سیدمحمد موسوی بجنوردی

موسوی بجنوردی، سید محمد؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. سید محمد موسوی بجنوردی در ۲۸ صفر سال ۱۳۶۵ ق / ۱۲ بهمن ۱۳۲۴ ش در یک خانواده علمی و مذهبی در نجف به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله سید میرزا حسن موسوی بجنوردی، از مراجع بزرگ در نجف اشرف و مؤلف کتاب قواعد فقهیه در هفت مجلد و منتهی الاصول در دو مجلد است. مادرش نیز از نوادگان آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی مرجع جهان تشیع بود. سید محمد موسوی بجنوردی دوران ابتدایی را در شهر نجف اشرف گذراند. او سپس به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و زیر نظر پدرش، دروس سطح حوزه را تا ۱۸ سالگی به پایان رساند. وی از ۱۸ سالگی به تحصیل دروس خارج روی آورد و مدت ۱۶ سال در درس خارج فقه و اصول پدرش شرکت کرد. هم‌زمان با حضور در درس پدرش، در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محسن طباطبایی حکیم هم شرکت می‌کرد و مدت ۵ سال از شاگردان ایشان بود. در همان زمان در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمود حسینی شاهرودی شرکت می‌کرد و مدت ده سال هم به استفاده از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی می‌پرداخت. سید محمد موسوی بجنوردی در سال ۱۳۴۴ ش و در جریان بازگشت امام خمینی، به استقبال ایشان شتافت و پس از استقرار امام خمینی در نجف اشرف، به بیت ایشان تردد می‌کرد و به‌تدریج به یکی از نزدیکان ایشان بدل شد. به‌ویژه مناسبات دوستانه او با سید مصطفی خمینی در این زمینه تأثیرگذار بود. با آغاز درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری معروف به مسجد ترک‌ها در نجف اشرف، در آن درس شرکت کرد و تا پایان آن درس که بالغ بر ۱۳ سال به طول انجامید، از آن درس بهره برد. مدت پنج سال هم در درس حکمت متعالیه شیخ صدرا بادکوبه‌ای حضور داشت. موسوی بجنوردی در کنار حضور در درس امام خمینی و دیگر استادان برجسته حوزه علمیه نجف اشرف، به سبب تسلطی که بر زبان عربی داشت، در حوزه علمیه نجف اشرف به تدریس می‌پرداخت و به‌خصوص برای طلبه‌های عرب‌زبان دروسی چون کفایه، رسایل و مکاسب را تدریس می‌کرد و شاگردان لبنانی، سعودی، عراقی و سوری زیادی برای تحصیل نزد وی می‌آمدند که از آن جمله می‌توان به شهید سید عباس موسوی و شهید شیخ راغب حرب و... اشاره کرد. او در کنار فعالیت‌های علمی، یکی از روحانیان مبارز و طرفدار امام خمینی در حوزه علمیه نجف اشرف بود و همراه با برخی از روحانیان شاخص چون سید مصطفی خمینی، در سازمان‌دهی فعالیت‌های سیاسی در نجف اشرف نقش داشت (پورموسوی، ۴۰۹-۴۱۰). در سال ۱۳۴۶ ش همراه با جمعی از طلاب و علمای حوزه علمیه نجف اشرف، پس از دستگیری و زندانی شدن آقایان حسینعلی منتظری و عبدالرحیم ربانی شیرازی، با ارسال نامه‌ای به آنان، تأثر خود را از آن اقدام اعلام و بر آزادی فوری آنان تأکید کردند (روحانی، ج ۲، ۲۶۴-۲۶۵).

