محمد واعظ‌زاده خراسانی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات عالمان شیعه | {{جعبه اطلاعات عالمان شیعه | ||
| عنوان = | | عنوان =محمد واعظ‌زاده خراسانی | ||
| تصویر =محمد واعظ‌زاده.png | | تصویر =محمد واعظ‌زاده.png | ||
| توضیح تصویر = | | توضیح تصویر = | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
| لقب = | | لقب = | ||
| نسب = | | نسب = | ||
| تاریخ تولد = | | تاریخ تولد =۱۳۰۴ش | ||
| زادگاه = | | زادگاه =مشهد | ||
| تاریخ وفات = | | تاریخ وفات = ۲۸ آذر ۱۳۹۵ | ||
| شهر وفات = | | شهر وفات =مشهد | ||
| تاریخ شهادت = | | تاریخ شهادت = | ||
| محل شهادت = | | محل شهادت = | ||
| محل دفن = | | محل دفن =حرم امام رضا(ع) | ||
| خویشاوندان سرشناس = | | خویشاوندان سرشناس = | ||
| استادان = | | استادان = | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
'''محمد واعظ‌زاده خراسانی'''، از شاگردان درس خارج اصول امام‌خمینی. | '''محمد واعظ‌زاده خراسانی'''، از شاگردان درس خارج اصول امام‌خمینی. | ||
محمد واعظ‌زاده خراسانی در سال ۱۳۰۴ش در مشهد و در خانواده‌ای روحانی زاده شد.<ref>«مصاحبه با | محمد واعظ‌زاده خراسانی در سال ۱۳۰۴ش در مشهد و در خانواده‌ای روحانی زاده شد.<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی»، ص۲۴.</ref> پدرش مهدی واعظ خراسانی، یکی از واعظان نامور خراسان بود که در جریان قیام مردم مشهد در تیر ۱۳۱۴ش موسوم به قیام مسجد گوهرشاد نقش داشت و به همین سبب پس از چهار سال اختفا، در سال ۱۳۱۸ش راهی عراق شد و به وعظ و سخنرانی در کربلا، کاظمین و دیگر شهرهای عراق پرداخت و مورد توجه مراجع تقلید خاصه [[سیدابوالحسن اصفهانی]] قرار گرفت.<ref>زنگنه قاسم‌آبادی، ج۱، ص۳۲۳.</ref> | ||
==تحصیل== | ==تحصیل== | ||
محمد واعظ‌زاده خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مشهد آموخت و بخشی از دوره ابتدایی را هم در آن شهر طی کرد. پس از ورود به عراق در سال ۱۳۱۸ش، به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را نزد شیخ مرتضی طالقانی خواند. در ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به کشور بازگشت و به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. او دروس سطح را در آن حوزه و نزد استادانی چون شیخ هاشم قزوینی، شیخ کاظم دامغانی (رسایل)، میرزا احمد مدرس یزدی و حسین بجستانی آموخت و مدتی هم از درس خارج فقه شیخ هاشم قزوینی و سیدیونس اردبیلی بهره‌مند شد و یک سال هم در درس خارج اصول میرزا احمد آقازاده (کفایی) شرکت کرد .<ref>«مصاحبه با | محمد واعظ‌زاده خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مشهد آموخت و بخشی از دوره ابتدایی را هم در آن شهر طی کرد. پس از ورود به عراق در سال ۱۳۱۸ش، به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را نزد شیخ مرتضی طالقانی خواند. در ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به کشور بازگشت و به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. او دروس سطح را در آن حوزه و نزد استادانی چون شیخ هاشم قزوینی، شیخ کاظم دامغانی (رسایل)، میرزا احمد مدرس یزدی و حسین بجستانی آموخت و مدتی هم از درس خارج فقه شیخ هاشم قزوینی و سیدیونس اردبیلی بهره‌مند شد و یک سال هم در درس خارج اصول میرزا احمد آقازاده (کفایی) شرکت کرد .<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی»، ص۳۰.</ref> دروس عقلی ـ فلسفی را هم نزد شیخ سیف‌الله ایسی میانجی و شیخ مجتبی قزوینی خواند و یک دوره هم در درس معارف میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی شرکت کرد.<ref>همان؛ انصاری، ص۱۳۱.</ref> | ||
