سیدمحمود هاشمی شاهرودی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(+رده:شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی; ±رده:پروژه شاگردان←رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده/پروژه شاگردان using HotCat) |
||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
| محل دفن =[[قم]]/[[حرم حضرت معصومه(س)]] | | محل دفن =[[قم]]/[[حرم حضرت معصومه(س)]] | ||
| خویشاوندان سرشناس = | | خویشاوندان سرشناس = | ||
| استادان = | | استادان = [[امام‌خمینی]]، [[سیدابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]]، [[سیدمحمدباقر صدر]]، سیدکاظم حائری، مصطفی اشرفی شاهرودی، [[محمدابراهیم جناتی]]، مجتبی بهشتی اصفهانی، سیدمحمدتقی حکیم و... | ||
| شاگردان = | | شاگردان = | ||
| محل تحصیل =نجف | | محل تحصیل =نجف | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
| اجازه روایت به = | | اجازه روایت به = | ||
| اجازه اجتهاد به = | | اجازه اجتهاد به = | ||
| تالیفات = | | تالیفات =بحوث فی علم الاصول، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی، صحیفه عدالت و.... | ||
| سایر = | | سایر =زندانی رژیم بعث عراق | ||
| سیاسی = | | سیاسی =حمایت از [[انقلاب اسلامی ایران]]، مبارزه با [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]]، نماینده [[مجلس خبرگان رهبری]]، عضو [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]]، عضو فقهای [[شورای نگهبان]]، رئیس قوه قضائیه، ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه، عضو [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] | ||
| اجتماعی = | | اجتماعی = تأسیس دانشگاه عدالت، عضویت در مجمع جهانی اهل‌بیت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تأسیس مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت و... | ||
| امضا = | | امضا = | ||
| وبگاه رسمی = | | وبگاه رسمی =https://www.hashemishahroudi.org | ||
}} | }} | ||
'''سیدمحمود هاشمی شاهرودی'''، از شاگردان | '''سیدمحمود هاشمی شاهرودی'''، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی. | ||
== تولد و خاندان == | == تولد و خاندان == | ||
سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۱۵ شهریور ۱۳۲۷ش در [[نجف اشرف]] و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش سیدعلی حسینی شاهرودی، از شاگردان برجسته [[سیدابوالقاسم خویی]] و مقرر بحث‌های ایشان و صاحب کتاب‌های محاضرات فی الفقه الجعفری و دراسات فی اصول العملیه بود. مادرش هم دختر سیدعلی مددی موسوی قائینی از شاگردان آقا ضیاءالدین عراقی و شیخ‌الشریعه اصفهانی و از علمای بزرگ خراسان و از مدرسان برجسته در آن شهر بود.<ref>انصاری، ص۱۴۱.</ref> | سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۱۵ شهریور ۱۳۲۷ش در [[نجف اشرف]] و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش سیدعلی حسینی شاهرودی، از شاگردان برجسته [[سیدابوالقاسم خویی]] و مقرر بحث‌های ایشان و صاحب کتاب‌های محاضرات فی الفقه الجعفری و دراسات فی اصول العملیه بود. مادرش هم دختر سیدعلی مددی موسوی قائینی از شاگردان آقا ضیاءالدین عراقی و شیخ‌الشریعه اصفهانی و از علمای بزرگ خراسان و از مدرسان برجسته در آن شهر بود.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۱.</ref> | ||
== تحصیل == | == تحصیل == | ||
سیدمحمود هاشمی شاهرودی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. او هم‌زمان دروس حوزوی را نزد شیخ هادی سیستانی می‌آموخت. سپس وارد مدرسه منتدی النشر شد و تحصیلاتش را در آنجا پی گرفت. هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۴۱ش در چهارده سالگی با تشویق جدش سیدعلی‌اکبر هاشمی وارد [[حوزه علمیه نجف اشرف]] شد و از آن سال به‌طور مستمر به فراگیری دروس حوزوی پرداخت.<ref> | سیدمحمود هاشمی شاهرودی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. او هم‌زمان دروس حوزوی را نزد شیخ هادی سیستانی می‌آموخت. سپس وارد مدرسه منتدی النشر شد و تحصیلاتش را در آنجا پی گرفت. هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۴۱ش در چهارده سالگی با تشویق جدش سیدعلی‌اکبر هاشمی وارد [[حوزه علمیه نجف اشرف]] شد و از آن سال به‌طور مستمر به فراگیری دروس حوزوی پرداخت.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> وی دروس سطح را در حوزه علمیه نجف اشرف و نزد سیدکاظم حائری، مصطفی اشرفی شاهرودی، [[محمدابراهیم جناتی]]، مجتبی بهشتی اصفهانی و سیدمحمدتقی حکیم به پایان رساند و سپس در درس استادان دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف شرکت کرد.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۱.</ref> | ||
