علی ارومیان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
| لقب = | | لقب = | ||
| نسب = | | نسب = | ||
| تاریخ تولد = | | تاریخ تولد =۱۳۱۱ش | ||
| زادگاه = | | زادگاه =مراغه | ||
| تاریخ وفات = | | تاریخ وفات = ۳ بهمن ۱۴۰۲ | ||
| شهر وفات = | | شهر وفات = | ||
| تاریخ شهادت = | | تاریخ شهادت = | ||
| محل شهادت = | | محل شهادت = | ||
| محل دفن = | | محل دفن = مراغه | ||
| خویشاوندان سرشناس = | | خویشاوندان سرشناس = | ||
| استادان = | | استادان = [[امام‌خمینی]]، [[سیدمحمود حسینی شاهرودی]]، [[سیدابوالقاسم خویی]]، [[سیدعبدالله شیرازی]] | ||
| شاگردان = | | شاگردان = | ||
| محل تحصیل = | | محل تحصیل =مراغه، قم و نجف | ||
| اجازه روایت از = | | اجازه روایت از = | ||
| اجازه اجتهاد از = | | اجازه اجتهاد از = | ||
| اجازه روایت به = | | اجازه روایت به = | ||
| اجازه اجتهاد به = | | اجازه اجتهاد به = | ||
| تالیفات = | | تالیفات =تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی و درس اصول سیدعبدالله شیرازی | ||
| سایر = | | سایر =عضو دفتر استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای | ||
| سیاسی = | | سیاسی =مبارزه با حکومت پهلوی، نماینده [[مجلس شورای اسلامی]] و [[مجلس خبرگان رهبری]] | ||
| اجتماعی = | | اجتماعی =تأسیس مراکز عام‌المنفعه و [[امامت جمعه]] | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| وبگاه رسمی = | | وبگاه رسمی = | ||
}} | }} | ||
'''علی ارومیان'''، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی. | '''علی ارومیان'''، روحانی مبارز و از شاگردان درس خارج فقه [[امام‌خمینی]]. | ||
علی ارومیان در سال | == تحصیل در مراغه و قم == | ||
علی ارومیان در سال ۱۳۱۱ش در شهر مراغه به دنیا آمد. پدران او از اهالی ارومیه بود و در جریان بحران ارومیه در سال‌های جنگ جهانی اول، راهی مراغه شد و در آن شهر توطن گزید. ارومیان خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مراغه آموخت.<ref>الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱، ص۶۲؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۳.</ref> دوران ابتدایی و بخشی از متوسطه را هم در همان شهر گذراند ولی به سبب تسلط فرقه دموکرات آذربایجان بر آن شهر و حاکم شدن فضای ناامنی، از تحصیل بازماند و در پارچه‌فروشی پدرش در بازار مراغه مشغول به کار شد. مدت کوتاهی بعد وارد مدرسه علمیه مراغه شد<ref>الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱ ،ص۶۳؛ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۶.</ref> و بخشی از مقدمات را در آنجا نزد میرزا حسین پیش‌نماز خواند. در سال ۱۳۲۶ ش به ارومیه رفت و مقدمات دروس حوزوی را در حوزه علمیه ارومیه و نزد عزیز ادیب و حاج‌آقا مدرس تکمیل کرد. پس از سه سال به زادگاهش بازگشت و رسایل و مکاسب را نزد شیخ حسین هبه‌الله مراغی آموخت. ارومیان در سال ۱۳۳۰ ش به [[قم]] رفت و در [[مدرسه حجتیه]] به تحصیل پرداخت و قوانین را پیش شیخ علی‌اصغر قاری و رسائل و مکاسب را پیش آیت‌الله مسلم ملکوتی فراگرفت.<ref>میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۷.</ref> سپس در درس تفسیر قرآن [[علامه سیدمحمدحسین طباطبایی|علامه سیدمحمدحسین طباطبایی تبریزی]] شرکت کرد.<ref>الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ص۶۳.</ref> | |||
ارومیان در سال ۱۳۳۳ش راهی نجف اشرف شد و در حوزه علمیه آن شهر ابتدا در درس خارج فقه آیت‌الله سیدمحمود حسینی شاهرودی شرکت کرد. سپس در درس فلسفه (منظومه، اسفار و شفا) آیت‌الله مسلم ملکوتی که در آن روزها از قم به نجف اشرف رفته بود و در حوزه علمیه آن شهر تدریس می‌کرد حضور یافت. مدتی هم از درس خارج فقه آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی بهره‌مند شد و آنگاه در درس خارج اصول ایشان حضور یافت و این حضور ۱۷ سال تداوم داشت. در آن مدت یک دوره از آن درس را هم تقریر کرد. علی ارومیان در کنار حضور در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله خویی، در درس خارج فقه آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم و خارج اصول آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی هم شرکت می‌کرد. در سال ۱۳۴۴ ش و با تشکیل درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی در مسجد ترک‌ها (شیخ انصاری) در نجف اشرف، در آن درس حضور یافت.<ref>خبرگان ملت، ج۲، ص۴۵-۴۶؛ الوانساز خویی، ج۱، ص۶۳؛ میرغنی، ص۱۴-۱۶.