محمدرضا فاکر خراسانی

فاکر خراسانی، محمدرضا؛ از شاگردان درس مسائل مستحدثه امام خمینی. محمدرضا بیگ یزدی معروف به فاکر خراسانی در سال ۱۳۲۴ ش در مشهد به دنیا آمد. او دوران ابتدایی را در مشهد گذراند. سپس به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و در سال ۱۳۳۵ ش وارد حوزه علمیه مشهد شد. فاکر خراسانی ادبیات، سیوطی و مغنی را در همان‌جا و نزد محمدتقی ادیب نیشابوری فراگرفت. مقداری از لمعه را هم نزد مدرسی در مدرسه «دو درب» مشهد خواند (زرینی، ۲۷۹-۲۸۰). درباره دیگر تحصیلات او در حوزه علمیه مشهد اطلاعاتی در دست نیست، ولی با استناد به سال‌های حضور او در حوزه علمیه مشهد (۱۳۳۵-۱۳۴۳ ش) می‌توان احتمال داد که بخش زیادی از دروس سطح را در همان‌جا و نزد استادان آن حوزه خوانده باشد. فاکر خراسانی ازجمله روحانیان بود که با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، وارد جریان مبارزه با حکومت پهلوی شد. او در سال ۱۳۴۱ ش به جرم فعالیت‌های سیاسی برای اولین بار در مشهد دستگیر و زندانی شد و حدود دو هفته زندانی بود. اندکی بعد در جریان قیام مردم در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ بار دیگر در مشهد در منزل آیت‌الله سید حسن طباطبایی قمی و همراه با حدود ۳۵ نفر دیگر دستگیر شد، ولی پس از مدتی به سبب فشارهای علمای مشهد، همراه با دیگر روحانیان دستگیرشده آزاد شد. این فعالیت‌ها باعث شد تا در مشهد به‌عنوان یکی از روحانیان مبارز شناخته شود و ساواک عرصه را بر او تنگ کند. به همین علت در سال ۱۳۴۳ ش راهی قم شد و ضمن ادامه مبارزات، در حوزه علمیه آن شهر به مبارزات سیاسی خود ادامه داد. فاکر خراسانی در حوزه علمیه قم بقیه لمعه را نزد غلامرضا صلواتی و محسن دوزدوزانی خواند و کتاب مکاسب را هم پیش ابوالقاسم خزعلی و محمد فاضل لنکرانی فراگرفت. سپس در درس رسایل حسین نوری همدانی و کفایه‌الاصول فاضل لنکرانی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی شرکت کرد. در درس خارج فقه و اصول هم ازشاگردان آیات سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، محمدتقی بهجت و سید کاظم شریعتمداری و حسین وحید خراسانی بود. فاکر خراسانی همچنین ازجمله افرادی بود که در تابستان ۱۳۴۳ ش در درس مسائل مستحدثه امام خمینی که در منزل ایشان برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. او در مصاحبه با مرکز اسناد انقلاب اسلامی، از حضور خود در آن درس سخن گفته است (زرینی، ۲۷۹-۲۸۰)، ولی درباره مسائلی که در آن درس مطرح می‌شد، اطلاعاتی نداده است. همچنین مدت حضور او در آن درس مشخص نیست. با استناد به خاطرات برخی از افراد ازجمله سید مهدی طباطبایی شیرازی که در آن درس‌ها شرکت می‌کرد، امام خمینی در درس فوق درباره مسائلی چون سرقفلی، بیمه، تأمین اجتماعی، چک و سفته و حتی مسائلی چون بخت‌آزمایی بحث می‌کرده است (طباطبایی شیرازی، ۱۱۷).