هاشمی شاهرودی در سنین جوانی در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی شرکت کرد و از مستشکلین درس [[امام‌خمینی]] در نجف بود. او از همان زمان مورد عنایت و توجه ویژه امام‌خمینی قرار گرفت و از جمله امام‌خمینی از مسئولان [[شهریه امام‌خمینی|شهریه خود]] خواسته بود برای هاشمی شاهرودی شهریه ویژه‌ای که مخصوص فضلای حوزه بود، اختصاص دهند.<ref> | هاشمی شاهرودی در سنین جوانی در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی شرکت کرد و از مستشکلین درس [[امام‌خمینی]] در نجف بود. او از همان زمان مورد عنایت و توجه ویژه امام‌خمینی قرار گرفت و از جمله امام‌خمینی از مسئولان [[شهریه امام‌خمینی|شهریه خود]] خواسته بود برای هاشمی شاهرودی شهریه ویژه‌ای که مخصوص فضلای حوزه بود، اختصاص دهند.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | ||
او در درس امام‌خمینی اشکال زیادی می‌کرد و به گفته [[سیداحمد مددی قائنی|سیداحمد مددی]]، در آن زمان شایع شده بود که به این سبب در آن درس اشکال می‌کرد که به‌عنوان شاگرد [[سیدمحمدباقر صدر]]، در درس امام‌خمینی «خود» نشان دهد. سیداحمد مددی در ادامه می‌گوید که او این شایعه را باور ندارد.<ref>«پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، ص۵.</ref> همین گزارش نشان از حضور فعال سیدمحمود هاشمی شاهرودی در درس امام‌خمینی دارد. او همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت می‌کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۲.</ref> اگرچه هاشمی شاهرودی از [[شاگردان امام‌خمینی]] و آیت‌الله خویی بود، ولی بیشترین استفاده علمی او از سیدمحمدباقر صدر بود. زمانی که به فراگیری دروس سطح اشتغال داشت، از طریق شاگردان و تألیفات متنوع سیدمحمدباقر صدر با وی آشنا شد و در مجالس هفتگی ایشان که محل ملاقات با طلاب و دیگر علاقه‌مندانش بود، حضور یافت. او در این جلسات مجذوب شخصیت آیت‌الله صدر شد و رابطه‌اش با ایشان روز به روز بیشتر و مستحکم‌تر شد؛ خصوصاً پس از آنکه در درس خارج فقه و اصول شهید صدر حاضر شد، ملازم او گردید و یکی از برجسته‌ترین شاگردانش شد. رابطه علمی میان آقای هاشمی و استاد شهید به درجه‌ای رسیدکه آیت‌الله صدر در مورد او گفت: «آقای هاشمی عنوان وجود من است». آیت‌الله صدر در سال ۱۳۵۷ش اجازه‌نامه‌ای خطاب به هاشمی شاهرودی نوشت: <blockquote>«امروز ایشان از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به او چشم دوخته و امید بسته‌اند... از خداوند بزرگ مسئلت دارم ایشان را که ذخیره‌ای برای شریعت و اسلام است، در پناه خود محفوظ نگه دارد». </blockquote>آیت‌الله صدر در توصیفی دیگر درباره هاشمی شاهرودی نوشته بود: <blockquote>«همانا فرزند ارزجمندمان، علامه حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده، تا آنجا که به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمدالله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به آنها امید بسته‌اند». </blockquote>آیت‌الله صدر در موردی دیگر در گفتگو با یکی از شاگردانش در باره آقای هاشمی فرمود: «سیدمحمود هاشمی بهترین نماینده | او در درس امام‌خمینی اشکال زیادی می‌کرد و به گفته [[سیداحمد مددی قائنی|سیداحمد مددی]]، در آن زمان شایع شده بود که به این سبب در آن درس اشکال می‌کرد که به‌عنوان شاگرد [[سیدمحمدباقر صدر]]، در درس امام‌خمینی «خود» نشان دهد. سیداحمد مددی در ادامه می‌گوید که او این شایعه را باور ندارد.<ref>«پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، ص۵.</ref> همین گزارش نشان از حضور فعال سیدمحمود هاشمی شاهرودی در درس امام‌خمینی دارد. او همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول [[سیدابوالقاسم خویی]] شرکت می‌کرد.<ref>جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۲.