</ref> او آن درس را تقریر کرد و تقریرات خود را از طریق آیت‌الله ملکوتی به امام‌خمینی تقدیم کرد و خواستار چاپ، در صورت تأیید ایشان شد، ولی امام‌خمینی با این استدلال که خود در حال نگارش آن دروس است، با چاپ آن تقریرات موافقت نکرد.<ref>خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۲.</ref> او تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی را ادامه داد و اشکالات تقریرها را با ایشان در میان می‌گذاشت.<ref>خبرگان ملت، ص۴۹-۵۰.</ref> همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که علی ارومیان از شاگردان شاخص امام‌خمینی بود. این تقریرات انتشار نیافته است. | == مهاجرت به نجف == | ||
ارومیان در سال ۱۳۳۳ش راهی نجف اشرف شد و در [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه آن شهر]] ابتدا در درس خارج فقه [[سیدمحمود حسینی شاهرودی|آیت‌الله سیدمحمود حسینی شاهرودی]] شرکت کرد. سپس در درس فلسفه (منظومه، اسفار و شفا) [[مسلم ملکوتی|آیت‌الله مسلم ملکوتی]] که در آن روزها از قم به [[نجف|نجف اشرف]] رفته بود و در حوزه علمیه آن شهر تدریس می‌کرد حضور یافت. مدتی هم از درس خارج فقه [[سیدابوالقاسم خویی|آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی]] بهره‌مند شد و آنگاه در درس خارج اصول ایشان حضور یافت و این حضور ۱۷ سال تداوم داشت. در آن مدت یک دوره از آن درس را هم تقریر کرد. علی ارومیان در کنار حضور در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله خویی، در درس خارج فقه [[سیدمحسن حکیم|آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم]] و خارج اصول [[سیدعبدالله شیرازی|آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی]] هم شرکت می‌کرد. در سال ۱۳۴۴ ش و با تشکیل درس خارج فقه (بیع مکاسب) [[امام‌خمینی]] در [[مسجد شیخ انصاری|مسجد ترک‌ها]] (شیخ انصاری) در نجف اشرف، در آن درس حضور یافت.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۵-۴۶؛ الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱، ص۶۳؛ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۱۴-۱۶.</ref> او آن درس را تقریر کرد و تقریرات خود را از طریق آیت‌الله ملکوتی به امام‌خمینی تقدیم کرد و خواستار چاپ، در صورت تأیید ایشان شد، ولی امام‌خمینی با این استدلال که خود در حال نگارش آن دروس است، با چاپ آن تقریرات موافقت نکرد.<ref> خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۲.</ref> او تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی را ادامه داد و اشکالات تقریرها را با ایشان در میان می‌گذاشت.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۴۹-۵۰.</ref> همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که علی ارومیان از شاگردان شاخص امام‌خمینی بود. این تقریرات انتشار نیافته است. | |||
ارومیان هم‌زمان با تحصیل درس خارج فقه و اصول، به تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف می‌پرداخت و ابتدا معالم‌الاصول و شرح لمعه را تدریس می‌کرد و سپس به تدریس رسایل و مکاسب در مسجد هندی‌ها پرداخت.<ref>خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۵.</ref> وی در سال ۱۳۵۲ براثر فشار رژیم بعث عراق بر ایرانیان، مجبور شد به کشور بازگردد. او تصمیم گرفته بود پس از بازگشت به کشور، راهی مشهد شود و در آنجا به تحصیل و تدریس بپردازد، ولی با توصیه امام‌خمینی، در زادگاهش مقیم شد و در مسجد «پیر روشنایی» مراغه به اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین پرداخت.<ref>خاطرات مسلم ملکوتی، ص۵۰-۵۱.</ref> | ارومیان هم‌زمان با تحصیل درس خارج فقه و اصول، به تدریس در [[حوزه علمیه نجف|حوزه علمیه نجف اشرف]] می‌پرداخت و ابتدا معالم‌الاصول و شرح لمعه را تدریس می‌کرد و سپس به تدریس رسایل و مکاسب در [[مسجد هندی‌ها]] پرداخت.<ref> خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۵.</ref> وی در سال ۱۳۵۲ براثر فشار [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]] بر ایرانیان، مجبور شد به کشور بازگردد. او تصمیم گرفته بود پس از بازگشت به کشور، راهی مشهد شود و در آنجا به تحصیل و تدریس بپردازد، ولی با توصیه امام‌خمینی، در زادگاهش مقیم شد و در مسجد «پیر روشنایی» مراغه به اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین پرداخت.<ref> خاطرات مسلم ملکوتی، ص۵۰-۵۱.</ref> | ||