واعظ‌زاده در سال ۱۳۲۸ش رهسپار [[قم]] شد و از بدو ورود در درس خارج فقه و اصول (از حجیت ظواهر تا استصحاب) [[سیدحسین بروجردی|سیدحسین طباطبایی بروجردی]] حضور یافت و مدت یازده سال از درس‌های ایشان بهره برد. هم‌زمان در درس خارج اصول (دوره اول) (از استصحاب تا پایان بحث اجتهاد و تقلید) [[امام‌خمینی]].<ref>«مصاحبه با | واعظ‌زاده در سال ۱۳۲۸ش رهسپار [[قم]] شد و از بدو ورود در درس خارج فقه و اصول (از حجیت ظواهر تا استصحاب) [[سیدحسین بروجردی|سیدحسین طباطبایی بروجردی]] حضور یافت و مدت یازده سال از درس‌های ایشان بهره برد. هم‌زمان در درس خارج اصول (دوره اول) (از استصحاب تا پایان بحث اجتهاد و تقلید) [[امام‌خمینی]].<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> که در کوچه حرم واقع در خیابان ارم، یک ساعت و نیم مانده به غروب تشکیل می‌شد شرکت می‌کرد.<ref>پابه‌پای آفتاب...، ج۶، ص۱۰۴.</ref> و آن درس را تقریر کرد.<ref>سلسله موی دوست، ص۲۵۰.</ref> با توجه به اینکه دوره اول خارج اصول امام‌خمینی در سال ۱۳۳۰ش به پایان رسید می‌توان احتمال داد که طی سال‌های ۱۳۲۸-۱۳۳۰ش در درس امام‌خمینی حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید: <blockquote>«در این درس [درس خارج اصول] [امام‌خمینی] مطالب و آرای استادان اصول مانند شیخ انصاری، آخوند خراسانی، آقا ضیاءالدین عراقی و میرزای نائینی را مورد نقض و ابرام قرار می‌دادند و از همه بیشتر مبانی اصول میرزای نائینی را که در آن هنگام رواج بیشتری در حوزه‌های علمیه داشت، نقد می‌کردند. مقدمات بسیاری را مرحوم نائینی برای اثبات نظریات خود در مباحث مهم، چیده است که مورد نقد امام قرار می‌گرفت و آنها را به یک نوع خطابه بدون دلیل تشبیه می‌کردند. گاهی آرای اختصاصی استاد خود، مرحوم آیت‌الله حائری را بیان و آن را انتخاب می‌کردند و به دفاع از آن می‌پرداختند. به هر حال درسی بسیار آموزنده و روشنگر و مجتهدپرور بود و قریحه استنباط را توأم با واقع‌نگری و استقلال فکری، بدون تقلید و دنباله‌روی بزرگان صاحب‌نام و آوازه، در طلبه‌ها شکوفا می‌ساخت. درس اصول حضرت امام بسیار عمیق و پرمطلب و در عین حال روشن و قابل‌فهم و دلنشین بود و مجموع این امتیازات، خاص درس‌های امام بود. بیانش بسیار روشن و گیرا و بدون پیچیدگی و ابهام، توأم با استقامت رأی و واقع‌بینی و حقیقت‌نگری و بدون استفاده از اصطلاحات پیچیده علمی ـ که برخی آن را نشانه فضل می‌دانند ـ و با قدرت تفکر که نتیجه دریایی از معلومات فلسفی و فقهی و اصولی و رسیدن به عمق عرفان و بینش و آداب و سنن اسلامی بود. من در درس‌های دیگر (ازجمله درس مرحوم آیت‌الله داماد) هم شرکت کردم، ولی توجهم را جلب نکردند و درس امام را انتخاب کردم» .<ref>پابه‌پای آفتاب...، ج۶، ص۱۰۴-۱۰۵؛ سلسله موی دوست، ص۲۴۹-۲۵۰.</ref></blockquote>در کنار حضور در آن دو درس، در درس خارج فقه سیدمحمد حجت کوه‌کمری (خارج مکاسب) حضور یافت .<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> و علاوه بر آن، از درس خارج فقه (خارج حج بر اساس عروه‌الوثقی) [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] نیز استفاده کرد که حضور در آن درس هشت تا نه سال استمرار داشت. مدتی هم در درس خارج فقه (خیارات مکاسب) سیدصدرالدین صدر شرکت کرد. وی هم‌زمان با تحصیل درس خارج فقه و اصول، در درس فلسفه (شفای ابن‌سینا) علامه طباطبایی هم شرکت می‌کرد. وی ازجمله شاگردان خصوصی علامه طباطبایی بود که در درس‌های خصوصی ایشان با موضوع «فلسفه و ردّ مارکسیسم» حضور می‌یافت. این درس با تدوین و پاورقی مرتضی مطهری، با نام اصول فلسفه و روش رئالیسم منتشر شد.<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> | ||