</ref> اگرچه هاشمی شاهرودی از [[شاگردان امام‌خمینی]] و آیت‌الله خویی بود، ولی بیشترین استفاده علمی او از سیدمحمدباقر صدر بود. زمانی که به فراگیری دروس سطح اشتغال داشت، از طریق شاگردان و تألیفات متنوع سیدمحمدباقر صدر با وی آشنا شد و در مجالس هفتگی ایشان که محل ملاقات با طلاب و دیگر علاقه‌مندانش بود، حضور یافت. او در این جلسات مجذوب شخصیت آیت‌الله صدر شد و رابطه‌اش با ایشان روز به روز بیشتر و مستحکم‌تر شد؛ خصوصاً پس از آنکه در درس خارج فقه و اصول شهید صدر حاضر شد، ملازم او گردید و یکی از برجسته‌ترین شاگردانش شد. رابطه علمی میان آقای هاشمی و استاد شهید به درجه‌ای رسیدکه آیت‌الله صدر در مورد او گفت: «آقای هاشمی عنوان وجود من است». آیت‌الله صدر در سال ۱۳۵۷ش اجازه‌نامه‌ای خطاب به هاشمی شاهرودی نوشت: <blockquote>«امروز ایشان از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به او چشم دوخته و امید بسته‌اند... از خداوند بزرگ مسئلت دارم ایشان را که ذخیره‌ای برای شریعت و اسلام است، در پناه خود محفوظ نگه دارد». </blockquote>آیت‌الله صدر در توصیفی دیگر درباره هاشمی شاهرودی نوشته بود: <blockquote>«همانا فرزند ارزجمندمان، علامه حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده، تا آنجا که به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمدالله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به آنها امید بسته‌اند». </blockquote>آیت‌الله صدر در موردی دیگر در گفتگو با یکی از شاگردانش در باره آقای هاشمی فرمود: «سیدمحمود هاشمی بهترین نماینده جهت‌گیری‌های مکتب علمی ماست». این رابطه تا سال ۱۳۵۸ش که هاشمی شاهرودی اندکی پیش از شهادت آیت‌الله صدر از عراق خارج شد، استمرار داشت. | ||
== زندانی رژیم بعث عراق == | |||
هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل و تدریس، به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت. در پی یورش مأموران [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]] به حوزه‌های علمیه و دستگیری علما و اندیشمندان در سال ۱۳۵۲ش، هاشمی شاهرودی هم دستگیر و به زندان افتاد و شکنجه‌های فراوان بدنی و روحی را به جان خرید. پس از آزادی از بازداشت، یک بار به نمایندگی از آیت‌الله صدر به «کنفرانس بانک اسلامی» در جده رفت و نظرات اقتصادی مطرح‌شده از سوی او مورد توجه مقامات سعودی و سایر نمایندگان کشورهای اسلامی قرار گرفت. | هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل و تدریس، به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت. در پی یورش مأموران [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]] به حوزه‌های علمیه و دستگیری علما و اندیشمندان در سال ۱۳۵۲ش، هاشمی شاهرودی هم دستگیر و به زندان افتاد و شکنجه‌های فراوان بدنی و روحی را به جان خرید. پس از آزادی از بازداشت، یک بار به نمایندگی از آیت‌الله صدر به «کنفرانس بانک اسلامی» در جده رفت و نظرات اقتصادی مطرح‌شده از سوی او مورد توجه مقامات سعودی و سایر نمایندگان کشورهای اسلامی قرار گرفت. | ||
او پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، در برگزاری تظاهرات مردم عراق در نجف و در گرامیداشت این پیروزی نقش داشت و به همین علت تحت پیگرد رژیم بعث قرار گرفت. در پی آن، مأموران امنیتی رژیم بعث عراق جستجوی گسترده‌ای را برای دستگیری علمای مبارز نجف از جمله هاشمی شاهرودی آغاز کردند. وی با اطلاع از این وضعیت و با درخواست آیت‌الله صدر از عراق خارج شد و از طریق کویت به ایران مهاجرت کرد. در پی ناکامی دستگاه‌های امنیتی در دستگیری هاشمی شاهرودی، رژیم بعث عراق سه تن از برادران هاشمی شاهرودی را دستگیر و اعدام کرد و حتی پیکر آنان را هم به خانواده‌یشان تحویل نداد. | == فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی == | ||
او پس از [[انقلاب اسلامی ایران|پیروزی انقلاب اسلامی ایران]]، در برگزاری تظاهرات مردم عراق در نجف و در گرامیداشت این پیروزی نقش داشت و به همین علت تحت پیگرد [[حزب بعث عراق|رژیم بعث]] قرار گرفت. در پی آن، مأموران امنیتی رژیم بعث عراق جستجوی گسترده‌ای را برای دستگیری علمای مبارز نجف از جمله هاشمی شاهرودی آغاز کردند. وی با اطلاع از این وضعیت و با درخواست آیت‌الله صدر از عراق خارج شد و از طریق کویت به ایران مهاجرت کرد. در پی ناکامی دستگاه‌های امنیتی در دستگیری هاشمی شاهرودی، رژیم بعث عراق سه تن از برادران هاشمی شاهرودی را دستگیر و اعدام کرد و حتی پیکر آنان را هم به خانواده‌یشان تحویل نداد. | |||
هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام‌خمینی شتافت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و [[امام‌خمینی]] را به عهده گرفت و نمایندگی آیت‌الله صدر را در ایران بر عهده داشت. همچنین با موافقت امام‌خمینی، رابط ایشان و آیت‌الله صدر شد و پیام‌های علمای نجف را به سمع امام‌خمینی می‌رساند. شاهرودی همچنین نقش برجسته و اساسی در گسترش رابطه میان امام‌خمینی و آیت‌الله صدر داشت و نظریات آیت‌الله صدر درباره امور مهم از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف و اخراج، دستگیری و اعدام علما و ستیز با مراسم حسینی و چگونگی اتخاذ موضع مناسب در قبال اقدامات رژیم بعث را به امام‌خمینی منتقل می‌کرد. | هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام‌خمینی شتافت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و [[امام‌خمینی]] را به عهده گرفت و نمایندگی آیت‌الله صدر را در ایران بر عهده داشت. همچنین با موافقت امام‌خمینی، رابط ایشان و آیت‌الله صدر شد و پیام‌های علمای نجف را به سمع امام‌خمینی می‌رساند. شاهرودی همچنین نقش برجسته و اساسی در گسترش رابطه میان امام‌خمینی و آیت‌الله صدر داشت و نظریات آیت‌الله صدر درباره امور مهم از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف و اخراج، دستگیری و اعدام علما و ستیز با مراسم حسینی و چگونگی اتخاذ موضع مناسب در قبال اقدامات رژیم بعث را به امام‌خمینی منتقل می‌کرد. | ||
او در سال ۱۳۶۱ش همراه با سیدمحمدباقر | او در سال ۱۳۶۱ش همراه با [[سیدمحمدباقر حکیم]]، [[مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق]] را تأسیس کرد و ضمن عضویت در هیئت مؤسس، ریاست آن تشکل را بر عهده گرفت. پس از مدتی ریاست آنجا را به آیت‌الله حکیم واگذار کرد و خود مدت‌ها در مقام سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، به بیان مواضع آن می‌پرداخت و به‌ویژه علیه رژیم بعث عراق افشاگری می‌کرد. او سپس به دستور امام‌خمینی به تدریس و بررسی مسائل فقهی، به‌ویژه احیای فقه حکومتی استوار بر ادلة استنباط جواهری پرداخت. امام‌خمینی در یکی از دیدارهایش با اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، خطاب به هاشمی شاهرودی فرمود: «شما باید با فراغت به بحث و تدریس در حوزه علمیه قم اهتمام داشته باشید». این توصیه بر اساس شناختی بود که از توان علمی هاشمی شاهرودی به‌عنوان یکی از شاگردانش در [[حوزه علمیه نجف|حوزه نجف اشرف]] و حضور فعالانه او در درس امام‌خمینی و مناقشاتش در بحث داشت.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | ||
هاشمی شاهرودی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت و خواستار اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه شد. در آن نامه آمده بود:<blockquote>«محضر شریف استاد عزیز، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی روحی فداه. پس از عرض سلام و افتخار دستبوسی آن جان جانان و استاد بزرگوار، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد مقداری وجوه شرعیه از بلاد عربی به اینجانب می‌رسد. چنانچه لطف فرموده اجازه دهید این قبیل وجوهات را صرف در امور اسلامی و کمک به برادران عراقی مستمند و یا مخارج طلاب و مبلغین عراقی بنماییم، مزید منت است».</blockquote>امام‌خمینی در پاسخ با درخواست او موافقت کرد.<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۴۳.</ref> | هاشمی شاهرودی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت و خواستار اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه شد. در آن نامه آمده بود:<blockquote>«محضر شریف استاد عزیز، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی روحی فداه. پس از عرض سلام و افتخار دستبوسی آن جان جانان و استاد بزرگوار، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد مقداری وجوه شرعیه از بلاد عربی به اینجانب می‌رسد. چنانچه لطف فرموده اجازه دهید این قبیل وجوهات را صرف در امور اسلامی و کمک به برادران عراقی مستمند و یا مخارج طلاب و مبلغین عراقی بنماییم، مزید منت است».</blockquote>امام‌خمینی در پاسخ با درخواست او موافقت کرد.<ref>صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۴۳.</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۹: | ||