او در مهر ۱۳۵۷ و پس از مهاجرت امام خمینی به پاریس، به استادش پیوست و در مسائل مربوط به استفتائات با ایشان همکاری می‌کرد (موسوی پور، ۴۱۰). وی که در ۲۴ دی ۱۳۵۷ از امام خمینی اجازه تصدی در امور حسبیه و شرعیه را دریافت کرده بود (صحیفه امام، ج۵، ۴۵۴)، پس از بازگشت امام خمینی به کشور، او مدتی در نجف اشرف ماند ولی یک ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به کشور بازگشت و در قم سکنی گزید و به فعالیت در شورای استفتائات امام خمینی در آن شهر پرداخت. موسوی بجنوردی در سال ۱۳۶۰ ش به عضویت شورای عالی قضایی انتخاب شد و مدت ده سال عضو این شورا بود. هم‌زمان، پس از آنکه امام خمینی هیئت عفو زندانیان را تشکیل داد، از سوی ایشان به عضویت هیئت فوق درآمد. پس از آن هم به فعالیت‌های علمی ادامه داد. دیگر سمت‌های او عبارت است از رئیس دادگاه عالی انقلاب اسلامی، رئیس یکی از شعب دیوان عالی کشور، عضو کمیته کشوری اخلاق پزشکی، عضوهیئت علمی مؤسسه عالی بانکداری، ریاست کمیسیون حقوق بشر اسلامی، عضویت در شورای عالی علمی دایره المعارف بزرگ اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه خوارزمی (تربیت معلم)، رئیس گروه حقوق و علوم سیاسی تربیت معلم، رئیس گروه دین و فلسفه دانشگاه تربیت معلم، مدیر گروه فقه و حقوق پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی، عضو هیئت امنای مرکز بین‌الملل گفتگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها، عضو کمیته کشوری اخلاق پزشکی، عضو کمیته علمی شورای پول و اعتبار، عضو شورای دانشگاه تربیت معلم، عضو هیئت ممیزه دانشگاه تربیت معلم، مدیر گروه‌های حقوق و علوم سیاسی و فلسفه و دین و فقه و حقوق پژوهشکده امام خمینی (ره)، مدیر گروه دین و فلسفه دانشگاه خوارزمی (تربیت معلم)، مدیر گروه حقوق و علوم سیاسی (تربیت معلم)، عضو هیئت تحریریه مجله علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم، عضو هیئت تحریریه متین پژوهشکده امام خمینی (ره)، عضو هیئت تحریریه مجله نامه الهیات دانشگاه آزاد اسلامی، عضو هیئت تحریریه مجله حقوق و علوم سیاسی، تدریس در دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، مؤسسه عالی بانکداری ایران و دانشگاه قم. تدریس حقوق اسلامی در دانشگاه بریتیش کلمبیا کانادا به دعوت دانشکده حقوق آن دانشگاه به مدت یک ترم و راهنمایی یک رساله دکترا در موضوع «حقوق کودک در اسلام»، برگزاری جلساتی درباره مقارنه بین حقوق اسلام و حقوق غرب در دانشگاه کالیفرنیا به مدت دو ماه و ترجمه و انتشار مباحثات او در آن دانشگاه که به دنبال آن مسئولان دانشگاه از او خواستند در آن دانشگاه تدریس کند، ولی موسوی بجنوردی به دلیل ارجحیت دادن به حضور در ایران، این پیشنهاد را نپذیرفت. همچنین او مسئولیت بخش علوم اسلامی دانشگاه جرج تاون واشنگتن دی سی به‌واسطه دکتر سید حسین نصر را نپذیرفت. تدریس به مدت یک ترم در دانشکده حقوق دانشگاه آکسفورد و راهنمایی رساله دو دانشجو در موضوعات «سیستم حکومت در اسلام» و «بررسی حقوق خصوصی در بعد مسائل مالکیت خصوصی»، ارتباط علمی مستمر با دانشکده حقوق دانشگاه محمد الخامس مراکش از اواسط دهه هفتاد و تدریس در آنجا، تدریس در دانشگاه سن ژوزف (القدیس یوسف) لبنان، عزیمت به مصر به دعوت طنطاوی شیخ الازهر و ارائه جلساتی در خصوص «نقش عقل در شریعت» و برقراری ارتباطات علمی با دانشگاه الازهر و عین الشمس، تدریس خصوصی به موریس کاپیتورن کمیسر عالی حقوق بشر دانشگاه بریتیش کلمبیا درباره «حقوق جزا در اسلام».

آثار وی عبارت‌اند از: قواعد فقهیه، مقالات اصولی، فقه تطبیقی (جلد اول)، علم و الاصول (جلد اول)، شرح قانون مدنی (مربوط به عقدی و حواله که زیر چاپ است)، مصادر التشریع عند الشیعه و السنه، عقد ضمان، علم اصول، فقه تطبیقی، فقه تطبیقی: بخش جزایی (جلد دوم)، مجموعه مقالات فقهی حقوقی، فلسفی و اجتماعی، مصادر التشریع عندالامامیة و السنة (به زبان عربی)، مقالات اصولی. او ۴۸ مقاله را در مجلات علمی و پژوهشی نگاشته و ۲۳ مقاله را در نشست‌های علمی ارائه داده است. همچنین ۲۲۰ پایان‌نامه کارشناسی ارشد و ۶۰ رساله دکتری با مشاوره موسوی بجنوردی دفاع شده است. او همچنین سخنرانی‌های زیادی در داخل و خارج کشور ایراد کرده که اهم عناوین سخنرانی‌های داخلی ایشان به ترتیب زیر است: سیره نظری و عملی امام (دانشگاه تهران)، احیای تفکر دینی امام (دانشگاه تهران و دانشگاه مفید قم)، عنصر زمان و مکان از دیدگاه اجتهاد (دانشگاه تهران)، جرم سیاسی (همایش در سالن کنفرانس اسلامی). وی سخنرانی‌های خارجی زیادی را در کشورهای پاکستان، سوریه، انگلستان و کانادا ایراد کرده که از مهم‌ترین عناوین آن می‌توان به نقش علما در جوامع اسلامی، جامعه مدنی و حکومت اسلامی اشاره کرد که در کازابلانکا، دانشگاه محمدالخامس و دانشگاه رباط مراکش ایراد کرده است.

موسوی بجنوردی هم‌اکنون به تدریس در دانشگاه تهران (دانشکده حقوق و الهیات در مقطع دکتری)، دانشگاه آزاد اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی و مؤسسه عالی بانکداری می‌پردازد. همچنین مدتی ریاست پژوهشکده امام خمینی را بر عهده داشت (پورموسوی، ۴۰۹-۴۱۰).

منابع: پورموسوی، داود (۱۳۸۸)، «موسوی بجنوردی، سید محمد»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام خمینی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی در ایران، ج ۲، تهران، واحد فرهنگی بنیاد شهید با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.