علی ارومیان که سابقه همکاری با جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سیدمجتبی نواب صفوی را داشت،<ref>خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۹.</ref> پس از استقرار در مراغه، مبارزه با حکومت پهلوی را از سر گرفت و به تبیین اندیشه‌های امام‌خمینی پرداخت. او مسجد حجت‌الاسلام (شهدا) را که به‌صورت مخروبه‌ای در آمده بود، به کمک و مساعدت مردم مراغه بازسازی و آنجا را به یکی از کانون‌های اصلی انقلاب اسلامی در شهر مراغه تبدیل کرد. ازجمله در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ ش با سخنرانی‌های انتقادی در آن مسجد، به تبیین آموزه‌های اسلامی می‌پرداخت و بر لزوم توجه به احکام دینی و ضرورت برقراری اتحاد میان مردم تأکید می‌کرد. این عوامل باعث جلب و جذب اقشار مختلف مردم به آن مسجد گردید؛ به‌گونه‌ای که در هنگام سخنرانی‌های او، علاوه بر صحن مسجد و حیاط، کوچه‌ها و گاهی خیابان‌های اطراف نیز مملو از جمعیت می‌شد. سخنرانی‌های او که با همت جوانان ضبط می‌شد، در سطح شهر توزیع می‌گردید و این اقدامات، حرکتی بنیادی و تحولی اساسی در اوضاع‌واحوال مراغه ایجاد کرد.<ref> | == فعالیت‌های مبارزاتی == | ||
علی ارومیان که سابقه همکاری با [[جمعیت فدائیان اسلام]] به رهبری [[سیدمجتبی نواب صفوی]] را داشت،<ref> خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۹.</ref> پس از استقرار در مراغه، مبارزه با [[حکومت پهلوی]] را از سر گرفت و به تبیین اندیشه‌های امام‌خمینی پرداخت. او مسجد حجت‌الاسلام (شهدا) را که به‌صورت مخروبه‌ای در آمده بود، به کمک و مساعدت مردم مراغه بازسازی و آنجا را به یکی از کانون‌های اصلی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]] در شهر مراغه تبدیل کرد. ازجمله در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ ش با سخنرانی‌های انتقادی در آن مسجد، به تبیین آموزه‌های اسلامی می‌پرداخت و بر لزوم توجه به احکام دینی و ضرورت برقراری اتحاد میان مردم تأکید می‌کرد. این عوامل باعث جلب و جذب اقشار مختلف مردم به آن مسجد گردید؛ به‌گونه‌ای که در هنگام سخنرانی‌های او، علاوه بر صحن مسجد و حیاط، کوچه‌ها و گاهی خیابان‌های اطراف نیز مملو از جمعیت می‌شد. سخنرانی‌های او که با همت جوانان ضبط می‌شد، در سطح شهر توزیع می‌گردید و این اقدامات، حرکتی بنیادی و تحولی اساسی در اوضاع‌واحوال مراغه ایجاد کرد.<ref>پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۴.</ref> | |||
علی ارومیان همچنین به ایراد سخنرانی‌های انتقادی در مسجد پادگان مراغه می‌پرداخت.<ref> | علی ارومیان همچنین به ایراد سخنرانی‌های انتقادی در مسجد پادگان مراغه می‌پرداخت.<ref>پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۷-۱۸.</ref> سخنرانی‌های انتقادی او در آن مسجد که با حضور درجه‌داران برگزار می‌شد و همچنین بحث‌های انتقادی وی در کلاس‌های آموزشی در آن پادگان، در جلب نگرش درجه‌داران و نظامیان به امام‌خمینی تأثیر داشت و آنان [[رساله توضیح المسائل امام‌خمینی|رساله امام‌خمینی]] را از ارومیان مطالبه می‌کردند.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۱.</ref> تداوم سخنرانی‌های انتقادی ارومیان و حمایت‌های او از امام‌خمینی باعث شد تا از ادامه سخنرانی‌های او در آن مسجد جلوگیری شود.<ref>پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۷-۱۸.</ref> ارومیان پس از آن نیز به سخنرانی در دیگر مساجد شهر ادامه داد و تداوم این سخنرانی‌ها باعث شد بارها به شهربانی احضار شود و مورد بازجویی قرار گیرد، ولی او هر بار پس از آزادی به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه داد. به همین علت در سال ۱۳۵۴ ش ممنوع‌المنبر و در سال ۱۳۵۵ ش ممنوع‌الخروج شد. | ||
ارومیان علی‌رغم این سخت‌گیری‌ها، به مبارزه با حکومت پهلوی به‌ویژه ایراد سخنرانی‌های انتقادی ادامه می‌داد و همین مسئله باعث شد تا در سال ۱۳۵۶ ش ابتدا به مشهد و سپس به برآباد شهرستان خواف در استان خراسان تبعید شود. مدت تبعید او سه ماه به طول انجامید و او در بازگشت به مراغه، مورد استقبال مردم آن شهر قرار گرفت. ارومیان در سال ۱۳۵۷ ش رهبری تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم مراغه را علیه حکومت پهلوی بر عهده داشت.<ref>خبرگان ملت، ج۲، ص۵۱-۵۲.</ref> بر اساس گزارش | ارومیان علی‌رغم این سخت‌گیری‌ها، به مبارزه با حکومت پهلوی به‌ویژه ایراد سخنرانی‌های انتقادی ادامه می‌داد و همین مسئله باعث شد تا در سال ۱۳۵۶ ش ابتدا به مشهد و سپس به برآباد شهرستان خواف در استان خراسان تبعید شود. مدت تبعید او سه ماه به طول انجامید و او در بازگشت به مراغه، مورد استقبال مردم آن شهر قرار گرفت. ارومیان در سال ۱۳۵۷ ش رهبری تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم مراغه را علیه حکومت پهلوی بر عهده داشت.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۱-۵۲.</ref> بر اساس گزارش [[ساواک]]، وی در یکی از سخنرانی‌هایش خطاب به مردم، از حکومت پهلوی با عنوان «حکومت جبار و مستبد» نام برد و سیاست حکومت پهلوی را در سرکوب مردم مورد انتقاد قرار داد. در آن گزارش از وی به‌عنوان یکی از روحانیان افراطی و مخالف دولت در مراغه نام برده شده بود.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۱۵، ص۷۲.</ref> | ||