== تألیفات == | == تألیفات == | ||
تألیفات هاشمی شاهرودی عبارت است از: الف) آثار چاپ‌شده: بحوث فی علم الاصول، دوره ۷ جلدی است از تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر. این تقریرات نشانگر اوج پختگی و کمال مکتب اصولی شهید صدر است، الخمس ۲ جلد، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره: مجموعه‌ای دو جلدی است مشتمل بر موضوعات و [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] که پیش‌تر به صورت مقالاتی در فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) منتشر شده بود، الإجارة ۲ جلد، اضواء و آراء: مجموعه‌ای ۳ جلدی است در توضیح مطالب و عبارات پیچیده کتاب بحوث فی علم الاصول ـ تقریرات درس شهید صدر ـ و افزودن برخی از اقوال و استدلالات لازم، الزکاة، المضاربة، منهاج‌الصالحین ۲ جلدی، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی (ره)، الصوم مسائل وردود طبقاً لفتاواه، الفقه الزراعی: تقریر به قلم حجة الاسلام شیخ حیدر حبّ اللَّهف، صحیفه عدالت: مجموعه ۷ جلدی است حاوی بیانات آیت‌الله هاشمی شاهرودی در زمینه‌های فقهی، حقوقی، قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در دوره تصدی قوه قضائیه به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است، المحصول فی علم الاصول: تقریرات درس اصول آیت‌الله هاشمی شاهرودی به قلم حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ نوری حاتم الساعدی که چهار جلد آن چاپ شده است، النظرة الکونیة (جزوه)، محاضرات فی الثورة الحسینیة (جزوه)، معطیات آیت المودة، مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغة، الصوم تربیةً و هدایةً (جزوه)، حکومت اسلامی (فارسی)، نظرة جدیدة فی ولایة الفقیه (جزوه)، سخنرانی های متنوعی که برخی از آنها در مجلات عربی و فارسی منتشر شده است از جمله: «الامام علی علیه‌السلام العطاء الحضاری المتواصل»، دمشق ۱۳۸۱ش، «وجه شبه میان ابراهیم خلیل(ع) و شهید صدر» برداشتی از آیه مبارکه: «انّ ابراهیم کان أمةً قانتاً لله حنیفاً ولم یکن من المشرکین»، «نظریه حکومت و رهبری سیاسی در اسلام» سخنرانی در جمع طلاب بحرینی. آثار آماده چاپ: قاعدة لاتعاد، الاجتهاد و التقلید، بحوث فی الفقه (کتاب الشرکة)، بحوث فی الفقه (کتاب البیع)، بحوث فی التشریع الجنائی (الحدود و التعزیرات)، احکام عامة للعقود، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، نقدی بر فلسفه حقوق، دوره علم الاصول بالغ بر ۱۵ جلد و بحوث استدلالیة فی القضاء.<ref> | تألیفات هاشمی شاهرودی عبارت است از: الف) آثار چاپ‌شده: بحوث فی علم الاصول، دوره ۷ جلدی است از تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر. این تقریرات نشانگر اوج پختگی و کمال مکتب اصولی شهید صدر است، الخمس ۲ جلد، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره: مجموعه‌ای دو جلدی است مشتمل بر موضوعات و [[مسائل مستحدثه|مسائل مستحدثه فقهی]] که پیش‌تر به صورت مقالاتی در فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) منتشر شده بود، الإجارة ۲ جلد، اضواء و آراء: مجموعه‌ای ۳ جلدی است در توضیح مطالب و عبارات پیچیده کتاب بحوث فی علم الاصول ـ تقریرات درس شهید صدر ـ و افزودن برخی از اقوال و استدلالات لازم، الزکاة، المضاربة، منهاج‌الصالحین ۲ جلدی، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی (ره)، الصوم مسائل وردود طبقاً لفتاواه، الفقه الزراعی: تقریر به قلم حجة الاسلام شیخ حیدر حبّ اللَّهف، صحیفه عدالت: مجموعه ۷ جلدی است حاوی بیانات آیت‌الله هاشمی شاهرودی در زمینه‌های فقهی، حقوقی، قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در دوره تصدی قوه قضائیه به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است، المحصول فی علم الاصول: تقریرات درس اصول آیت‌الله هاشمی شاهرودی به قلم حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ نوری حاتم الساعدی که چهار جلد آن چاپ شده است، النظرة الکونیة (جزوه)، محاضرات فی الثورة الحسینیة (جزوه)، معطیات آیت المودة، مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغة، الصوم تربیةً و هدایةً (جزوه)، حکومت اسلامی (فارسی)، نظرة جدیدة فی ولایة الفقیه (جزوه)، سخنرانی های متنوعی که برخی از آنها در مجلات عربی و فارسی منتشر شده است از جمله: «الامام علی علیه‌السلام العطاء الحضاری المتواصل»، دمشق ۱۳۸۱ش، «وجه شبه میان ابراهیم خلیل(ع) و شهید صدر» برداشتی از آیه مبارکه: «انّ ابراهیم کان أمةً قانتاً لله حنیفاً ولم یکن من المشرکین»، «نظریه حکومت و رهبری سیاسی در اسلام» سخنرانی در جمع طلاب بحرینی. | ||
