محسن طاهری قمی

محسن طاهری قمی، از شاگردان درس کلام امام‌خمینی.

محسن طاهری قمی در اردیبهشت سال ۱۲۸۹ در محله چهل اختران قم به دنیا آمد. پدرش کربلایی طاهر قمی (ریحان، ۴۰۰) باغبان بود و او هم در دوران کودکی و نوجوانی و به‌ویژه در روزهای گرم تابستان به یاری پدر می‌شتافت و در زمین و مزرعه کار می‌کرد و به همین علت مدتی از تحصیل بازماند («نگاهی به زندگی زوجی فقیه و مجتهد»، www.farsnews.ir). او پس از فراگیری خط و حساب و خواندن کتاب نصاب الصبیان در سال ۱۳۰۴ ش و از ۱۵ سالگی وارد حوزه علمیه قم شد و در آنجا مقدمات و دروس سطح را پیش آقایان میرزای قمی و فرائد الاصول، مکاسب شیخ انصاری و کفایه‌الاصول را نزد میرزا محمدعلی ادیب تهرانی، آقا کاظم گلپایگانی، آیت‌الله سیداحمد خوانساری و آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی خواند. در علم حکمت (منظومه ملاهادی سبزواری) هم از شاگردان شیخ مهدی مازندرانی امیرکلایی بود و شرح تجرید علامه را هم پیش امام خواند و در اخلاق هم پیرو شیخ محمد کبیر بود (میرصفی، ۴۰۰-۴۰۱). درباره سال‌های حضور او در درس امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به احتمال زیاد در دهه ۱۳۱۰ در درس‌های کلام و فلسفه امام‌خمینی شرکت می‌کرده است، چراکه وی از سال ۱۳۲۰ ش قم را ترک کرد و راهی ورامین شد. همچنین در سال ۱۳۱۷ ش نیز موفق به دریافت گواهی مدرسی از وزارت معارف وقت (آموزش‌وپرورش) شد (میرصفی، ۴۰۰). سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدمحمدتقی موسوی خوانساری، سیدمحمد حجت کوه کمره‌ای و شیخ محمود فیضی قمی وارد شد و از حضورشان استفاده کرد (شریف رازی، ج ۳، ۶۸۱) و در ۲۸ تیر ۱۳۴۳ از امام‌خمینی اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (اجازات امام‌خمینی، ۱۳۰). در دهه ۱۳۲۰ ش با توجه به درخواست مردم ورامین از آیت‌الله سیداحمد خوانساری برای اعزام یک روحانی به این شهر، آیت‌الله خوانساری از طاهری قمی خواست به ورامین عزیمت کند و با اقامت در آن شهر، امور معنوی ورامین را بر عهده بگیرد. ساخت مسجد خاتم‌الانبیاء (ص) و همچنین ساخت حوزه علمیه و حسینیه بنی‌فاطمه (ع) از مهم‌ترین اقدامات شیخ محسن طاهری قمی در ورامین بود. در دوره حکومت پهلوی برای امر قضاوت دعوت به همکاری شد، اما وی از همکاری شانه خالی کرد و برای اینکه دوباره از وی دعوت نشود، به شهر محلات پناه برد. او همچنین در سال ۱۳۲۷ ش از محمدتقی فلسفی برای سخنرانی در ورامین دعوت کرد که این دعوت واکنش مأموران حکومت پهلوی را در پی داشت. فعالیت‌های او در ورامین باعث شد سه مرتبه از ورامین به سمنان و شاهرود تبعید شود که در هر مرتبه با وساطت یکی از مراجع عظام تقلید (آیت‌الله حجت، آیت‌الله سیداحمد خوانساری و...) از وی رفع تبعید شد (میرصفی، ۴۰۲-۴۰۳). طاهری قمی که از شاگردان و مریدان حضرت امام‌خمینی بود، اندیشه‌های سیاسی استادش را هم پاس می‌داشت