عبدالعلی قرهی

قرهی، عبدالعلی از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. عبدالعلی قرهی قهی فرزند محمدابراهیم در سال ۱۳۰۰ ش در قهپایه از توابع اصفهان به دنیا آمد. تا بیست‌سالگی در محل تولد به سر برد و پس از آن به تحصیل علوم حوزوی پرداخت، ولی درباره استادان او اطلاعاتی در دست نیست. وی سپس به اصفهان رفت و حدود هشت سال در مدارس علمیه شهر اصفهان بود و سپس به قم مهاجرت کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰، ۳۵۸). با استناد به خاطرات پراکنده از قرهی که توسط مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی در کتاب‌های سلسله موی دوست، سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی و برداشت‌هایی از سیره امام خمینی آمده است می‌توان گفت که در دهه ۱۳۳۰ ش در قم بود و به تحصیل در حوزه علمیه آنجا می‌پرداخت. قرهی یکی از شاگردان امام خمینی در مسجد سلماسی بود، بنابراین از اواخر دهه ۱۳۳۰ که درس امام خمینی در مسجد فوق برگزار می‌شد، در درس‌های ایشان حضور می‌یافت. او درباره تدریس امام خمینی در مسجد سلماسی می‌گوید:« امام در مسجد سلماسی که درس می‌فرمودند، پای درس ایشان شاگردان زیادی می‌آمدند و جا نبود. هر چه به آقا عرض می‌کردیم که اینجا تنگ است یک جای دیگر تشریف ببرید، (نظر آقایان دیگر هم این بود، نه اینکه می‌خواستیم ترویج و تبلیغ ایشان را بکنیم) می‌فرمودند: «بیایید جلو کم‌کم جا می‌شود». افراد از کثرت جمعیت حتی توی سکوهای مسجد می‌نشستند و امام هم منبر می‌رفتند و با آن کثرت جمعیت درس می‌گفتند تا اینکه مرحوم شیخ نصرالله خلخالی که از یاران امام بود آقا را با التماس جهت تدریس به مسجد اعظم بردند. امام حاضر نبودند در جاهایی که مثلاً نمایش قدرت ایشان باشد حاضر بشوند»(برداشت‌هایی از سیره امام خمینی، ج ۵، ۱۲۱؛ سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی، ج ۶، ۱۲۷).

قرهی از سال ۱۳۴۰ در خدمت امام خمینی بود و نخستین شهریه اعطایی از سوی امام خمینی هم به وسیلۀ او توزیع شد و در این امر مهم، آیت‌الله عباس محفوظی و برخی دیگر از شاگردان امام نیز مشارکت داشتند («آیت‌الله قرهی و افتخار وکالت امام(ره): یادبود بزرگان»، https://www.farsnews.ir ). او بعضی از درس‌های حوزه را تقریر کرده است و از جمله حاشیه‌نویسی بر درس امام خمینی را هم آغاز کرد (همان)، ولی درباره سرنوشت این تقریرات اطلاعات دقیقی در دست نیست. وی تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور، از درس‌های امام خمینی بهره‌مند شد و پس از ورود امام خمینی به نجف اشرف هم در خدمت ایشان قرار گرفت و از درس‌های ایشان هم بهره‌مند شد. وی درباره درس خارج فقه امام خمینی در نجف اشرف می‌گوید: «ابتدا در حوزۀ نجف از شخصیت علمی امام اطلاع کامل نداشتند و کسانی که‎ ‏محضر درس ایشان را قبلاً ندیده بودند، تعجب می‌کردند. یکی از طلبه‌ها روزی به من‎ ‏گفت: «ای کاش من زودتر آقا را دیده بودم». تأسف می‌خورد و می‌گفت: «دیر آمدم».‎ ‏امام در درس چیزی بیشتر از دیگران ارائه می‌دادند. زیرا در کلاس درس امام مطالبی‎ ‏عنوان می‌شد که در هیچ کلاسی مطرح نمی‌شد. مطالب و گفتار امام از نظر علمی، در‎ ‏سطح خیلی بالایی بود و آثاری که از این مرد بزرگوار باقی مانده است، گواه این مطلب‎ ‏است. امام این‌طور بودند که اگر شخصی در محضرشان بود، همه چیز برایش قابل‎ ‏استفاده بود. درسشان، جلساتشان، فرمایش‌هایشان، همه و همه قابل استفاده بود. حتی‎ ‏به زیارت رفتنشان و زیارت خواندنشان، طرز خاصی بود» (سلسله موی دوست، ۱۸۴). قرهی در مهر ۱۳۴۲ همراه با جمعی از روحانیان مبارز در نامه‌ای سرگشاده به هیئت دولت، با اشاره به آغاز سال تحصیلی در حوزه‌های علمیه و همچنین با اشاره به حبس امام خمینی در تهران، خواستار آزادی و بازگرداندن ایشان به قم شدند. امضاکنندگان در نامه فوق اعلام کردند «حوزه علمیه قم از بازداشت حضرت آیت‌الله خمینی مد ظله سخت ناراحت و چند هزار طلاب در نگرانی شدیدی بسر می‌برند و به دولت اخطار می‌کنند که هر چه زودتر باید رفع مزاحمت از معظم له بشود» (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۲، ۸۰ـ۸۳؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۴ـ۱۰۶). عبدالعلی قرهی پس از تبعید امام خمینی از طرف شهاب‌الدین اشراقی داماد امام خمینی همراه با مهر و نامه‌هایی مربوط به امام خمینی همراه با سید هاشم رسولی محلاتی به عراق رفت و در نجف اشرف در خدمت امام خمینی قرار گرفت و پس از بازگشت رسولی محلاتی به کشور (پس از سه ماه)، خدمت در بیت امام خمینی را عهده‌دار شد (خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی، ۷۹ـ۹۶). بر اساس گزارشی از ساواک در سال ۱۳۴۷، تا آن تاریخ متجاوز از بیست بار به‌صورت قاچاقی به عراق رفته و وجوهات شرعی را خدمت امام خمینی برده بود. بر اساس آن گزارش، وی در رساندن وجوهات به امام خمینی فعال بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک ، کتاب ۵۹، ۲۱۴). همین موضوع در اسناد ساواک هم انعکاس یافته و از او به‌عنوان فردی نام برده شده است که مرتباً بین ایران و عراق تردد دارد (یاران امام به روایت اسناد ساواک کتاب ۴۶، ۲۴۴). او در نجف اشرف از افراد امین امام خمینی در بیت ایشان و مسئول تنظیم دیدارهای مردمی و سیاسی بود و به گفته عروس امام خمینی، «هر شب سر ساعت معین در را باز می‌کرد و با لهجه اصفهانی خبر می‌داد که وقت شدس و آقا به بیرونی می‌رفتند و ساعتی با مهمانان گفت‌وگو می‌کردند» (طباطبایی، ۱۳۹۰، ۲۲۵). علاوه بر آن، به‌عنوان معتمد بیت امام خمینی، در مراودات خانوادگی امام خمینی نیز نقش داشت و موظف بود برنامه‌های سفر خانواده را پیگیری کند (طباطبایی، ۱۳۹۰، ۱۴۴). در برخی منابع از او به‌عنوان مسئول امور مالی امام خمینی (صحیفه امام، ج ۳، ۶۶) و در گزارشی دیگر به‌عنوان صندوقدار امام خمینی در نجف نام برده شده است (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰: ، ۳۵۸؛ حجت‌الاسلام حاج سید احمد خمینی به روایت اسناد ساواک، ۳۰۱). این گزارش‌ها نشان می‌دهد که قرهی همواره مورد عنایت و اعتماد امام بوده است، اعتمادی که در این عبارات امام بازگو شده است: «من عمیقاً آقای قرهی را می‌شناسم و صد در صد مورد اطمینان هستند (طباطبایی، https://mobahesat.ir/8199). ). میزان اعتماد امام خمینی به قرهی به‌اندازه‌ای بود که از محمدحسن اعرابی، داماد خودشان خواستند تا نامه‌های ارسالی را از طریق ایشان و برخی از افراد مورد اعتماد دیگر ارسال کنند (صحیفه امام، ج ۳، ۶۳). قرهی از ملازمان امام خمینی در زیارت‌های ایشان هم بود (سلسلۀ موی دوست، ۲۵۸). بر اساس گزارشی، او در سال ۱۳۵۳ به کشور بازگشت و در تاریخ ۱۴/۴/۱۳۵۴ به اتهام نمایندگی حضرت امام خمینی (ره) بازداشت شد، ولی به‌زعم ساواک، چون شخص ساده و تهیدستی بود، ساواک اعلام کرد نمایندگی وی جدی نیست، بنابراین پس از ۱۱ روز آزاد شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۲۰، ۳۵۸). به نظر می‌رسد وی دوباره به نجف اشرف بازگشت و در خدمت امام خمینی قرار گرفت، چراکه بر اساس خاطرات سید حسین موسوی تبریزی، وی در اول آبان ۱۳۵۶ و پس از اطلاع از درگذشت مشکوک سید مصطفی خمینی، از طرف شاگردان و یاران امام خمینی مأموریت یافت تا غیرمستقیم ایشان را در جریان واقعه فوق قرار دهد، ولی به‌محض دیدن امام خمینی، تاب نیاورد و خبر فوق را مستقیم به اطلاع ایشان رساند (خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی (دفتر اول)، ۳۷۵ـ۳۷۶). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دفتر امام خمینی در قم حضور داشت و وکیل امام خمینی در بیت ایشان در محله یخچال قاضی قم بود («آیت‌الله قرهی و افتخار وکالت امام(ره): یادبود بزرگان»، https://www.farsnews.ir) ) و در مناسبت‌هایی، از سوی ایشان در مجالسی شرکت می‌کرد (صحیفه امام، ج ۱۴، ۱۱۱).

