محمدجواد خندق‌آبادی

محمدجواد خندق‌آبادی، از شاگردان فلسفه و خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

او در سال ۱۲۹۷ ش در خانواده‌ای روحانی در تهران دیده به جهان گشود (شریف رازی، ۱۳۷۰، ۳۷۸). سرسلسله خاندان خندق‌آبادی، ملا محمدعلی مجتهد کاشانی، از عالمان کاشان بود که در تهران توطن گزید و به تبلیغ دین پرداخت (شریف کاشانی، ۱۷۹). جد بزرگ او آخوند ملا محمد کاشانی معروف به کاشی و جدش شیخ احمد خندق‌آبادی و پدرش شیخ محمد همگی از روحانیان برجسته تهران بودند. محمدجواد خندق‌آبادی مقدمات را نزد والدش و همچنین برادرش شیخ خلیل خندق‌آبادی (شریف رازی، ۱۳۷۰، ۳۷۷-۳۷۸)، سیدمهدی کشفی، ابوالحسن شعرانی، شیخ محمدعلی لواسانی و میرزا جعفر لنکرانی آموخت (رازی، ج ۲، ۸۹). سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به قم رفت (شریف رازی، ج ۳، ۵۶۰) و در قم، دروس معقول را نزد امام‌خمینی خواند (رازی، ج ۲، ۸۹) و از جمله شاگردان اما مخمینی بود (باقری بیدهندی،۱۳۲). درباره سال‌های حضور او در درس فلسفه امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی از نخستین شاگردان درس فلسفه امام‌خمینی بود که با حضور جمعی معدود تشکیل می‌شد. با ورود آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی به قم، در درس خارج فقه ایشان شرکت کرد و ازجمله طلابی بود که مورد توجه ایشان قرار گرفت و در جمع‌آوری و مرتب کردن مجموعه جامع‌الاحادیث نقش زیادی داشت (شریف رازی، ۱۳۵۲، ج ۳، ۵۶۰-۵۶۱). او همراه با علامه علی‌اصغر کرباسچیان و علی‌اصغر فقیهی، رساله عملیه یا توضیح‌المسائل آیت‌الله بروجردی را به شکل امروزین تدوین و منتشر کرد (حسینی جلالی، ۳۹) که مورد تأیید ایشان قرار گرفت (شکوه فقاهت:...، ۴۵۹) و به رویه‌ای در نگارش توضیح‌المسائل تبدیل شد و دیگر مراجع تقلید هم فتاوای خود را بر آن اساس نوشتند و در همان قالب عرضه کردند (حسینی جلالی، ۳۹). خندق‌آبادی هم‌زمان با حضور در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی، از سال ۱۳۲۴ ش همراه با آیات مرتضی مطهری، حسینعلی منتظری و اسدالله نوراللهی اصفهانی در درس خارج اصول امام‌خمینی که در مسجد محمدیه برگزار می‌شد، شرکت کرد و جزو نخستین حلقه از شاگردان درس خارج امام‌خمینی بود (پابه‌پای آفتاب، ج ۴، ۲۰۰؛ سلسله موی دوست، ۱۲۰). علاوه بر آن، همراه با آیات مطهری، امام موسی صدر و منتظری در درس خارج فقه (زکات) امام‌خمینی که در منزل ایشان برگزار می‌شد شرکت می‌کرد (ایزدی، ۱۵).

او هم‌زمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پرداخت و به گفته شریف رازی، هر روز چندین کلاس درس تشکیل می‌داد (شریف رازی، ۱۳۷۰، ۳۷۹) که می‌توان به مکاسب، رسایل و دروس عقلی (شریف رازی، ۱۳۵۲، ج ۳، ۵۶۰) ازجمله اشارات ابن‌سینا (خاطرات آیت‌الله خزعلی، ۴۳) و اخلاق اشاره کرد (زریری، ۵۱). خندق‌آبادی به گفته برخی از شاگردانش، دقت‌نظر خیلی خوبی در فقه و فلسفه داشت. علاوه بر آن در برگزاری برخی از جلسات طلاب تهرانی مقیم حوزه علمیه قم با امام‌خمینی نقش داشت (خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی، ۹۹). وی پس از مدتی به سبب کثرت تدریس، بیمار شد و از تدریس کناره گرفت. او که به سبب ارتباط نزدیک با آیت‌الله بروجردی، مورد حسادت برخی از افراد بود، پس از درگذشت ایشان به تهران بازگشت و انزوا گزید و از شرکت در مجامع و معاشرت با مردم پرهیز کرد (شریف رازی، ج ۳، ۵۶۱). محمدجواد خندق‌آبادی در دوم اردیبهشت ۱۳۶۳ درگذشت و پیکرش به قم منتقل و در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد (شریف رازی، ۱۳۷۰، ۳۷۹).

منابع: ایزدی، مصطفی، «مردی از تبار اصلاح دینی: گزارشی از زندگی آیت‌الله صالحی نجف‌آبادی» (۱۳۸۵)، روزنامه شرق، شماره ۷۹۴، ۶ تیر؛ باقری بیدهندی، ناصر(۱۳۶۸)، «بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران آیت‌الله العظمی حاج آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم،شماره ۳۱، تیر؛ پابه‌پای آفتاب: گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام‌خمینی (۱۳۹۱)، به کوشش امیررضا ستوده، ج ۴، تهران، پنجره؛ حسینی جلالی، محمدرضا (۱۳۸۰)، المنهج الرجالی و العمل الرائد فی الموسوعه الرجالیه لسیدالطائفه آیت‌الله‌العظمی البروجردی (قدس سره)، قم، بوستان کتاب قم؛ خاطرات آیت‌الله خزعلی (۱۳۸۲)، تدوین حمید کرمی‌پور، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات آیت‌الله مهدوی کنی (۱۳۸۵)، تدوین: غلامرضا خواجه‌سروی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۳)، امام در آیینه خاطره‌ها، تهران، نشر مطهر؛ رازی، محمد (۱۳۳۳ ش)، آثار الحجه یا اولین دائره‌المعارف حوزه علمیه قم، قم، کتابفروشی برقعی؛ زریری، حسین (۱۳۸۹)، «امامی کاشانی، محمد (آیت‌الله)»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، تألیف: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه¬ دانشمندان، ج ۳، تهران، پیروز؛ شریف رازی، محمد (۱۳۷۰)، اختران فروزان ری و تهران: تذکره المقابر فی احوال المفاخر، اصفهان، مکتبه الزهرا؛ الشریف الکاشانی، حبیب‌الله (۱۳۹۴)، لباب الالقاب فی القاب الاطیاب، تحقیق: الشیخ نزار الحسین و السیدجواد برک‌چیان، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه؛ شکوه فقاهت: یادنامه مرحوم آیت‌الله حاج‌آقا حسین بروجردی قدس سره (۱۳۷۹)، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.