فاکر در کنار تحصیل در قم، به فعالیت‌های سیاسی ادامه می‌داد و به همین علت در سال ۱۳۴۵ ش بار دیگر توسط حکومت پهلوی تحت تعقیب قرار گرفت (شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۵۴۹). او در ایام خاص مذهبی همچون محرم، صفر، رمضان و... برای تبلیغ و نشر احکام اسلامی و روشنگری مردم به شهرهای مختلف سفر کرد و ازجمله به شهر نهاوند می‌رفت. این سفرها و سخنرانی‌های ایرادشده در نهاوند در سال ۱۳۵۱ به اوج خود رسید و تعداد بسیاری از مردم به‌ویژه جوانان شهر جذب آن شدند. سخنرانی‌های او در نهاوند از چنان رونقی برخوردار بود که وی گاه سه نوبت در روز در مساجد مختلف شهر منبر می‌رفت و همه جلساتش مملوّ از جمعیت بود. جلسات و سخنرانی‌های او علیه حکومت پهلوی موجب شد تا گروه ابوذر نهاوند که به تازگی شکل گرفته بود (آبان ۱۳۵۱)، ارتباط بیشتری با فاکر برقرار کند. ارتباط بیشتر گروه ابوذر با او موجب شد تا به دنبال دستگیری چند تن از اعضای گروه در تیرماه ۱۳۵۲ ـ پس از خلع سلاح یک پاسبان شهربانی قم و کشف گروه افراد مرتبط با آن ـ تحت تعقیب قرار گیرد. وی با آگاهی از ماجرا برای گریختن از دست ساواک از قم رهسپار مشهد شد، ولی ساواک منزل مسکونی او را در مشهد تحت نظر گرفته بود؛ لذا به‌محض ورود به مشهد دستگیر و به تهران منتقل شد.

فاکر خراسانی پس از بازجویی و محاکمه، به تحمل سه سال حبس محکوم شد، لذا تا اسفند ۱۳۵۵ در زندان‌های حکومت پهلوی به سر برد. او پس از آزادی مدت‌ها ممنوع‌المنبر بود، اما با این همه دست از تلاش و سخنرانی‌های سیاسی برنداشت (زرینی، ۲۸۰-۲۸۱). در سال ۱۳۵۶ ش و در چهلمین روز درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی، در مسجد جلیلی سخنرانی کرد و گزارشی از این سخنرانی در روزنامه کیهان هم درج شد (شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۵۴۸). پس از آن هم به سخنرانی‌های سیاسی ادامه داد و ازجمله در جریان یکی از سخنرانی‌هایش در مسجد ارگ تهران با مرتضی مطهری آشنا شد و به جلسات خصوصی ایشان راه یافت و بیش از پیش در جریان اقدامات انقلابی قرارگرفت. همین نزدیکی با مرتضی مطهری موجب شد تا پس از پیروزی انقلاب اسلامی و شهادت آن بزرگوار انتشارات فاکر را در قم راه‌اندازی کند و کلیه آثار شهید مطهری را جمع‌آوری و در انتشارات مذکور چاپ کند و به قیمت نازل در اختیار مردم قرار دهد (زرینی، ۲۸۱). علاوه بر این، پس از پیروزی انقلاب اسلامی دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را پایه‌گذاری کرد. او سپس به سمت نماینده امام خمینی در شورای عالی تبلیغات انتخاب شد و سرپرستی سازمان تبلیغات اسلامی را برعهده گرفت (همان؛ شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، ۵۴۹). فاکر در سال ۱۳۶۱ ش از سوی امام خمینی به‌عنوان نماینده موقت ایشان در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خدمت کرد (همان). وی در دوره پنجم مجلس شورای اسلامی به نمایندگی از طرف مردم مشهد به مجلس شورای اسلامی راه یافت (زرینی، ۲۸۱). در دوره‌های هفتم و هشتم مجلس شورای اسلامی نیز از طرف مردم مشهد به نمایندگی مجلس شورای اسلامی برگزیده شد و در آن دوره‌ها ریاست کمیسیون اصل نود را بر عهده داشت. محمدرضا فاکر در بهمن ۱۳۸۸ ش در بیمارستان ولی‌عصر (عج) شهر قم درگذشت. منابع: خاطرات ۱۵ خرداد (۱۳۷۸)، به کوشش علی باقری، دفتر هشتم، تهران، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی (حوزه هنری)؛ زرینی، حسین (۱۳۸۸)، فاکر خراسانی، محمدرضا»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام خمینی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک: امید اسلام (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ طباطبایی شیرازی، سید مهدی (۱۳۹۷)، اخلاق و مبارزه: خاطرات استاد اخلاق حضرت حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید مهدی طباطبایی شیرازی از مبارزان و یاران امام خمینی، تدوین وتنظیم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، معاونت پژوهشی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج.