سیدیوسف مدنی تبریزی

مدنی تبریزی، سید یوسف؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۰۷ ش در خاروانا در شهر ورزقان از توابع استان آذربایجان شرقی به دنیا آمد. پدرش سید قاسم از تاجران و خیران بازار بود. نسب او به سید تاج‌الدین حسن معروف به سید حسن بابا، صاحب مزار معروف در روستاهای کوه‌کمر و از نوادگان امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد (الوانساز خویی، ج ۳، ۱۲۹). سید یوسف مدنی دوران ابتدایی را در زادگاهش سپری کرد. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و در سال ۱۳۲۳ ش راهی تبریز شد و در حوزه علمیه آن شهر به تحصیل پرداخت (انصاری، ۱۱۸). او در آنجا جامع‌المقدمات، سیوطی و جامی را پیش میرزا محمود حمیدی هشترودی خواند. حاشیه ملا عبدالله را هم نزد میرزا علی‌اصغر باغمیشه‌ای فراگرفت و سپس در درس شرح لمعه سید ابراهیم دروازه‌ای شرکت کرد. او رسایل و مکاسب را هم به ترتیب نزد آقایان شیخ حسین شنب‌غازانی و میرزا فتاح شهیدی خواند. هم‌زمان به تدریس ادبیات در حوزه علمیه تبریز پرداخت (الوانساز خویی، ج ۳،۱۲۹). از درس‌هایی که تدریس می‌کرد می‌توان به حاشیه ملا عبدالله، مطول و مغنی اشاره کرد. او در تدریس آن درس‌ها شهره شد (انصاری، ۱۸) و جمع کثیری در درس او حاضر می‌شدند (الوانساز خویی، ج ۳،۱۲۹). در همان سال‌ها کتاب الفوائد الادبیه را نگاشت و در تبریز به چاپ رساند. وی در سال ۱۳۳۱ ش رهسپار قم شد و در حوزه علمیه آنجا در درس کفایه‌الاصول میرزا محمد مجاهدی تبریزی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی حضور یافت. هم‌زمان به فراگیری شرح منظومه ملاهادی سبزواری نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی (به‌صورت خصوصی) می‌پرداخت. در کنار آن مدت ۵ ماه در درس اسفار اربعه علامه طباطبایی هم شرکت می‌جست و از درس تفسیر قرآن ایشان هم استفاده می‌کرد (وطن‌پرست، ج ۱۰، ۵۸۵). سید یوسف مدنی تبریزی پس از اتمام دوران سطح به فراگیری دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های خارج فقه آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمد محقق داماد، سید کاظم شریعتمداری (الوانساز خویی، ج ۳، ۱۲۹؛ انصاری، ۱۱۸) و خارج اصول امام خمینی بهره برد (همان؛ وطن‌پرست، ج ۱۰، ۵۸۵). درباره سال‌های حضور او در درس خارج اصول امام خمینی (وطن‌پرست، ۵۸۴) گزارش دقیقی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که از اواخر دهه ۱۳۳۰ ش تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در درس‌های خارج اصول ایشان در مساجد سلماسی و اعظم قم بهره می‌برده است. او سپس به تدریس در حوزه علمیه قم پرداخت و درس‌هایی چون مطول را تدریس می‌کرد. وی پس از نوشتن شرحی بر رسایل فرائد الاصول شیخ مرتضی انصاری، مورد تشویق آیت‌الله بروجردی قرار گرفت و جایزه‌ای را از ایشان دریافت کرد. علاوه بر آن شرحی بیست جلدی بر مطول نگاشت («مرحوم آیت‌الله‌العظمی مدنی تبریزی: امام بر عقیده‌شان استوار بودند»، ۲۱) و علامه سید محمدحسین طباطبایی تقریظی بر آن نوشت (همان؛ مدنی تبریزی، ۱۴۳۲، ۱۱۱). مدنی تبریزی در