ارومیان در آذر ۱۳۵۷ در سخنرانی‌اش در مسجد حجت‌الاسلام مراغه به‌شدت از اقدامات سرکوبگرانه رژیم پهلوی به‌ویژه در حمله مأموران به صحن حرم رضوی در مشهد انتقاد کرد. ساواک در گزارشی از آن سخنرانی اعلام کرد که او مرتباً با تحریک مردم، موجبات شورش و بی‌نظمی را در شهر مراغه ایجاد می‌نماید.<ref>سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۱۵، ص۴۵۵-۴۵۶.</ref> | ارومیان در آذر ۱۳۵۷ در سخنرانی‌اش در مسجد حجت‌الاسلام مراغه به‌شدت از اقدامات سرکوبگرانه رژیم پهلوی به‌ویژه در حمله مأموران به صحن حرم رضوی در مشهد انتقاد کرد. ساواک در گزارشی از آن سخنرانی اعلام کرد که او مرتباً با تحریک مردم، موجبات شورش و بی‌نظمی را در شهر مراغه ایجاد می‌نماید.<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۱۵، ص۴۵۵-۴۵۶.</ref> | ||
علی ارومیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سازمان‌دهی اوضاع شهر مراغه نقش زیادی داشت. ازجمله اداره پادگان مراغه، شهربانی و ژاندارمری آن شهر را بر عهده گرفت. تأسیس نهادهای انقلابی چون کمیته انقلاب | == فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب == | ||
علی ارومیان پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] در سازمان‌دهی اوضاع شهر مراغه نقش زیادی داشت. ازجمله اداره پادگان مراغه، شهربانی و ژاندارمری آن شهر را بر عهده گرفت. تأسیس نهادهای انقلابی چون [[کمیته انقلاب اسلامی]]، [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]]، [[جهاد سازندگی]] و [[بنیاد مسکن انقلاب اسلامی|بنیاد مسکن]] از دیگر اقدامات او در سال‌های نخست استقرار نظام جمهوری اسلامی بود.<ref>کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴.</ref> ارومیان در دوره اول مجلس شورای اسلامی از طرف مردم مراغه به نمایندگی برگزیده شد.<ref> اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۲۲.</ref> در آن دوره ریاست کمیسیون آب، برق، پست و تلگراف و تلفن را بر عهده داشت.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۵۳.</ref> در دوره دوم مجلس شورای اسلامی برای دومین بار از سوی مردم مراغه به نمایندگی [[مجلس شورای اسلامی]] انتخاب شد<ref> اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۱۵۹.</ref> و در آن دوره نیابت ریاست کمیسیون صنایع و معادن را بر عهده گرفت.<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۵۳.</ref> او پس از پایان دوره دوم مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۷ ش به امامت جمعه شهرستان میانه منصوب شد.<ref>کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴.</ref> در دومین دوره انتخابات [[مجلس خبرگان رهبری]] از طرف مردم استان آذربایجان شرقی به نمایندگی در آن مجلس انتخاب شد و در دوره سوم مجلس خبرگان رهبری هم نمایندگی مردم آن استان را بر عهده داشت. وی پس از [[ارتحال امام‌خمینی|رحلت امام‌خمینی]] از امامت جمعه میانه استعفا داد و در تهران مقیم شد و به فعالیت در قالب [[جامعه روحانیت مبارز تهران]] پرداخت و هم‌زمان در [[مهدیه تهران]] تدریس می‌کرد. سپس به دعوت جانشین عقیدتی ـ سیاسی فرماندهی معظم کل قوا، به‌عنوان مشاور مشغول به خدمت شد و آنگاه در دفتر استفتائات مقام معظم رهبری به فعالیت ادامه داد و مشاور دفتر رهبری در بخش پاسخ به احکام شرعی بود.<ref>میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۱۰.</ref> | |||
ارومیان در دوران جنگ تحمیلی بارها در جبهه‌های جنگ حضور داشت و سه تن از فرزندان او در جبهه‌های جنگ به شهادت رسیدند که یکی از آنان مفقودالاثر است. همچنین یکی دیگر از فرزندانش به درجه جانبازی نائل آمده است.<ref>کاظمینی، ج۱، ص۶۴-۶۵؛ خبرگان ملت، ج۲، ص۵۳-۵۴.</ref> ازجمله تألیفات | ارومیان در دوران [[جنگ عراق علیه ایران|جنگ تحمیلی]] بارها در جبهه‌های جنگ حضور داشت و سه تن از فرزندان او در جبهه‌های جنگ به شهادت رسیدند که یکی از آنان [[مفقودالاثر]] است. همچنین یکی دیگر از فرزندانش به درجه جانبازی نائل آمده است.<ref>کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴-۶۵؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۳-۵۴.</ref> | ||
