سیدمصطفی ابطحی

سیدمصطفی ابطحی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

او در سال ۱۳۱۰ ش در اصفهان و در خانواده‌ای روحانی زاده شد. پدرش سیدمحمدباقر ابطحی از روحانیان شاخص و برجسته اصفهان بود که نسبش به سیدمحمد دیباج فرزند امام جعفر صادق (ع) می‌رسد. او خواندن و نوشتن را در زادگاهش آموخت. آنگاه به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و نزد مدرسان مدرسه‌های دینی اصفهان ازجمله سیدعلی ابطحی مقدمات و سطح را فراگرفت. سپس به نجف اشرف رفت و در حوزه علمیه آن شهر در درس خارج آیت‌الله سیدابوالقاسم موسوی خویی شرکت کرد. پس از مدتی به کشور بازگشت و در حوزه علمیه قم در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت کرد. آنگاه به اصفهان بازگشت و به تبلیغ دین در آن شهر پرداخت (روضاتی). درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه یا اصول امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی با توجه به اینکه وی در سال ۱۳۴۳ ش مقیم اصفهان بود، می‌توان گفت که در سال‌های پایانی دهه ۱۳۳۰ و آغاز دهه ۱۳۴۰ ش در آن درس‌ها حضور می‌یافت.

نام سیدمصطفی ابطحی در ۱۳۴۳ ش در شمار وعاظ و روحانیان برجسته اصفهان به چشم می‌خورد (قیام ۱۵ خرداد به...، ج ۵، ۸ و ۱۱) و همین گزارش نشان می‌دهد که در آن سال به وعظ در اصفهان می‌پرداخت. او همچنین در توزیع اعلامیه‌های امام‌خمینی در اصفهان فعال بود (همان، ۵۷). به همین سبب ساواک اصفهان خواستار بازداشت وی و جمعی دیگر از روحانیان فعال شد (همان، ۶۴). وی که از خطبای مشهور اصفهان بود (قاسمی، ج ۱، ۱۰۷)، در تهیه نوارهای سخنرانی امام‌خمینی و دعوت مردم به استماع آن در اصفهان نقش داشت (سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۲، ۲۶۱). سیدمصطفی ابطحی در اردیبهشت ۱۳۴۳ و در آستانه عید قربان همراه با جمعی از روحانیان و وعاظ اصفهان به قم رفت و با امام‌خمینی دیدار کرد و سپس در بیت امام‌خمینی به سخنرانی پرداخت (همان، ۷۹-۸۰؛ همان، ۲۸۵-۲۸۶؛ قیام پانزده خرداد به روایت...، ج ۸، ۲۵۵-۲۵۶). در خرداد ۱۳۴۳ و در آستانه سالگرد قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، در جلسات هم‌اندیشی همراه با روحانیان اصفهان تصمیم گرفتند در سخنرانی‌هایشان در مساجد اصفهان، ابعاد و اهمیت قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را تشریح کنند. یکی از تصمیم‌های آنان، اعلام آن روز به‌عنوان روز عزای ملی بود (سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۲، ۳۵۶؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹، ۹۴). به همین علت شهربانی اصفهان به او و جمعی دیگر از روحانیان نسبت به هرگونه بحثی درباره قیام ۱۵ خرداد تذکر داد (همان، ۹۷؛ قیام ۱۵ خرداد به...، ج ۶، ۹۱). او در سال ۱۳۴۳ ش در تأسیس صندوق‌های قرض‌الحسنه در مساجد اصفهان نقش داشت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹، ۵۳). بر اساس یکی از گزارش‌های ساواک استان اصفهان، شمار این صندوق‌ها بالغ بر ۲۲ صندوق بود که با پیشنهاد ابطحی تأسیس شده بود و تحت نظارت او قرار داشت و وجوهات جمع‌آوری‌شده در آن صندوق‌ها به مصرف امور خیریه می‌رسید(همان، ۸۸؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۲، ۳۱۸). ابطحی در شهریور ۱۳۴۳ در انتشار کتاب رهبر سعادت نوشته حسین خادمی اصفهانی نقش داشت و در مقدمه جلد دوم آن کتاب، زندگینامه امام‌خمینی را نوشت و با عنوان راهنمای سعادت به قلم توانای حسین خادمی به‌ضمیمه مقدمه و بیوگرافی حضرت آیت‌الله‌العظمی الخمینی به قلم توانای جناب آقای مصطفی ابطحی برای چاپ آماده کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹، ۱۰۸)، ولی ساواک از انتشار آن جلوگیری کرد (همان، ۱۱۳). او در فروردین ۱۳۴۴ در تحریم عید نوروز در اصفهان فعال بود (همان، ۱۱۹). بر اساس گزارش ساواک، در جریان تصویب قانونی درباره زنان در مجلس شورای ملی، در جلسه هم‌اندیشی علمای اصفهان درباره آن قانون حضور داشت (حضرت آیت‌الله‌العظمی...، ج ۱، ۲۷۵-۲۷۶). سیدمصطفی ابطحی در سال‌های نهضت اسلامی، از نمایندگان امام‌خمینی در اصفهان به شمار می‌رفت و در دریافت وجوهات شرعیه و ارسال آن به امام‌خمینی فعالیت می‌کرد (سیر مبارزات امام...، ج ۹، ۳۳۵). به همین سبب ساواک او را در محرم و صفر ۱۳۵۲ ش ممنوع‌المنبر کرد. در آن سند، از وی و جمعی دیگر از روحانیان مبارز با عنوان «وعاظ و عناصر افراطی» نام برده شد و دلیل ممنوعیت از منبر آنان، احتمال طرح «برخی از مسائل و موضوعات افراطی در قالب مطالب تحریک‌آمیز و خلاف مصالح مملکتی بر بالای منبر» و تبلیغات سوء آنان بیان شده بود (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳، ۷۸-۸۲). استمرار فعالیت علیه حکومت پهلوی باعث شد تا نام ابطحی در ۱۳۵۴ ش نیز از طرف ساواک در فهرست روحانیان ممنوع‌المنبر قرار گیرد (یاران امام به...، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعبدالکریم...، ۱۴۱). در سال ۱۳۵۵ ش بار دیگر از سوی ساواک اصفهان ممنوع‌المنبر شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳، ۷۸-۸۲). او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ در مبارزات مردم اصفهان علیه حکومت پهلوی نقش داشت و در بهمن ۱۳۵۷ وقتی شاپور بختیار، نخست‌وزیر وقت، برای جلوگیری از بازگشت امام‌خمینی به کشور، فرودگاه‌ها ازجمله فرودگاه مهرآباد را بست، در اعتراض به آن اقدام و حمایت از روحانیان متحصن در مسجد دانشگاه تهران، همراه با جمعی از روحانیان مبارز اصفهان در بیت سیدحسین خادمی، روحانی شاخص اصفهان، تحصن کردند (همان، ج ۱۹، ۵۳۴-۵۳۵؛ همان، ج ۳۵، ۳۶۳ ـ ۳۶۴)

