سیدعطاءالله زین‌الدین اراکی

زین‌الدین اراکی، سید عطاءالله؛

از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. سید عطاءالله زین‌الدین معروف به زین‌الدین اراکی در سال ۱۳۰۸ در خانواده‌ای روحانی در اراک به دنیا آمد. پدرش سید عنایت‌الله زین‌الدینی موسوی یکی از روحانیان برجسته اراک بود و در آن سامان به تبلیغ دین و ارشاد مردم اشتغال داشت. او پس از طی دروس ابتدایی و ادبیات، خدمت آشیخ قنبر رفیعی و سید اسماعیل اراکی، راهی قم شد و در حوزه علمیه آنجا قسمتی از ادبیات را پیش شیخ ابوالقاسم نحوی فراگرفت. سپس در درس سطح آیات امام خمینی و سید محمدباقر سلطانی طباطبایی شرکت کرد (شریف رازی، ج ۲، ۱۷۰). زین‌الدین در حوزه علمیه آنجا و همراه با افرادی چون محمدتقی ستوده و غلامرضا صلواتی پس از قبولی در امتحان درس خارج، وارد درس خارج فقه و اصول استادان حوزه علمیه قم شد. او که به سبب قبولی در آزمون درس خارج، مورد عنایت آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی قرار گرفته و مبلغ ۱۰۰ تومان جایزه دریافت کرده بود، در درس‌های خارج فقه و اصول آن مرجع شرکت کرد (آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مصاحبه با آیت‌الله عزالدین). هم‌زمان در درس خارج اصول امام خمینی هم حضور می‌یافت و مدت هفت سال از آن درس استفاده می‌کرد (صدوق، ۶۸). هرچند عزالدین در مصاحبه‌ای کوتاه درباره شهید محمدصادق صدوق گلپایگانی، به سال‌های دقیق حضور در درس خارج اصول امام خمینی اشاره نمی‌کند، اما می‌توان احتمال داد که از اواخر دهه ۱۳۳۰ تا تبعید امام خمینی به خارج از کشور در ۱۳۴۳، در آن درس حضور می‌یافته و از درس‌های امام خمینی در مساجد سلماسی و اعظم قم استفاده می‌کرده است. در کنار حضور در درس امام خمینی، مدت ده سال نیز در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی نیز حضور می‌یافت (صدوق، ۶۸). وی درس‌های استادانش را تقریر کرده است، ولی درباره تقریرات وی از درس امام خمینی اطلاعی در دست نیست.

زین‌الدین یکی از نخستین روحانیانی است که از امام خمینی اجازه‌ای در امور شرعی دریافت کرده است؛ امام خمینی در ۲۰ خرداد ۱۳۴۰ اجازه‌نامه شرعی را خطاب به وی صادر کردند (صحیفه امام، ج ۱، ۶۱). با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی، زین‌الدین یکی از روحانیانی بود که وارد جریان مبارزه شد. در ۱ فروردین ۱۳۴۲ و در جریان حمله مأموران حکومت پهلوی به مدرسه فیضیه، در آن مدرسه حضور داشت و شاهد ضرب و شتم طلاب و روحانیان به دست نیروهای حکومت پهلوی بود. پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، به اتفاق عده‌ای از فضلای حوزه مثل محمدرضا توسلی، شهاب‌الدین اشراقی، صادق خلخالی و حسن صانعی در منزل امام خمینی جلسه بحث برگزار می‌کردند. به سبب حضور در همین جلسات بود که همراه با جمعی از روحانیان دستگیر و مدتی نیز زندانی شد (آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مصاحبه با آیت‌الله عزالدین). زین‌الدین پس از آن هم به مبارزاتش ادامه داد و از جمله در ارسال وجوهات شرعیه به امام خمینی نقش داشت. بر اساس گزارشی از ساواک که در سال ۱۳۵۰ تهیه کرده است، او وجوهات شرعی را از طریق پسرش به سید محمدصادق لواسانی، یکی از نمایندگان امام خمینی در تهران انتقال می‌داد (سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک، ج ۶، ۹۸). همچنین در تظاهرات ضد حکومت پهلوی شرکت می‌کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همکاری با بیت امام خمینی ادامه داد و در قم هر روز، به مدت یک ساعت، در بیت امام خمینی پاسخگوی مسائل و پرسش‌های شرعی مراجعان بود. یک بار نیز وقتی یکی از روزنامه‌ها نسبت به امام خمینی و جمهوری اسلامی جسارت کرده بود، با عصبانیت به دفتر روزنامه رفت و به مدیرمسئول و کارکنان آن اعتراض کرد (آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مصاحبه با آیت‌الله عزالدین). منابع: آرشیو مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، مصاحبه با آیت‌الله عزالدین؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۶، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۳، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ صدوق، محمدرضا (۱۳۹۴)، مجتهد بی‌نشان؛ زندگی‌نامه و خاطرات شهید آیت‌الله محمدصادق صدوق گلپایگانی، قم، نشر هدی.