واعظ‌زاده در کنار تحصیل، به تدریس منطق از کتاب منظومه ملاهادی سبزواری در قم پرداخت.<ref>خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی، ص۴۲-۴۳.</ref> و همچنین ازجمله افرادی بود که از سوی آیت‌الله بروجردی مأمور رفع نواقص کتاب وسایل‌الشیعه شد<ref>«مصاحبه با | واعظ‌زاده در کنار تحصیل، به تدریس منطق از کتاب منظومه ملاهادی سبزواری در قم پرداخت.<ref>خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی، ص۴۲-۴۳.</ref> و همچنین ازجمله افرادی بود که از سوی آیت‌الله بروجردی مأمور رفع نواقص کتاب وسایل‌الشیعه شد<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> علاوه بر آن، با نشریه حکمت همکاری می‌کرد و مقاله «شرح‌حال ملاصدرای شیرازی» را در نخستین شماره آن نگاشت.<ref>جعفریان، ص۳۰۵.</ref> واعظ‌زاده در سال ۱۳۳۷ش نیز در انتشار مجله درس‌هایی از مکتب اسلام نقش داشت و از اعضای هیئت تحریریه آن بود و در نخستین شماره آن مقاله «فتوحات مسلمین» را نوشت.<ref>همان، ص۳۰۶-۳۰۷؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۶، ص۷۰؛ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> همکاری او با مجله فوق یک سال بیشتر ادامه نیافت و او همراه با جمعی دیگر از عضویت در هیئت تحریریه آن نشریه استعفا دادند.<ref>همان.</ref> واعظ‌زاده در سال ۱۳۳۹ ش از سوی دانشگاه فردوسی مشهد برای تدریس فلسفه دعوت شد و در تابستان آن سال به مشهد بازگشت و از مهر ۱۳۳۹ به تدریس فلسفه در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد پرداخت و سپس درس‌هایی در زمینه فقه، تاریخ فقه، تاریخ حدیث، شرح حدیث، تفسیر قرآن، تاریخ تفسیر، کلام، فلسفه و... را تدریس کرد. هم‌زمان در هیئت استفتائات آیت‌الله سیدمحمدهادی حسینی میلانی عضویت داشت.<ref>«مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».</ref> وی از ۲۸ اسفند ۱۳۴۸ تا سوم فروردین ۱۳۴۹.<ref>دوانی، پنج.</ref> در برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی در مشهد نقش زیادی داشت و دبیر علمی آن کنگره بود و به گفته علی دوانی «بیش از همه» در برگزاری آن کنگره سهیم بود.<ref>همان، سی‌وپنج.</ref> آن کنگره با حضور ده‌ها نفر از دانشمندان و اندیشمندان از کشورهای مختلف برگزار و آثار و مقالات زیادی درباره شخصیت شیخ توسی نگاشته شد که توسط واعظ‌زاده مدیریت، تنظیم، تدوین و منتشر شد. او هم‌زمان سرپرستی نشریه دانشکده الهیات را بر عهده گرفت. | ||
محمد واعظ‌زاده پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] هم به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی ادامه داد. هم‌زمان در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه تربیت مدرس تهران و دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز تدریس می‌کرد و در هیئت‌امنای دانشگاه‌های مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران عضویت داشت و مدت‌ها مدیریت اقتصاد اسلامی و گروه قرآن مجله مشکاه (وابسته به بنیاد پژوهش‌های اسلامی) را بر عهده داشت.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref> او در مهر ۱۳۶۹ و پس از تأسیس [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]، به‌عنوان دبیر کل آن انتخاب شد و مدت یازده سال ریاست آن مجمع را بر عهده داشت و در اجلاس‌های مختلف در تقریب مذاهب در مصر، سوریه، روسیه، اردن، ازبکستان، امارات متحده عربی، اوکراین، اندونزی، بحرین، بلژیک، ترکیه و... شرکت کرد. همچنین در تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی نقش داشت و سال‌ها اداره آنجا را عهده‌دار بود.<ref>«آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی...»، ص۲.</ref> علاوه بر آن، همه‌ساله در سالروز تولد پیامبر اسلام(ص) کنگره سه‌روزه وحدت را تشکیل می‌داد. از دیگر اقدامات او در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، برگزاری کنگره‌ای بین‌المللی در چهلمین سالگرد درگذشت آیت‌الله بروجردی و برای پاسداشت یاد ایشان و شیخ محمود شلتوت بود. او همچنین کنگره‌ای را درباره سیدجمال‌الدین افغانی (اسدآبادی) تشکیل داد.