غلامرضا صلواتی

صلواتی، غلامرضا؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. غلامرضا صلواتی در اول فروردین ۱۳۰۷ در شهر اراک به دنیا آمد. پدرش اصغر صلواتی معروف به شیخ اصغر کرمانی‌الاصل بود که در ایام جوانی در اراک مقیم شده بود. غلامرضا صلواتی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه فراگرفت و سپس در یازده سالگی به بازار رفت و شاگردی تجارت‌خانه حاج مرتضی حشمتی را به عهده گرفت. حجره مرحوم حشمتی که از دوستداران و علاقه‌مندان به علما و روحانیان بود محل تردد بزرگانی چون آیت‌الله سید احمد خوانساری بود و آشنایی صلواتی با آیت‌الله خوانساری باعث شد به کسب علوم و معارف حوزوی علاقه‌مند شود و همین علاقه باعث شد در چهارده سالگی به مدرسه علمیه محمدابراهیم اراک وارد شود. صلواتی در آنجا مقدمات و دروسی چون ادبیات، منطق، شرح لمعه، قوانین و مطول را پیش استادانی چون شیخ قنبر رفیعی، شیخ فضل‌الله نصیر الاسلامی، سید محمدباقر شهیدی گلپایگانی، شیخ محمد امامی خوانساری و علی میریحیایی آموخت. صلواتی در سال ۱۳۲۶ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر مکاسب و کفایه‌الاصول را پیش آیت‌الله شیخ مرتضی حائری یزدی خواند و در درس رسایل از شاگردان میرزا محمد مجاهدی تبریزی بود. بخش دیگری از رسایل و کفایه‌الاصول را هم نزد شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی و شیخ عبدالرزاق قائنی فراگرفت. او پس از فراگیری سطوح عالی در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و مدت هشت سال از درس‌های ایشان بهره برد. هم‌زمان در درس خارج فقه (کتاب مکاسب) آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی حضور می‌یافت و مدت هشت سال هم در درس خارج اصول آیت‌الله شیخ محمدعلی اراکی شرکت می‌کرد. در کنار آن در درس‌های کلام آیت‌الله سید احمد خوانساری که در منزل ایشان برگزار می‌شد حضور می‌یافت (ابن الرضا، ۱۶-۱۷؛ حسینی ضیغمی، ۱۶۵ ـ ۱۶۶). مدت هفت سال هم در درس خارج اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد شرکت می‌کرد. در کنار آن در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی در مسجد محمدیه هم حاضر می‌شد. او درباره حضور در درس‌های امام خمینی می‌گوید: «اینجانب در مسجد محمدیه واقع در خیابان ارم، در درس خارج اصول امام شرکت‎ ‏داشتم. از نکات جالب و آموزنده اینکه یک روز در مورد نقد مطلبی که بعضی عظام کرده بودند و مرتبط با مسئله‌ای فلسفی بود، به گمانم به همین عبارت‎ ‏فرمودند: خوب است کسی که وارد در علمی نیست در مسائل مربوط به آن وارد‎ ‏نشود» (سلسله موی دوست، ۱۴۶-۱۴۷). او در مصاحبه‌ای دیگر، از حضور در هر دو درس خارج فقه و اصول امام خمینی در مسجد محمدیه سخن گفته است («نگاهی به شخصیت و زندگانی آیت‌الله شیخ غلامرضا صلواتی»، ۱۸)؛ بنابراین ازجمله شاگردان امام خمینی بود (باقری بیدهندی،۱۳۲). او درباره ویژگی‌های درس امام خمینی می‌گوید: «حضرت امام هم دارای ویژگی‌های ممتاز علمی و اخلاقی بودند. در زمینه تدریس دقت نظر فوق‌العاده‌ای داشتند. اغلب طلبه‌ها هم به خاطر دقت نظر امام و نوع بیانشان در تدریس، به جلسات درس ایشان حاضر می‌شدند» (همان، ۱۹). درباره سال‌های دقیق حضور او در درس امام خمینی گزارشی در دست نیست، ولی با استناد به حضور او در مسجد محمدیه می‌توان گفت که در نیمه اول دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های امام خمینی در آنجا شرکت می‌کرده است. او مدت کوتاهی هم در درس خارج آیت‌الله میرزا هاشم آملی شرکت داشت و در تمام این دوران با شیخ محمدتقی ستوده اراکی هم‌بحث بود. همچنین با افرادی چون آقایان حسین شب‌زنده‌دار، سید عبدالرسول شریعتمدار جهرمی، سید علی حسینی سیستانی، مرتضی مطهری، سید جواد علم‌الهدی، حسین مظاهری، سید جواد مدرسی یزدی، سید مهدی یثربی کاشانی، سید محمدباقر ابطحی و... هم‌حجره، هم‌نشین و هم‌بحث بود و ضمن جدیت در یادگیری علوم فقه و اصول و دیگر معارف الهی، انجام مباحثه هر درس را بر خود فرض می‌دانست. صلواتی علاوه بر تحصیل در قم، در ایام تعطیل حوزه با سفر به شهرهای خوانسار و همدان شرایط را برای علم‌آموزی و تدریس در ایام تابستان فراهم می‌کرد. سپس