سال‌های نهضت اسلامی به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت و همراه با مدرسان حوزه علمیه قم، اعلامیه‌ها و نامه‌هایی را علیه حکومت پهلوی منتشر می‌کرد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۳، ۴۰۹؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۶۸، ۱۷۴، ۱۹۶، ۱۹۹، ۲۵۲، ۲۹۲، ۲۹۹، ۴۰۵، ۴۲۰، ۴۲۷، ۴۳۴، ۴۵۰، ۴۶۱، ۴۷۶، ۴۷۸، ۴۷۹، ۴۸۱، ۴۹۷، ۵۰۷،۵۲۵، ۵۳۴؛ خسروشاهی، ۱۰۲). وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالیت در حوزه علمیه قم ادامه داد و از مدرسان دروس خارج فقه و اصول بود. او از مراجع عظام تقلید بود و به‌ویژه در استان‌های آذربایجان شرقی و اردبیل مقلدان فراوانی داشت (انصاری، ۱۱۸). تألیفات او عبارت است از: الفواید الادبیه، توضیح المطوّل، درر الفوائد فی شرح الفرائد، حاشیه بر عروه‌الوثقی، منهاج الاحکام، الارشاد الی ولایه‌الفقیه، رساله توضیح المسائل، مختصر الاحکام، المسائل المستحدثه، الفوائد القمیه، کتاب القضاء، قواعد الاصول، کتاب الجهاد فی بیان حکم اقسامه، کتاب الدفاع فی بیان حکم اقسامه، رساله فی حکم المفسدین فی الارض، رساله فی المحارب فی بیان احکام اقسامه، رساله فی اقسام القتل، رساله فی قاعده لاضرر، رساله فی علم غیب الائمه تفصیلاً، چهار مسئله مورد ابتلا، کتاب الحدود و القصاص و الدیات و الشهادات و الشرکه، مناسک حج و عمره، مسائل متفرقه در رابطه با اعمال حج و عمره، مناسک عمره مفرده و کتاب منتخب الاحکام فی الحج و العمره. از تألیفات مخطوط او هم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: شرح حاشیه ملاعبدالله، شرح معالم‌الاصول، شرح مکاسب و شرح کفایه‌الاصول در دو جلد (وطن‌پرست، ج ۱۰، ۵۸۷-۵۸۹؛ مدنی تبریزی، ۱۴۲۹، ۴۰۴-۴۰۵؛ وطن‌پرست، ۵۸۷-۵۸۹). سید یوسف مدنی تبریزی در ۲۶ خرداد ۱۳۹۲ در قم درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید موسی شبیری زنجانی، در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد (وطن‌پرست، ۵۹۷؛ «ارتحال حضرت آیت‌الله مدنی تبریزی»، ۵؛ انصاری، ۱۱۹). منابع: «ارتحال حضرت آیت‌الله مدنی تبریزی» (۱۳۹۲)، دوهفته‌نامه افق حوزه، سال دوازدهم، شماره ۳۶۶، ۲۹ خرداد؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۲)، «درگذشتگان: آیت‌الله مدنی تبریزی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال ۲۴، شماره ۱۴۰، خرداد و تیر؛ الوانساز خویی، جعفر (۱۳۹۴)، گلشن ابرار آذربایجان، ج ۳، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱۳ و ۱۵، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مدنی تبریزی، سید یوسف (۱۴۲۹ ق)، قواعد الاصول، قم، دفتر معظم‌له؛ مدنی تبریزی، سید یوسف (۱۴۳۲)، طریق الوصول الی التوحید و النبوه و المعاد و الدعدل و الامامه، ج ۱، قم، مکتب آیت‌الله السید المدنی التبریزی؛ «مرحوم آیت‌الله‌العظمی مدنی تبریزی: امام بر عقیده‌شان استوار بودند» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۷۱، ۳۰ خرداد؛ وطن‌پرست، مرتضی (۱۳۹۳)، «سید یوسف مدنی تبریزی از اقلیم دانش»، گلشن ابرار، ج ۱۰، قم، پژوهشکده باقرالعلوم.