== تألیفات == | |||
ازجمله تألیفات علی ارومیان عبارت است از: | |||
* تنقیح الاصول (کتاب استصحاب: تقریرات درس آیت‌الله شیرازی در پنج جلد). | * تنقیح الاصول (کتاب استصحاب: تقریرات درس آیت‌الله شیرازی در پنج جلد). | ||
| خط ۵۶: | خط ۶۳: | ||
* شرح کفایه‌الاصول. | * شرح کفایه‌الاصول. | ||
* مقالاتی در علم رجال. | * مقالاتی در علم رجال. | ||
* رساله‌ای در باب نماز جمعه<ref>خبرگان ملت، ج۲، ص۴۶-۴۷.</ref> | * رساله‌ای در باب نماز جمعه<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۶-۴۷.</ref> | ||
* تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی<ref>خبرگان ملت، ج۲، ص۴۹؛ خاطرات آیت‌الله... ص۴۲.</ref> | * تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی<ref>دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۹؛ خاطرات آیت‌الله... ص۴۲.</ref> | ||
تأسیس مسجدی در لیلان تازه خورماطو در کرکوک عراق، احداث گورستانی در مراغه، تأسیس دانشگاه آزاد و دانشکده کشاورزی در آن شهر، تجدید بنای زیارتگاه امام‌زاده ابراهیم چکان مراغه، توسعه مسجد جامع میانه، احداث گلزار مؤمنین میانه و تأسیس مسجد موسی بن جعفر (ع) در تهران،<ref>کاظمینی، ج۲، ص۶۵.</ref> تلاش برای ساخت مجتمع فولاد میانه و همچنین ساخت سد علویان در آن شهر از اقدامات عام‌المنفعه | == خدمات عام‌المنفعه == | ||
تأسیس مسجدی در لیلان تازه خورماطو در کرکوک عراق، احداث گورستانی در مراغه، تأسیس دانشگاه آزاد و دانشکده کشاورزی در آن شهر، تجدید بنای زیارتگاه امام‌زاده ابراهیم چکان مراغه، توسعه مسجد جامع میانه، احداث گلزار مؤمنین میانه و تأسیس مسجد موسی بن جعفر(ع) در تهران،<ref>کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۲، ص۶۵.</ref> تلاش برای ساخت مجتمع فولاد میانه و همچنین ساخت سد علویان در آن شهر از اقدامات عام‌المنفعه علی ارومیان است.<ref>میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۹.</ref> | |||
ارومیان در سوم بهمن ۱۴۰۲ دارفانی را وداع ګفت و در شهر مراغه به خاک سپرده شد<ref>ایرنا، چهارم بهمن 1402.</ref>. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۶۵: | خط ۷۴: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده | {{منابع}} | ||
* الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم. | |||
* پورمؤذن، منصور (۱۳۹۴)، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره ۱۳، تابستان. | |||
[[رده: | * خاطرات مسلم ملکوتی (۱۳۸۵)، تدوین: عبدالرحیم اباذری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | ||
* خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۸۴)، ج۲، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری. | |||
* کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، تهران، برگ رضوان. | |||
* سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۱۵، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی. | |||
* معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی. | |||
* میرغنی، معصومه‌سادات (۱۳۸۹)، آیت‌الله علی ارومیان، قم، مرکز پژوهش‌هایاسلامی سازمان صدا و سیما. | |||
{{پایان}} | |||
[[رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده/پروژه شاگردان]] | |||
[[رده:شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ شهریور ۱۴۰۳، ساعت ۱۱:۳۳
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۱۱ش |
| زادگاه | مراغه |
| تاریخ وفات | ۳ بهمن ۱۴۰۲ |
| محل دفن | مراغه |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام‌خمینی، سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدابوالقاسم خویی، سیدعبدالله شیرازی |
| محل تحصیل | مراغه، قم و نجف |
| تألیفات | تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی و درس اصول سیدعبدالله شیرازی |
| سایر | عضو دفتر استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | مبارزه با حکومت پهلوی، نماینده مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری |
| اجتماعی | تأسیس مراکز عام‌المنفعه و امامت جمعه |
علی ارومیان، روحانی مبارز و از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.
