخابات میان‌دوره‌ای اولین دوره مجلس شورای اسلامی از سوی مردم شهر سمیرم استان اصفهان به نمایندگی انتخاب شد (نگرشی به...، ۲۴۶). در آن دوره در کمیسیون سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی عضویت داشت. پس از پایان دوره اول مجلس شورای اسلامی، به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رفت و از سوی سید محمد خاتمی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، به سمت معاونت بین‌الملل فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شد. هم‌زمان عضو شورای بازبینی فیلم در آن وزارتخانه هم بود. او چند ماهی بیشتر در آن وزارتخانه نماند و در دوره وزارت سید علی‌اکبر محتشمی‌پور در وزارت کشور، معاونت حقوقی و پارلمانی آن وزارتخانه را بر عهده گرفت. در سال ۱۳۶۸ ش دوباره به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بازگشت و به سمت رایزن فرهنگی ایران در سوریه انتخاب شد. سپس رایزنی فرهنگی ایران در لبنان را هم برعهده گرفت. او پس از بازگشت از سوریه و لبنان، در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی به فعالیت پرداخت و در سال ۱۳۷۶ ش از سوی سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت، به‌عنوان مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور منصوب شد. مدتی بعد به سمت سفیر ایران در سازمان کنفرانس اسلامی در جده منصوب شد. پس از چهار سال به کشور بازگشت و مسئولیت کمیته حمایت از انقلاب اسلامی مردم فلسطین را بر عهده گرفت. هم‌زمان از سوی سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت، نمایندگی رئیس‌جمهور در شورای نظارت صداوسیما را بر عهده داشت و تا سال ۱۳۸۴ ش در آن سمت بود. پس از آن به تدریس و تحقیق پرداخت («دیدار با اهالی سیاست / شریعتی دهاقان: خروج گروه‌های دوم خردادی از مسوولیت، زمینه‌های وحدت میان آن‌ها را تقویت می‌کند»، www.isna.ir). شریعتی دهاقان در فضای رسانه‌ای و مطبوعات داخلی ناشناس به نظر می‌رسد ولی به اظهار نظر، نقد و گفت‌وگو با رسانه‌های برون‌مرزی به‌ویژه رسانه‌های عرب‌زبان، پیرامون مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی می‌پردازد و به‌واسطه چهار سال رایزنی فرهنگی در سوریه و لبنان و چهار سال نمایندگی ایران در کنفرانس اسلامی جده، ازجمله صاحب‌نظران در زمینه تحولات و امور منطقه به شمار می‌رود. منابع: جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۱، قم، انصاریان؛ («دیدار با اهالی سیاست / شریعتی دهاقان: خروج گروه‌های دوم خردادی از مسئولیت، زمینه‌های وحدت میان آنها را تقویت می‌کند» (۱۳۸۳)، www.isna.ir/news/8302-07262؛ نگرشی به اولین دوره مجلس شورای اسلامی (۱۳۶۴)، تهران، روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.