آثار آماده چاپ: قاعدة لاتعاد، الاجتهاد و التقلید، بحوث فی الفقه (کتاب الشرکة)، بحوث فی الفقه (کتاب البیع)، بحوث فی التشریع الجنائی (الحدود و التعزیرات)، احکام عامة للعقود، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، نقدی بر فلسفه حقوق، دوره علم الاصول بالغ بر ۱۵ جلد و بحوث استدلالیة فی القضاء.<ref>«[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]».</ref> | |||
== درگذشت == | == درگذشت == | ||
سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۳ دی‌ماه ۱۳۹۷ در بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران درگذشت و پیکر او پس از تشییع و اقامه نماز توسط سیدعلی خامنه‌ای در تهران، به قم منتقل و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.<ref>انصاری، ص۱۴۲.</ref> | سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۳ دی‌ماه ۱۳۹۷ در بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران درگذشت و پیکر او پس از تشییع و اقامه نماز توسط سیدعلی خامنه‌ای در تهران، به قم منتقل و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.<ref>انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۲.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۴: | ||
* «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، (۱۳۹۹)، هفته‌نامه حریم امام، سال هشتم، شماره ۴۲۳، ۲۴ مهر. | * «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، (۱۳۹۹)، هفته‌نامه حریم امام، سال هشتم، شماره ۴۲۳، ۲۴ مهر. | ||
* جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، تدوین سیدمحسن صالح، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | * جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، تدوین سیدمحسن صالح، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی. | ||
* | * «[https://www.hashemishahroudi.org/fa/page/1 زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی]»، سایت حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی شاهرودی، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۴۰۳ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
[[رده:پروژه شاگردان]] | [[رده:مقاله‌های ارزیابی‌شده/پروژه شاگردان]] | ||
[[رده:شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ مهر ۱۴۰۳، ساعت ۲۱:۵۲
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| تاریخ تولد | ۱۵ شهریور ۱۳۲۷ش |
| زادگاه | نجف |
| تاریخ وفات | ۳ دی ۱۳۹۷ |
| محل دفن | قم/حرم حضرت معصومه(س) |
| شهر وفات | تهران |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | امام‌خمینی، آیت‌الله خویی، سیدمحمدباقر صدر، سیدکاظم حائری، مصطفی اشرفی شاهرودی، محمدابراهیم جناتی، مجتبی بهشتی اصفهانی، سیدمحمدتقی حکیم و... |
| محل تحصیل | نجف |
| تألیفات | بحوث فی علم الاصول، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی، صحیفه عدالت و.... |
| سایر | زندانی رژیم بعث عراق |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | حمایت از انقلاب اسلامی ایران، مبارزه با رژیم بعث عراق، نماینده مجلس خبرگان رهبری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضو فقهای شورای نگهبان، رئیس قوه قضائیه، ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم |
| اجتماعی | تأسیس دانشگاه عدالت، عضویت در مجمع جهانی اهل‌بیت و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تأسیس مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت و... |
| وبگاه رسمی | https://www.hashemishahroudi.org |
سیدمحمود هاشمی شاهرودی، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.