تحصیل در مراغه و قم
علی ارومیان در سال ۱۳۱۱ش در شهر مراغه به دنیا آمد. پدران او از اهالی ارومیه بود و در جریان بحران ارومیه در سال‌های جنگ جهانی اول، راهی مراغه شد و در آن شهر توطن گزید. ارومیان خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مراغه آموخت.[۱] دوران ابتدایی و بخشی از متوسطه را هم در همان شهر گذراند ولی به سبب تسلط فرقه دموکرات آذربایجان بر آن شهر و حاکم شدن فضای ناامنی، از تحصیل بازماند و در پارچه‌فروشی پدرش در بازار مراغه مشغول به کار شد. مدت کوتاهی بعد وارد مدرسه علمیه مراغه شد[۲] و بخشی از مقدمات را در آنجا نزد میرزا حسین پیش‌نماز خواند. در سال ۱۳۲۶ ش به ارومیه رفت و مقدمات دروس حوزوی را در حوزه علمیه ارومیه و نزد عزیز ادیب و حاج‌آقا مدرس تکمیل کرد. پس از سه سال به زادگاهش بازگشت و رسایل و مکاسب را نزد شیخ حسین هبه‌الله مراغی آموخت. ارومیان در سال ۱۳۳۰ ش به قم رفت و در مدرسه حجتیه به تحصیل پرداخت و قوانین را پیش شیخ علی‌اصغر قاری و رسائل و مکاسب را پیش آیت‌الله مسلم ملکوتی فراگرفت.[۳] سپس در درس تفسیر قرآن علامه سیدمحمدحسین طباطبایی تبریزی شرکت کرد.[۴]
مهاجرت به نجف
ارومیان در سال ۱۳۳۳ش راهی نجف اشرف شد و در حوزه علمیه آن شهر ابتدا در درس خارج فقه آیت‌الله سیدمحمود حسینی شاهرودی شرکت کرد. سپس در درس فلسفه (منظومه، اسفار و شفا) آیت‌الله مسلم ملکوتی که در آن روزها از قم به نجف اشرف رفته بود و در حوزه علمیه آن شهر تدریس می‌کرد حضور یافت. مدتی هم از درس خارج فقه آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی بهره‌مند شد و آنگاه در درس خارج اصول ایشان حضور یافت و این حضور ۱۷ سال تداوم داشت. در آن مدت یک دوره از آن درس را هم تقریر کرد. علی ارومیان در کنار حضور در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله خویی، در درس خارج فقه آیت‌الله سیدمحسن طباطبایی حکیم و خارج اصول آیت‌الله سیدعبدالله شیرازی هم شرکت می‌کرد. در سال ۱۳۴۴ ش و با تشکیل درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی در مسجد ترک‌ها (شیخ انصاری) در نجف اشرف، در آن درس حضور یافت.[۵] او آن درس را تقریر کرد و تقریرات خود را از طریق آیت‌الله ملکوتی به امام‌خمینی تقدیم کرد و خواستار چاپ، در صورت تأیید ایشان شد، ولی امام‌خمینی با این استدلال که خود در حال نگارش آن دروس است، با چاپ آن تقریرات موافقت نکرد.[۶] او تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی را ادامه داد و اشکالات تقریرها را با ایشان در میان می‌گذاشت.[۷] همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که علی ارومیان از شاگردان شاخص امام‌خمینی بود. این تقریرات انتشار نیافته است.