به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و از مدرسان برجسته آن حوزه محسوب می‌شد (ابن الرضا، ۱۶-۱۷). صلواتی در اسفند ۱۳۴۲ همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در تلگرافی به حسنعلی منصور، دستگیری امام خمینی و آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی را محکوم کرد. آنان همچنین در نامه فوق به برخی از اقدامات دولت منصور ازجمله «کشتارهای وحشیانه، شکنجه‌های قرون وسطایی، سلب آزادی قلم و بیان و پر کردن زندان‌ها از افراد آزاده ملت» اعتراض کردند و خواستار آزادی امام خمینی و آیات سید حسن قمی و سید محمود علایی طالقانی شدند (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۲۱۴-۲۱۵؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۸۶-۸۸؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۹ ـ ۱۱۰). پس از آزادی و بازگشت امام خمینی به قم، در انتقال برخی از پیام‌های ایشان به شهرها نقش داشت (ابن الرضا، ۱۶-۱۷). با انتقال امام خمینی به نجف اشرف همراه با جمعی از روحانیت مبارز سراسر کشور با ارسال نامه‌ای به ایشان ضمن اعتراض به تبعید امام خمینی به خارج از کشور، از حضور ایشان در نجف اشرف اظهار مسرت کردند (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۷۸ ـ ۱۷۳؛ سیر مبارزات امام در آیینه اسناد ساواک، ج ۵، ۳۷۲ ـ ۳۶۹؛ روحانی، ج ۱، ۸۷۶ ـ ۸۷۷). یکی از مهم‌ترین اقدامات غلامرضا صلواتی تأیید مرجعیت امام خمینی پس از رحلت آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم بود؛ او همراه با یازده تن دیگر از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم اعلامیه‌ای در تأیید مرجعیت امام خمینی صادر کردند و صلواتی در ذیل آن تأییدیه نوشت: «حضرت آیت‌الله‌العظمی خمینی دام ظله العالی واجد جمیع شرایط مرجعیت عامه هستند و تقلید از معظم‌له به صلاح اسلام است» (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۵، ۳۱۴). مرجعیت امام ‎ ‏خمینی پس از آیت‌الله حکیم مطرح شد و تثبیت یافت و آنگاه ایشان مرجع‎ ‏شیعیان جهان شناسانده شد (در وادی عشق، ۳۲۷). وی پس از امضای این نامه، توسط حکومت پهلوی شهرستان زابل تبعید شد (آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک، ج ۲، ۳۳۰؛ ابن الرضا، ۱۶-۱۷) و همراه با آقایان ابوالقاسم خزعلی و شیخ علی‌اصغر مروارید مدت سه ماه در آن شهرستان در تبعید بود (همان). غلامرضا صلواتی پس از توهین روزنامه اطلاعات به امام خمینی، در جلسه هم‌اندیشی مدرسان حوزه علمیه قم با دعوت آیت‌الله گلپایگانی شرکت داشت (آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک، ج ۲، ۳۲۹). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم ادامه داد و از مدرسان برجسته آن حوزه علمیه محسوب می‌شود. همچنین امام جماعت نماز صبح حرم حضرت معصومه (س) بود (همان، ۳۳۰). منابع: آیت‌الله‌العظمی ناصر مکارم شیرازی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۵)، ج ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ ابن الرضا، سید جواد (۱۳۹۸)، «نگاهی به زندگانی آیت‌الله حاج شیخ غلامرضا صلواتی؛ فقیه شهرت‌گریز»، هفته‌نامه حریم امام، سال هفتم، شماره ۳۶۶، ۵ اردیبهشت؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ باقری بیدهندی، ناصر(۱۳۶۸)، «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله العظمی حاج آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم،شماره ۳۱، تیر؛ در وادی عشق (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید تقی موسوی درچه‌ای) (۱۳۸۹) تدوین عبدالرحیم اباذری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۱)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی، ج ۱، بی جا، بی نا؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲ و ۵، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ سیر مبارزات امام خمینی در آینه اسناد ساواک (۱۳۸۶)، ج ۵ تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «نگاهی به شخصیت و زندگانی آیت‌الله شیخ غلامرضا صلواتی» (۱۳۹۸)، هفته‌نامه حریم امام، سال هفتم، شماره ۳۶۶، ۵ اردیبهشت.