<ref>«حوزه علمیه و علمای...»، ص۱۱.</ref> | محمد واعظ‌زاده پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی]] هم به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی ادامه داد. هم‌زمان در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه تربیت مدرس تهران و دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز تدریس می‌کرد و در هیئت‌امنای دانشگاه‌های مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران عضویت داشت و مدت‌ها مدیریت اقتصاد اسلامی و گروه قرآن مجله مشکاه (وابسته به بنیاد پژوهش‌های اسلامی) را بر عهده داشت.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، ص۱۳۱-۱۳۲.</ref> او در مهر ۱۳۶۹ و پس از تأسیس [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]، به‌عنوان دبیر کل آن انتخاب شد و مدت یازده سال ریاست آن مجمع را بر عهده داشت و در اجلاس‌های مختلف در تقریب مذاهب در مصر، سوریه، روسیه، اردن، ازبکستان، امارات متحده عربی، اوکراین، اندونزی، بحرین، بلژیک، ترکیه و... شرکت کرد. همچنین در تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی نقش داشت و سال‌ها اداره آنجا را عهده‌دار بود.<ref>«آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی...»، ص۲.</ref> علاوه بر آن، همه‌ساله در سالروز تولد پیامبر اسلام(ص) کنگره سه‌روزه وحدت را تشکیل می‌داد. از دیگر اقدامات او در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، برگزاری کنگره‌ای بین‌المللی در چهلمین سالگرد درگذشت آیت‌الله بروجردی و برای پاسداشت یاد ایشان و شیخ محمود شلتوت بود. او همچنین کنگره‌ای را درباره سیدجمال‌الدین افغانی (اسدآبادی) تشکیل داد.<ref>«حوزه علمیه و علمای...»، ص۱۱.</ref> | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
واعظ‌زاده در کنار فعالیت‌های فوق، پژوهش‌هایی را نیز انجام داده که برخی از آنها عبارت است از: ۱- تاریخ فتوحات مسلمین. ۲- تاریخ فقه (مجموعه مقالات در مجله دانشکده الهیات). ۳- تاریخچه تاریخ فقه. ۴- نصوص فی علوم القرآن (در ۶ جلد). ۵- نصوص فی الاقتصاد الاسلامی کتابا و سنتا و فقها (در ۱۶ جلد). ۶- مرجعیت (مجموعه مقالات). ۷- تاریح فی فقه اللغه القرآن و سر بلاغته (در ۳۰ جلد با همکاری دیگران). ۸- زندگی آیت‌الله‌العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی و رجالی وی. ۹- میراث ماندگار (مجموعه مقالات قرآنی). ۱۰- مقالات فارسی (انتشاریافته در مکتب اسلام، مشکاه، نامه تقریب، دانشکده الهیات و حوزه). ۱۱- مقالات عربی (انتشاریافته در مجلات الارشاد، رساله القرآن، رساله التقریب و رساله الثقلین). ۱۲- تقریرات درس استادان در مشهد و قم. ۱۳- پیام وحدت (مجموعه گفتگوهای استاد در زمینه تقریب بین مذاهب اسلامی). او همچنین در تألیف جامع أحادیث الشیعه مشارکت داشت. مقدمه مفصل بر الموسوعه الرجالیه اثر آیت‌الله بروجردی، مقدمه و تحقیق سلسله المتون الفقهیه للشیعه الامامیه در دو جلد، مقدمه و تحقیق عشر رسایل شیخ الطوسی، مقدمه و تحقیق و ترجمه الجمل و العقود شیخ طوسی، تصحیح و نظارت بر چاپ رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، تصحیح و نظارت بر چاپ الفهرست شیخ طوسی، تحقیق المقنع شیخ طوسی، تحقیق الهدایه شیخ طوسی، تحقیق و تکمله کتاب حدیث الثقلین شیخ قوام‌الدین قمی وشنوی، نظارت بر نشر مقالات فارسی و عربی کنگره هزاره شیخ طوسی (۱۳۵۰ش) به فارسی و عربی، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در ۳ جلد (۱۳۶۹ش)، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در دو جلد (۱۳۷۲ش) و... از دیگر فعالیت‌های علمی اوست. | واعظ‌زاده در کنار فعالیت‌های فوق، پژوهش‌هایی را نیز انجام داده