ارومیان هم‌زمان با تحصیل درس خارج فقه و اصول، به تدریس در حوزه علمیه نجف اشرف می‌پرداخت و ابتدا معالم‌الاصول و شرح لمعه را تدریس می‌کرد و سپس به تدریس رسایل و مکاسب در مسجد هندی‌ها پرداخت.[۸] وی در سال ۱۳۵۲ براثر فشار رژیم بعث عراق بر ایرانیان، مجبور شد به کشور بازگردد. او تصمیم گرفته بود پس از بازگشت به کشور، راهی مشهد شود و در آنجا به تحصیل و تدریس بپردازد، ولی با توصیه امام‌خمینی، در زادگاهش مقیم شد و در مسجد «پیر روشنایی» مراغه به اقامه نماز جماعت و تبلیغ دین پرداخت.[۹]
فعالیت‌های مبارزاتی
علی ارومیان که سابقه همکاری با جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سیدمجتبی نواب صفوی را داشت،[۱۰] پس از استقرار در مراغه، مبارزه با حکومت پهلوی را از سر گرفت و به تبیین اندیشه‌های امام‌خمینی پرداخت. او مسجد حجت‌الاسلام (شهدا) را که به‌صورت مخروبه‌ای در آمده بود، به کمک و مساعدت مردم مراغه بازسازی و آنجا را به یکی از کانون‌های اصلی انقلاب اسلامی در شهر مراغه تبدیل کرد. ازجمله در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ ش با سخنرانی‌های انتقادی در آن مسجد، به تبیین آموزه‌های اسلامی می‌پرداخت و بر لزوم توجه به احکام دینی و ضرورت برقراری اتحاد میان مردم تأکید می‌کرد. این عوامل باعث جلب و جذب اقشار مختلف مردم به آن مسجد گردید؛ به‌گونه‌ای که در هنگام سخنرانی‌های او، علاوه بر صحن مسجد و حیاط، کوچه‌ها و گاهی خیابان‌های اطراف نیز مملو از جمعیت می‌شد. سخنرانی‌های او که با همت جوانان ضبط می‌شد، در سطح شهر توزیع می‌گردید و این اقدامات، حرکتی بنیادی و تحولی اساسی در اوضاع‌واحوال مراغه ایجاد کرد.[۱۱]
علی ارومیان همچنین به ایراد سخنرانی‌های انتقادی در مسجد پادگان مراغه می‌پرداخت.[۱۲] سخنرانی‌های انتقادی او در آن مسجد که با حضور درجه‌داران برگزار می‌شد و همچنین بحث‌های انتقادی وی در کلاس‌های آموزشی در آن پادگان، در جلب نگرش درجه‌داران و نظامیان به امام‌خمینی تأثیر داشت و آنان رساله امام‌خمینی را از ارومیان مطالبه می‌کردند.[۱۳] تداوم سخنرانی‌های انتقادی ارومیان و حمایت‌های او از امام‌خمینی باعث شد تا از ادامه سخنرانی‌های او در آن مسجد جلوگیری شود.[۱۴] ارومیان پس از آن نیز به سخنرانی در دیگر مساجد شهر ادامه داد و تداوم این سخنرانی‌ها باعث شد بارها به شهربانی احضار شود و مورد بازجویی قرار گیرد، ولی او هر بار پس از آزادی به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه داد. به همین علت در سال ۱۳۵۴ ش ممنوع‌المنبر و در سال ۱۳۵۵ ش ممنوع‌الخروج شد.
ارومیان علی‌رغم این سخت‌گیری‌ها، به مبارزه با حکومت پهلوی به‌ویژه ایراد سخنرانی‌های انتقادی ادامه می‌داد و همین مسئله باعث شد تا در سال ۱۳۵۶ ش ابتدا به مشهد و سپس به برآباد شهرستان خواف در استان خراسان تبعید شود. مدت تبعید او سه ماه به طول انجامید و او در بازگشت به مراغه، مورد استقبال مردم آن شهر قرار گرفت. ارومیان در سال ۱۳۵۷ ش رهبری تظاهرات و راهپیمایی‌های مردم مراغه را علیه حکومت پهلوی بر عهده داشت.[۱۵] بر اساس گزارش ساواک، وی در یکی از سخنرانی‌هایش خطاب به مردم، از حکومت پهلوی با عنوان «حکومت جبار و مستبد» نام برد و سیاست حکومت پهلوی را در سرکوب مردم مورد انتقاد قرار داد. در آن گزارش از وی به‌عنوان یکی از روحانیان افراطی و مخالف دولت در مراغه نام برده شده بود.[۱۶]
ارومیان در آذر ۱۳۵۷ در سخنرانی‌اش در مسجد حجت‌الاسلام مراغه به‌شدت از اقدامات سرکوبگرانه رژیم پهلوی به‌ویژه در حمله مأموران به صحن حرم رضوی در مشهد انتقاد کرد. ساواک در گزارشی از آن سخنرانی اعلام کرد که او مرتباً با تحریک مردم، موجبات شورش و بی‌نظمی را در شهر مراغه ایجاد می‌نماید.[۱۷]
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب
علی ارومیان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سازمان‌دهی اوضاع شهر مراغه نقش زیادی داشت. ازجمله اداره پادگان مراغه، شهربانی و ژاندارمری آن شهر را بر عهده گرفت. تأسیس نهادهای انقلابی چون کمیته انقلاب اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، جهاد سازندگی و بنیاد مسکن از دیگر اقدامات او در سال‌های نخست استقرار نظام جمهوری اسلامی بود.[۱۸] ارومیان در دوره اول مجلس شورای اسلامی از طرف مردم مراغه به نمایندگی برگزیده شد.[۱۹] در آن دوره ریاست کمیسیون آب، برق، پست و تلگراف و تلفن را بر عهده داشت.[۲۰] در دوره دوم مجلس شورای اسلامی برای دومین بار از سوی مردم مراغه به نمایندگی مجلس شورای اسلامی انتخاب شد[۲۱] و در آن دوره نیابت ریاست کمیسیون صنایع و معادن را بر عهده گرفت.[۲۲] او پس از پایان دوره دوم مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۶۷ ش به امامت جمعه شهرستان میانه منصوب شد.[۲۳] در دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری از طرف مردم استان آذربایجان شرقی به نمایندگی در آن مجلس انتخاب شد و در دوره سوم مجلس خبرگان رهبری هم نمایندگی مردم آن استان را بر عهده داشت. وی پس از رحلت امام‌خمینی از امامت جمعه میانه استعفا داد و در تهران مقیم شد و به فعالیت در قالب جامعه روحانیت مبارز تهران پرداخت و هم‌زمان در مهدیه تهران تدریس می‌کرد. سپس به دعوت جانشین عقیدتی ـ سیاسی فرماندهی معظم کل قوا، به‌عنوان مشاور مشغول به خدمت شد و آنگاه در دفتر استفتائات مقام معظم رهبری به فعالیت ادامه داد و مشاور دفتر رهبری در بخش پاسخ به احکام شرعی بود.[۲۴]
ارومیان در دوران جنگ تحمیلی بارها در جبهه‌های جنگ حضور داشت و سه تن از فرزندان او در جبهه‌های جنگ به شهادت رسیدند که یکی از آنان مفقودالاثر است. همچنین یکی دیگر از فرزندانش به درجه جانبازی نائل آمده است.[۲۵]
تألیفات
ازجمله تألیفات علی ارومیان عبارت است از:
- تنقیح الاصول (کتاب استصحاب: تقریرات درس آیت‌الله شیرازی در پنج جلد).
- کتاب الصوم ( تقریرات درس آیت‌الله شیرازی).
- فلسفه روز در اسلام.
- رساله‌هایی در ابواب متفرقه فقهی.
- شرح کفایه‌الاصول.
- مقالاتی در علم رجال.
- رساله‌ای در باب نماز جمعه[۲۶]
- تقریر درس خارج فقه امام‌خمینی[۲۷]
خدمات عام‌المنفعه
تأسیس مسجدی در لیلان تازه خورماطو در کرکوک عراق، احداث گورستانی در مراغه، تأسیس دانشگاه آزاد و دانشکده کشاورزی در آن شهر، تجدید بنای زیارتگاه امام‌زاده ابراهیم چکان مراغه، توسعه مسجد جامع میانه، احداث گلزار مؤمنین میانه و تأسیس مسجد موسی بن جعفر(ع) در تهران،[۲۸] تلاش برای ساخت مجتمع فولاد میانه و همچنین ساخت سد علویان در آن شهر از اقدامات عام‌المنفعه علی ارومیان است.[۲۹] ارومیان در سوم بهمن ۱۴۰۲ دارفانی را وداع ګفت و در شهر مراغه به خاک سپرده شد[۳۰].
پانویس
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱، ص۶۲؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۳.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱ ،ص۶۳؛ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۶.
- ↑ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۷.
- ↑ الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ص۶۳.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۵-۴۶؛ الوانساز خویی، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی غربی و اردبیل، ج۱، ص۶۳؛ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۱۴-۱۶.
- ↑ خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۲.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۴۹-۵۰.
- ↑ خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۵.
- ↑ خاطرات مسلم ملکوتی، ص۵۰-۵۱.
- ↑ خاطرات مسلم ملکوتی، ص۴۹.
- ↑ پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۴.
- ↑ پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۷-۱۸.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۱.
- ↑ پورمؤذن، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، ص۱۷-۱۸.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۱-۵۲.
- ↑ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۱۵، ص۷۲.
- ↑ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج۱۵، ص۴۵۵-۴۵۶.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۲۲.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۵۳.
- ↑ اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ص۱۵۹.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ص۵۳.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴.
- ↑ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۱۰.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، ص۶۴-۶۵؛ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۵۳-۵۴.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۶-۴۷.
- ↑ دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، خبرگان ملت، ج۲، ص۴۹؛ خاطرات آیت‌الله... ص۴۲.
- ↑ کاظمینی، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۲، ص۶۵.
- ↑ میرغنی، آیت‌الله علی ارومیان، ص۹.
- ↑ ایرنا، چهارم بهمن 1402.
منابع
- الوانساز خویی، محمد (۱۳۹۴)، گلشن ابرار ویژه استان‌های آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل، به کوشش عبدالصمد جودتی استیار، تهران، پژوهشکده باقرالعلوم.
- پورمؤذن، منصور (۱۳۹۴)، «نقش مساجد و کانون‌های مذهبی در شکل‌گیری نهضت امام‌خمینی(ره) در مراغه»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال چهارم، شماره ۱۳، تابستان.
- خاطرات مسلم ملکوتی (۱۳۸۵)، تدوین: عبدالرحیم اباذری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- خبرگان ملت: شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری (۱۳۸۴)، ج۲، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
- کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، ج۱، تهران، برگ رضوان.
- سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج۱۵، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
- میرغنی، معصومه‌سادات (۱۳۸۹)، آیت‌الله علی ارومیان، قم، مرکز پژوهش‌هایاسلامی سازمان صدا و سیما.