درباره فعالیت‌های سیدمصطفی ابطحی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به نظر می‌رسد به تبلیغ دین و تألیف آثار علمی در اصفهان ادامه می‌داد. چنان‌که گفته شد، وی در نگارش کتاب رهبر سعادت یا دین محمد توسط سیدحسین خادمی اصفهانی مشارکت داشت و سیدحسین خادمی زندگینامه خودنوشت خود را خطاب به او و برای درج در مقدمه آن کتاب نوشته بود (خادمی، ۴۹؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹، ۱۰۲). وی همچنین زندگینامه امام‌خمینی را در مقدمه آن نگاشت (همان، ۱۰۸). دیگر تألیفات او عبارت است از: مولود کعبه، کعبه صابران (امام حسن)، کعبه شهیدان (سیدالشهدا)، کعبه ساجدان (علی بن الحسین)، کعبه عالمان (امام باقر)، کعبه عارفان (امام صادق)، کعبه زاهدان (موسی بن جعفر)، کعبه آمال (حضرت رضا)، کعبه دل‌ها (امام جواد)، کعبه هادیان (امام هادی)، کعبه سالکان (امام عسکری)، کعبه عاشقان (حضرت بقیةالله)، فلسفه روزه، ازدواج در آستانه علم و اسلام، عشق و ازدواج، دخت مولود کعبه (زینب کبری)، انسان متفکر، حقوق کار و کارگر، رجعت، رساله در عشق، معراج پیغمبر اکرم، شفاعت، تحقیق راجع به کلمه انسان و فطرت، تحقیقی راجع به اسلام، اشعار و غزلیات در مراثی ائمه، تای بی‌همتا (حضرت زهرا) و معجم الولایه [۶ جلد] (روضاتی). ابطحی سرانجام در ۱۴ اردیبهشت ۱۳۸۰ ش در اصفهان از دنیا رفت و پیکرش در قطعه ۵ باغ رضوان اصفهان به خاک سپرده شد (روضاتی). منابع: حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۵)، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ خادمی، محمدعلی (۱۳۹۲)، فهرست مخطوطات آیت‌الله الخادمی الاصفهانی (۱۴۰۵ ق) مشفوعا بموجز ترجمته، قم، مؤسسه تراث الشیعه؛ روضاتی، سیداحمد، محمد دیباج و علماء خاندان ابطحی؛ قاسمی، رحیم (۱۳۹۳)، دره الصدق فیمن تلمذ من علما اصفهان بالنجف، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه؛ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، ج ۵، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۷)، ج ۸، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد، تهران، (۱۳۷۷)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۱۹: خادم شریعت آیت‌الله حسین خادمی (۱۳۸۹)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳۵: حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمد احمدی (۱۳۸۴)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۴۳: حجت‌الاسلام حاج شیخ محمد تعمیرکاری (۱۳۹۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات. منصور خلیلی