که برخی از آنها عبارت است از: ۱- تاریخ فتوحات مسلمین. ۲- تاریخ فقه (مجموعه مقالات در مجله دانشکده الهیات). ۳- تاریخچه تاریخ فقه. ۴- نصوص فی علوم القرآن (در ۶ جلد). ۵- نصوص فی الاقتصاد الاسلامی کتابا و سنتا و فقها (در ۱۶ جلد). ۶- مرجعیت (مجموعه مقالات). ۷- تاریح فی فقه اللغه القرآن و سر بلاغته (در ۳۰ جلد با همکاری دیگران). ۸- زندگی آیت‌الله‌العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی و رجالی وی. ۹- میراث ماندگار (مجموعه مقالات قرآنی). ۱۰- مقالات فارسی (انتشاریافته در مکتب اسلام، مشکاه، نامه تقریب، دانشکده الهیات و حوزه). ۱۱- مقالات عربی (انتشاریافته در مجلات الارشاد، رساله القرآن، رساله التقریب و رساله الثقلین). ۱۲- تقریرات درس استادان در مشهد و قم. ۱۳- پیام وحدت (مجموعه گفتگوهای استاد در زمینه تقریب بین مذاهب اسلامی). او همچنین در تألیف جامع أحادیث الشیعه مشارکت داشت. مقدمه مفصل بر الموسوعه الرجالیه اثر آیت‌الله بروجردی، مقدمه و تحقیق سلسله المتون الفقهیه للشیعه الامامیه در دو جلد، مقدمه و تحقیق عشر رسایل شیخ الطوسی، مقدمه و تحقیق و ترجمه الجمل و العقود شیخ طوسی، تصحیح و نظارت بر چاپ رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، تصحیح و نظارت بر چاپ الفهرست شیخ طوسی، تحقیق المقنع شیخ طوسی، تحقیق الهدایه شیخ طوسی، تحقیق و تکمله کتاب حدیث الثقلین شیخ قوام‌الدین قمی وشنوی، نظارت بر نشر مقالات فارسی و عربی کنگره هزاره شیخ طوسی (۱۳۵۰ش) به فارسی و عربی، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در ۳ جلد (۱۳۶۹ش)، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در دو جلد (۱۳۷۲ش) و... از دیگر فعالیت‌های علمی اوست. | ||
==درگذشت== | ==درگذشت== | ||
واعظ‌زاده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیداحمد علم‌الهدی در دارالزهد حرم | واعظ‌زاده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیداحمد علم‌الهدی در دارالزهد حرم رضوی(ع) به خاک سپرده شد.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، ص۱۳۲.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
نسخهٔ ۶ مهر ۱۴۰۳، ساعت ۲۰:۰۳
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۳۰۴ش |
| زادگاه | مشهد |
| تاریخ وفات | ۲۸ آذر ۱۳۹۵ |
| محل دفن | حرم امام رضا(ع) |
| شهر وفات | مشهد |
| اطلاعات علمی | |
محمد واعظ‌زاده خراسانی، از شاگردان درس خارج اصول امام‌خمینی.
محمد واعظ‌زاده خراسانی در سال ۱۳۰۴ش در مشهد و در خانواده‌ای روحانی زاده شد.[۱] پدرش مهدی واعظ خراسانی، یکی از واعظان نامور خراسان بود که در جریان قیام مردم مشهد در تیر ۱۳۱۴ش موسوم به قیام مسجد گوهرشاد نقش داشت و به همین سبب پس از چهار سال اختفا، در سال ۱۳۱۸ش راهی عراق شد و به وعظ و سخنرانی در کربلا، کاظمین و دیگر شهرهای عراق پرداخت و مورد توجه مراجع تقلید خاصه سیدابوالحسن اصفهانی قرار گرفت.[۲]
تحصیل
محمد واعظ‌زاده خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در مشهد آموخت و بخشی از دوره ابتدایی را هم در آن شهر طی کرد. پس از ورود به عراق در سال ۱۳۱۸ش، به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و مقدمات را نزد شیخ مرتضی طالقانی خواند. در ۱۳۲۱ش همراه با خانواده به کشور بازگشت و به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه مشهد ادامه داد. او دروس سطح را در آن حوزه و نزد استادانی چون شیخ هاشم قزوینی، شیخ کاظم دامغانی (رسایل)، میرزا احمد مدرس یزدی و حسین بجستانی آموخت و مدتی هم از درس خارج فقه شیخ هاشم قزوینی و سیدیونس اردبیلی بهره‌مند شد و یک سال هم در درس خارج اصول میرزا احمد آقازاده (کفایی) شرکت کرد .[۳] دروس عقلی ـ فلسفی را هم نزد شیخ سیف‌الله ایسی میانجی و شیخ مجتبی قزوینی خواند و یک دوره هم در درس معارف میرزا مهدی اصفهانی و شیخ مجتبی قزوینی شرکت کرد.[۴]
