احمد محسنی گرکانی

محسنی گرکانی، احمد؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۰۵ ش در روستای گرکان در نزدیکی شهرستان آشتیان دیده به جهان گشود. پدرش علی‌اصغر به کشاورزی و باغداری اشتغال داشت. محسنی دوران ابتدایی را در زادگاهش طی کرد. در هفده سالگی وارد حوزه علمیه آشتیان شد و به تحصیل در آنجا پرداخت. پس از یک سال راهی اراک شد و در مدرسه ملا ابراهیم شرح لمعه را نزد فضل‌الله نصیرالاسلامی خواند. او در سال ۱۳۲۵ ش به قم رفت و در بدو ورود، در امتحان برخورداری از شهریه شرکت کرد که ممتحنان آن زمان عبارت بودند از آیات سید محمد محقق داماد، فاضل موحدی لنکرانی و شیخ محمدعلی کرمانی. وی موفق به قبولی در آن آزمون شد و سپس به تحصیل دروس سطح پرداخت و از درس شیخ عبدالجواد جبل‌عاملی، شیخ عبدالرزاق قائنی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی بهره برد. فلسفه را هم نزد شیخ محمد لاکانی، شیخ مهدی مازندرانی و سید رضا صدر آموخت و در تفسیر از شاگردان علامه سید محمدحسین طباطبایی بود و ازجمله افرادی بود که همواره در درس تفسیر ایشان حضور می‌یافت. هم‌زمان در درس اخلاق آقا حسین فاطمی قمی و شیخ عباس تهرانی شرکت می‌کرد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۳۹۵-۳۹۸). محسنی آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی (همان) و خارج اصول امام خمینی که در مسجد محمدیه برگزار می‌شد حضور یافت («نگاهی به وصیت‌نامه...»، ۶) و تحت تأثیر بیان زیبای ایشان در تدریس قرار گرفت (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۰۰). با استناد به حضور او در درس امام خمینی در مسجد محمدیه و نیز عزیمت به عراق در سال ۱۳۳۱ ش می‌توان گفت که او در اواخر دهه ۱۳۲۰ و اوایل دهه ۱۳۳۰ ش از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی بوده است. مدتی هم در درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد محقق داماد و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی حضور داشت. وی در سال ۱۳۳۱ ش به عراق رفت و در حوزه علمیه نجف اشرف در درس خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید ابوالقاسم موسوی خویی و سید محمود حسینی شاهرودی شرکت کرد. از زندگینامه خودنوشت (همان، ۳۹۸) او چنان استنباط می‌شود که پس از مدتی حضور در نجف اشرف به قم بازگشت و به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه قم ادامه داد. او همچنین مدتی به فراگیری زبان انگلیسی پرداخت (همان). محسنی در کنار تحصیل، برخی از دروس را در حوزه علمیه قم تدریس می‌کرد و به سفرهای تبلیغی نیز می‌رفت. در سال ۱۳۵۱ ش وقتی برای تبلیغ دین به شهرستان فیروزکوه رفته بود، از دعا برای سلامتی محمدرضاشاه خودداری کرد و به همین علت ممنوع‌المنبر شد. ممنوعیت او از سخنرانی خشم مردم را برانگیخت و آنان شهربانی را محاصره کردند و پس از آن، او به سخنرانی در فیروزکوه ادامه داد. عدم شرکت او در مجلس دعا برای شاه در رمضان آن سال خشم مأموران حکومتی فیروزکوه را در پی داشت و به همین سبب دستگیر و به ساواک انتقال یافت. پس از مدتی به میانجی‌گری یکی از متنفذان محلی آزاد شد. در سال ۱۳۵۶ ش نیز به سبب انتقاد از وضعیت فرهنگی در فریدونکنار، مدت کوتاهی دستگیر شد. او در سال ۱۳۵۷ ش به سخنرانی انتقادی در شهر تویسرکان پرداخت و در برگزاری راهپیمایی‌های مردم آن شهر علیه حکومت پهلوی نقش داشت (همان، ۴۰۳-۴۰۴). در دوم مهر ۱۳۵۸ جمعی از مردم تویسرکان در نامه‌ای به امام خمینی، خواستار اقامت محسنی گرکانی در آن شهر شدند و در پی آن، امام خمینی در حکمی از او خواست در آن شهر بماند و به وظایف دینی و تبلیغ دین در آن سامان بپردازد (صحیفه امام، ج ۱۰، ۱۰۵). پیرو آن حکم، به اقامه نماز جمعه در آن شهر پرداخت. پس از مدتی به قم بازگشت و مسئولیت رسیدگی به امور طلاب غیرایرانی در شورای مدیریت حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت. سپس مسئول رسیدگی به صلاحیت اخلاقی کلیه طلاب در شورای مدیریت حوزه علمیه قم شد و مدتی هم مسئولیت امتحانات حوزه علمیه قم را بر عهده داشت. سپس در سال ۱۳۶۱ ش به امامت جمعه شهر تربت حیدریه منصوب شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۰۴). این انتصاب در پی بروز اختلافات در آن شهر صورت گرفت و وی به اختلافات در آن شهر پایان داد («نگاهی به وصیت‌نامه...»، ۷). محسنی در ۱۳۶۲ ش به دیوان عالی کشور رفت و به‌عنوان قاضی، مسئولیت شعبه نهم آن دیوان را بر عهده گرفت و مدت یازده سال در آن سمت بود. وی در سال ۱۳۷۰ ش نیز بازرس دادگاه‌ها و دادسراهای انقلاب اسلامی تهران بود و در ۲۳ مهر ۱۳۷۲ به سمت نماینده مقام معظم رهبری در استان مرکزی و امام جمعه اراک منصوب شد. او در سومین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از سوی مردم استان مرکزی به نمایندگی در آن مجلس برگزیده شد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۰۴) و در چهارمین دوره آن مجلس نیز نمایندگی مردم آن استان را بر عهده داشت («نتایج شمارش آرای...»، ۸). در ۱۳۸۸ ش به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد و تا ۱۳۹۳ در آن سمت بود. در همان سال (۱۳۹۳ ش) از سوی رهبر انقلاب اسلامی امامت جماعت مسجد سید عزیزالله در بازار تهران را عهده‌دار شد. منابع: خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۷۹)، دفتر دوم، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، تهران، برگ رضوان؛ «نتایج شمارش آرای انتخابات خبرگان: ستاد انتخابات کشور، نتایج قطعی شمارش آرای چهارمین دوره انتخابات خبرگان رهبری را اعلام کرد»، (۱۳۸۵)، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۲۵۸، ۲۸ آذر؛ «نگاهی به وصیت‌نامه امام خمینی: آیت‌الله محسنی گرکانی: وصیت‌نامه امام خمینی باید فرهنگ عمومی شود» (۱۳۹۳)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۱۹، ۸ خرداد.