و ازاین‌رو سخنرانی‌های انقلابی ایراد و برخی عالمان سیاسی مانند شیخ محمد امامی کاشانی را نیز به ورامین دعوت می‌کرد تا مردم را از اوضاع سیاسی زمانه آگاه کنند. همین امر و البته تشویق مردم به راه‌اندازی قیام پانزدهم خردادماه سال ۱۳۴۲ سبب شد تا وی از ورامین تبعید شود؛ در حقیقت او از مشوقان اصلی مردم برای برپایی قیام ماندگار پانزدهم خرداد بود؛ قیامی که به شهادت جمعی از مردم ورامین انجامید و وقتی مأموران حکومت پهلوی وی را مورد مؤاخذه قرار دادند، گفت: من باکی ندارم، چراکه به وظیفه‌ام عمل کرده‌ام (همان، ۴۰۳-۴۰۴). طاهری قمی دست از مبارزات انقلابی نکشید و در سخنرانی‌هایش، یاد حضرت امام را با تعبیر «مرجع تقلید خارج از ایران»، زنده نگه می‌داشت. امام‌خمینی به وی علاقه‌مند بود و وقتی طاهری به سبب یک بیماری در بیمارستان بستری شد، حاج سیداحمد آقا خمینی از سوی حضرت امام به ملاقات و عیادت او رفت و جویای احوالش شد («نگاهی به زندگی زوجی فقیه و مجتهد»، www.farsnews.ir). از طاهری قمی آثاری مانند جامع‌التفاسیر و راهنمای تبلیغ (شریف رازی، ج ۳، ۶۸۲) و تقریرات درس خارج آیت‌الله حجت کوه‌کمری بر جای مانده است. او همچنین کتابخانه‌ای داشت که آن را به کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی در قم اهدا کرد (میرصفی، ۴۰۳). طاهری قمی در خردادماه سال ۱۳۵۹ ش از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیدمرتضی محمودی گلپایگانی امام جمعه ورامین (همان، ۴۰۷)، در گلزار شهدای حضرت علی بن جعفر (ع) به خاک سپرده شد (جواهرکلام، ج ۳، ۳۴). همسر او هم فقیه و مجتهد بود و اجازاتی از علمای قم و نجف مانند آیت‌الله سیدمحسن حکیم داشت؛ تا آنجا که مشاور محسن طاهری قمی در امور بانوان هم بود تا پاسخ به پرسش‌های شرعی و استفتائات بانوان، هم با نظم دقیق‌تر و هم با سرعت کافی و احاطه بیشتر بر مسائل محقق شود. به همین علت پس از رحلت طاهری قمی، امام‌خمینی از همسر او خواست تا در ورامین، به‌عنوان منطقه تبلیغی آن مرحوم بماند و به تبلیغ ادامه دهد؛ امری که از طرف این بانوی مؤمنه و صالحه مورد قبول قرار گرفت و منشأ خیرات و برکات فراوانی شد (میرصفی، ۴۰۱-۴۰۲؛ حاجی بیگی کندری، ۳۳۴؛ «نگاهی به زندگی زوجی فقیه و مجتهد»، www.farsnews.ir). منابع: اجازات امام‌خمینی (۱۳۹۴)، به کوشش مهدی حاضری، مقدمه‌نویس: کاظم رحمان ستایش، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ جواهرکلام، عبدالحسین (۱۳۸۲)، تربت پاکان قم، ج ۳، قم، انصاریان؛ ریحان یزدی، سیدعلیرضا (۱۳۷۲)، آیینه دانشوران، با مقدمه، تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم، انتشارات کتابخانه آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۳، تهران، اسلامیه؛ میرصفی، سیداکبر (۱۳۷۷)، «شیخ محسن طاهری قمی، حامی محرومان»، ستارگان حرم، ج ۲۸، قم، زائر؛ «نگاهی به زندگی زوجی فقیه و مجتهد»، www.farsnews.ir.