واعظ‌زاده در سال ۱۳۲۸ش رهسپار قم شد و از بدو ورود در درس خارج فقه و اصول (از حجیت ظواهر تا استصحاب) سیدحسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و مدت یازده سال از درس‌های ایشان بهره برد. هم‌زمان در درس خارج اصول (دوره اول) (از استصحاب تا پایان بحث اجتهاد و تقلید) امام‌خمینی.[۵] که در کوچه حرم واقع در خیابان ارم، یک ساعت و نیم مانده به غروب تشکیل می‌شد شرکت می‌کرد.[۶] و آن درس را تقریر کرد.[۷] با توجه به اینکه دوره اول خارج اصول امام‌خمینی در سال ۱۳۳۰ش به پایان رسید می‌توان احتمال داد که طی سال‌های ۱۳۲۸-۱۳۳۰ش در درس امام‌خمینی حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام‌خمینی می‌گوید:
«در این درس [درس خارج اصول] [امام‌خمینی] مطالب و آرای استادان اصول مانند شیخ انصاری، آخوند خراسانی، آقا ضیاءالدین عراقی و میرزای نائینی را مورد نقض و ابرام قرار می‌دادند و از همه بیشتر مبانی اصول میرزای نائینی را که در آن هنگام رواج بیشتری در حوزه‌های علمیه داشت، نقد می‌کردند. مقدمات بسیاری را مرحوم نائینی برای اثبات نظریات خود در مباحث مهم، چیده است که مورد نقد امام قرار می‌گرفت و آنها را به یک نوع خطابه بدون دلیل تشبیه می‌کردند. گاهی آرای اختصاصی استاد خود، مرحوم آیت‌الله حائری را بیان و آن را انتخاب می‌کردند و به دفاع از آن می‌پرداختند. به هر حال درسی بسیار آموزنده و روشنگر و مجتهدپرور بود و قریحه استنباط را توأم با واقع‌نگری و استقلال فکری، بدون تقلید و دنباله‌روی بزرگان صاحب‌نام و آوازه، در طلبه‌ها شکوفا می‌ساخت. درس اصول حضرت امام بسیار عمیق و پرمطلب و در عین حال روشن و قابل‌فهم و دلنشین بود و مجموع این امتیازات، خاص درس‌های امام بود. بیانش بسیار روشن و گیرا و بدون پیچیدگی و ابهام، توأم با استقامت رأی و واقع‌بینی و حقیقت‌نگری و بدون استفاده از اصطلاحات پیچیده علمی ـ که برخی آن را نشانه فضل می‌دانند ـ و با قدرت تفکر که نتیجه دریایی از معلومات فلسفی و فقهی و اصولی و رسیدن به عمق عرفان و بینش و آداب و سنن اسلامی بود. من در درس‌های دیگر (ازجمله درس مرحوم آیت‌الله داماد) هم شرکت کردم، ولی توجهم را جلب نکردند و درس امام را انتخاب کردم» .[۸]
در کنار حضور در آن دو درس، در درس خارج فقه سیدمحمد حجت کوه‌کمری (خارج مکاسب) حضور یافت .[۹] و علاوه بر آن، از درس خارج فقه (خارج حج بر اساس عروه‌الوثقی) سیدمحمدرضا گلپایگانی نیز استفاده کرد که حضور در آن درس هشت تا نه سال استمرار داشت. مدتی هم در درس خارج فقه (خیارات مکاسب) سیدصدرالدین صدر شرکت کرد. وی هم‌زمان با تحصیل درس خارج فقه و اصول، در درس فلسفه (شفای ابن‌سینا) علامه طباطبایی هم شرکت می‌کرد. وی ازجمله شاگردان خصوصی علامه طباطبایی بود که در درس‌های خصوصی ایشان با موضوع «فلسفه و ردّ مارکسیسم» حضور می‌یافت. این درس با تدوین و پاورقی مرتضی مطهری، با نام اصول فلسفه و روش رئالیسم منتشر شد.[۱۰]
واعظ‌زاده در کنار تحصیل، به تدریس منطق از کتاب منظومه ملاهادی سبزواری در قم پرداخت.[۱۱] و همچنین ازجمله افرادی بود که از سوی آیت‌الله بروجردی مأمور رفع نواقص کتاب وسایل‌الشیعه شد[۱۲] علاوه بر آن، با نشریه حکمت همکاری می‌کرد و مقاله «شرح‌حال ملاصدرای شیرازی» را در نخستین شماره آن نگاشت.[۱۳] واعظ‌زاده در سال ۱۳۳۷ش نیز در انتشار مجله درس‌هایی از مکتب اسلام نقش داشت و از اعضای هیئت تحریریه آن بود و در نخستین شماره آن مقاله «فتوحات مسلمین» را نوشت.[۱۴] همکاری او با مجله فوق یک سال بیشتر ادامه نیافت و او همراه با جمعی دیگر از عضویت در هیئت تحریریه آن نشریه استعفا دادند.