‏وی همچنین در سال ۱۳۶۶ ش به امام خمینی پیشنهاد داد‎ ‏توضیح المسائل ایشان به وسیلۀ سید جعفر کریمی و سید عباس خاتم یزدی مورد بازنگری قرار گیرد و با تأیید این پیشنهاد توسط امام خمینی، بازنگری توسط دو نفر فوق‌الذکر انجام شد و پس از تطبیق دقیق مطالب آن با تحریرالوسیله و حاشیه بر عروة الوثقی و بعضی از استفتائات امام خمینی، تصحیح و توسط بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد و معیار چاپ‌های بعدی قرار گرفت (رساله توضیح المسائل حضرت آیةالله العظمی امام خمینی (س)، ت). قرهی پس از ارتحال امام خمینی، وکیل تام‌الاختیار آیت‌الله‌العظمی شیخ محمدعلی اراکی بود و پس از ارتحال ایشان نیز وکیل آیت‌الله‌العظمی محمدتقی بهجت بود و بعد از آیت‌ﷲ بهجت دیگر مسئولیتی قبول نکرد. او علی‌رغم کهولت سن در بین مردم حضور می‌یافت و به سؤالات شرعی آنان پاسخ می‌داد. به‌ویژه در مسجد حضرت معصومه (س)، به پرسش‌های شرعی مردم پاسخ می‌داد (طباطبایی، https://mobahesat.ir/8199).).

عبدالعلی قرهی در ۲۲ مرداد ۱۳۹۴ در قم درگذشت (همان) و در قبرستان شیخان قم در میدان آستانه به خاک سپرده شد («آیت‌الله عبدالعلی قرهی دار فانی را وداع گفت»، ۳). منابع: «آیت‌الله قرهی و افتخار وکالت امام(ره): یادبود بزرگان»، https://www.farsnews.ir/؛ «آیت‌الله عبدالعلی قرهی دار فانی را وداع گفت» (۱۳۹۴)، هفته‌نامه افق حوزه، شماره ۴۲۶، ۲۸ مرداد؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ برداشت‌هایی از سیره امام خمینی (۱۳۸۷)، به کوشش غلامعلی رجایی، ج ۵، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ حجت‌الاسلام حاج سید احمد خمینی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۷)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ خاطرات آیت‌الله سید حسین موسوی تبریزی (دفتر اول)(۱۳۸۴)، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی (۱۳۸۳)، تدوین احمد رشیدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ رساله توضیح المسائل حضرت آیةالله العظمی امام خمینی (س)، (۱۳۹۲)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)؛ سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی (۱۳۷۸)، پدیدآورنده: مصطفی وجدانی، ج ۶، تهران، پیام آزادی؛ سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) (۱۳۸۵)، به کوشش مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، ۳، ۴، ۱۴، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ طباطبایی، سید هادی (۱۳۹۴)، «به مناسبت درگذشت آیت‌الله عبدالعلی قرهی امین امام خمینی»، مباحثات رسانه فکری ـ تحلیلی حوزه و روحانیت، https://mobahesat.ir/8199؛ طباطبایی، فاطمه (۱۳۹۰)، در اقلیم خاطرات، ویراستار: الهه افشار، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی (وابسته به مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی)؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۰، آیت‌الله سید مرتضی پسندیده به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: آیت‌الله شیخ شهاب‌الدین اشراقی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۲)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.