[۱۵] واعظ‌زاده در سال ۱۳۳۹ ش از سوی دانشگاه فردوسی مشهد برای تدریس فلسفه دعوت شد و در تابستان آن سال به مشهد بازگشت و از مهر ۱۳۳۹ به تدریس فلسفه در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد پرداخت و سپس درس‌هایی در زمینه فقه، تاریخ فقه، تاریخ حدیث، شرح حدیث، تفسیر قرآن، تاریخ تفسیر، کلام، فلسفه و... را تدریس کرد. هم‌زمان در هیئت استفتائات آیت‌الله سیدمحمدهادی حسینی میلانی عضویت داشت.[۱۶] وی از ۲۸ اسفند ۱۳۴۸ تا سوم فروردین ۱۳۴۹.[۱۷] در برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی در مشهد نقش زیادی داشت و دبیر علمی آن کنگره بود و به گفته علی دوانی «بیش از همه» در برگزاری آن کنگره سهیم بود.[۱۸] آن کنگره با حضور ده‌ها نفر از دانشمندان و اندیشمندان از کشورهای مختلف برگزار و آثار و مقالات زیادی درباره شخصیت شیخ توسی نگاشته شد که توسط واعظ‌زاده مدیریت، تنظیم، تدوین و منتشر شد. او هم‌زمان سرپرستی نشریه دانشکده الهیات را بر عهده گرفت.
محمد واعظ‌زاده پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم به تدریس در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی ادامه داد. هم‌زمان در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دانشگاه تربیت مدرس تهران و دانشکده الهیات دانشگاه تهران نیز تدریس می‌کرد و در هیئت‌امنای دانشگاه‌های مذاهب اسلامی، مدرسه عالی شهید مطهری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران عضویت داشت و مدت‌ها مدیریت اقتصاد اسلامی و گروه قرآن مجله مشکاه (وابسته به بنیاد پژوهش‌های اسلامی) را بر عهده داشت.[۱۹] او در مهر ۱۳۶۹ و پس از تأسیس مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، به‌عنوان دبیر کل آن انتخاب شد و مدت یازده سال ریاست آن مجمع را بر عهده داشت و در اجلاس‌های مختلف در تقریب مذاهب در مصر، سوریه، روسیه، اردن، ازبکستان، امارات متحده عربی، اوکراین، اندونزی، بحرین، بلژیک، ترکیه و... شرکت کرد. همچنین در تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی نقش داشت و سال‌ها اداره آنجا را عهده‌دار بود.[۲۰] علاوه بر آن، همه‌ساله در سالروز تولد پیامبر اسلام(ص) کنگره سه‌روزه وحدت را تشکیل می‌داد. از دیگر اقدامات او در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، برگزاری کنگره‌ای بین‌المللی در چهلمین سالگرد درگذشت آیت‌الله بروجردی و برای پاسداشت یاد ایشان و شیخ محمود شلتوت بود. او همچنین کنگره‌ای را درباره سیدجمال‌الدین افغانی (اسدآبادی) تشکیل داد.[۲۱]
تألیفات
واعظ‌زاده در کنار فعالیت‌های فوق، پژوهش‌هایی را نیز انجام داده که برخی از آنها عبارت است از: ۱- تاریخ فتوحات مسلمین. ۲- تاریخ فقه (مجموعه مقالات در مجله دانشکده الهیات). ۳- تاریخچه تاریخ فقه. ۴- نصوص فی علوم القرآن (در ۶ جلد). ۵- نصوص فی الاقتصاد الاسلامی کتابا و سنتا و فقها (در ۱۶ جلد). ۶- مرجعیت (مجموعه مقالات). ۷- تاریح فی فقه اللغه القرآن و سر بلاغته (در ۳۰ جلد با همکاری دیگران). ۸- زندگی آیت‌الله‌العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی و رجالی وی. ۹- میراث ماندگار (مجموعه مقالات قرآنی). ۱۰- مقالات فارسی (انتشاریافته در مکتب اسلام، مشکاه، نامه تقریب، دانشکده الهیات و حوزه). ۱۱- مقالات عربی (انتشاریافته در مجلات الارشاد، رساله القرآن، رساله التقریب و رساله الثقلین). ۱۲- تقریرات درس استادان در مشهد و قم. ۱۳- پیام وحدت (مجموعه گفتگوهای استاد در زمینه تقریب بین مذاهب اسلامی). او همچنین در تألیف جامع أحادیث الشیعه مشارکت داشت. مقدمه مفصل بر الموسوعه الرجالیه اثر آیت‌الله بروجردی، مقدمه و تحقیق سلسله المتون الفقهیه للشیعه الامامیه در دو جلد، مقدمه و تحقیق عشر رسایل شیخ الطوسی، مقدمه و تحقیق و ترجمه الجمل و العقود شیخ طوسی، تصحیح و نظارت بر چاپ رجال الکشی (اختیار معرفه الرجال)، تصحیح و نظارت بر چاپ الفهرست شیخ طوسی، تحقیق المقنع شیخ طوسی، تحقیق الهدایه شیخ طوسی، تحقیق و تکمله کتاب حدیث الثقلین شیخ قوام‌الدین قمی وشنوی، نظارت بر نشر مقالات فارسی و عربی کنگره هزاره شیخ طوسی (۱۳۵۰ش) به فارسی و عربی، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی اولین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در ۳ جلد (۱۳۶۹ش)، نظارت بر نشر مجموعه مقالات فارسی دومین مجمع بررسی‌های اقتصاد اسلامی در دو جلد (۱۳۷۲ش) و... از دیگر فعالیت‌های علمی اوست.
درگذشت
واعظ‌زاده در ۲۸ آذر ۱۳۹۵ در مشهد درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سیداحمد علم‌الهدی در دارالزهد حرم رضوی(ع) به خاک سپرده شد.[۲۲]
پانویس
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی»، ص۲۴.
- ↑ زنگنه قاسم‌آبادی، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی»، ص۳۰.
- ↑ همان؛ انصاری، ص۱۳۱.
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ پابه‌پای آفتاب...، ج۶، ص۱۰۴.
- ↑ سلسله موی دوست، ص۲۵۰.
- ↑ پابه‌پای آفتاب...، ج۶، ص۱۰۴-۱۰۵؛ سلسله موی دوست، ص۲۴۹-۲۵۰.
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ خاطرات آیت‌الله رسولی محلاتی، ص۴۲-۴۳.
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ جعفریان، ص۳۰۵.
- ↑ همان، ص۳۰۶-۳۰۷؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۲۶، ص۷۰؛ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ همان.
- ↑ «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی».
- ↑ دوانی، پنج.
- ↑ همان، سی‌وپنج.
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، ص۱۳۱-۱۳۲.
- ↑ «آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی...»، ص۲.
- ↑ «حوزه علمیه و علمای...»، ص۱۱.
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، ص۱۳۲.
منابع
- «آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی دار فانی را وداع گفت» (۱۳۹۵)، هفته‌نامه افق حوزه، سال پانزدهم، شماره ۴۹۱، اول دی.
- انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۵)، «درگذشتگان: آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال بیست‌وهفتم، شماره ششم، بهمن و اسفند.
- پابه‌پای آفتاب: گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام‌خمینی (۱۳۹۱)، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره.
- جعفریان، رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۵۷ (۱۳۸۳)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- «حوزه علمیه و علمای مشهد در گفتگو با آیت‌الله واعظ‌زاده خراسانی: به دنبال تقریب مذاهب هستیم تا تغییر مذاهب» (۱۳۹۲)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۱۰۶، ۱ اسفند.
- خاطرات آیت‌الله سیدهاشم رسولی محلاتی (۱۳۸۳)، تدوین: احمد رشیدی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- دوانی، علی (۱۳۴۹)، هزاره شیخ طوسی، با سرمایه دارالتبلیغ اسلامی، بی‌جا، چاپخانه افق.
- زنگنه، ابراهیم (۱۳۸۲)، مشاهیر مدفون در حرم رضوی: جلد اول: عالمان دینی، به همکاری و ویرایش علمی غلامرضا جلالی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
- سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۵)، به کوشش: مجتبی فراهانی، با مقدمه: عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.
- «مصاحبه با حجه‌الاسلام‌والمسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی» (۱۳۷۰)، ماهنامه حوزه، شماره ۴۳ و ۴۴، فروردین و اردیبهشت.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۱)، کتاب ۵۵: آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
- یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، کتاب ۲۶: شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.