تولد و خاندان
سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۱۵ شهریور ۱۳۲۷ش در نجف اشرف و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش سیدعلی حسینی شاهرودی، از شاگردان برجسته سیدابوالقاسم خویی و مقرر بحث‌های ایشان و صاحب کتاب‌های محاضرات فی الفقه الجعفری و دراسات فی اصول العملیه بود. مادرش هم دختر سیدعلی مددی موسوی قائینی از شاگردان آقا ضیاءالدین عراقی و شیخ‌الشریعه اصفهانی و از علمای بزرگ خراسان و از مدرسان برجسته در آن شهر بود.[۱]
تحصیل
سیدمحمود هاشمی شاهرودی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه علوی نجف اشرف گذراند. او هم‌زمان دروس حوزوی را نزد شیخ هادی سیستانی می‌آموخت. سپس وارد مدرسه منتدی النشر شد و تحصیلاتش را در آنجا پی گرفت. هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۴۱ش در چهارده سالگی با تشویق جدش سیدعلی‌اکبر هاشمی وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و از آن سال به‌طور مستمر به فراگیری دروس حوزوی پرداخت.[۲] وی دروس سطح را در حوزه علمیه نجف اشرف و نزد سیدکاظم حائری، مصطفی اشرفی شاهرودی، محمدابراهیم جناتی، مجتبی بهشتی اصفهانی و سیدمحمدتقی حکیم به پایان رساند و سپس در درس استادان دروس خارج فقه و اصول حوزه علمیه نجف شرکت کرد.[۳]
هاشمی شاهرودی در سنین جوانی در درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام‌خمینی شرکت کرد و از مستشکلین درس امام‌خمینی در نجف بود. او از همان زمان مورد عنایت و توجه ویژه امام‌خمینی قرار گرفت و از جمله امام‌خمینی از مسئولان شهریه خود خواسته بود برای هاشمی شاهرودی شهریه ویژه‌ای که مخصوص فضلای حوزه بود، اختصاص دهند.[۴]
او در درس امام‌خمینی اشکال زیادی می‌کرد و به گفته سیداحمد مددی، در آن زمان شایع شده بود که به این سبب در آن درس اشکال می‌کرد که به‌عنوان شاگرد سیدمحمدباقر صدر، در درس امام‌خمینی «خود» نشان دهد. سیداحمد مددی در ادامه می‌گوید که او این شایعه را باور ندارد.[۵] همین گزارش نشان از حضور فعال سیدمحمود هاشمی شاهرودی در درس امام‌خمینی دارد. او همچنین در درس‌های خارج فقه و اصول سیدابوالقاسم خویی شرکت می‌کرد.[۶] اگرچه هاشمی شاهرودی از شاگردان امام‌خمینی و آیت‌الله خویی بود، ولی بیشترین استفاده علمی او از سیدمحمدباقر صدر بود. زمانی که به فراگیری دروس سطح اشتغال داشت، از طریق شاگردان و تألیفات متنوع سیدمحمدباقر صدر با وی آشنا شد و در مجالس هفتگی ایشان که محل ملاقات با طلاب و دیگر علاقه‌مندانش بود، حضور یافت. او در این جلسات مجذوب شخصیت آیت‌الله صدر شد و رابطه‌اش با ایشان روز به روز بیشتر و مستحکم‌تر شد؛ خصوصاً پس از آنکه در درس خارج فقه و اصول شهید صدر حاضر شد، ملازم او گردید و یکی از برجسته‌ترین شاگردانش شد. رابطه علمی میان آقای هاشمی و استاد شهید به درجه‌ای رسیدکه آیت‌الله صدر در مورد او گفت: «آقای هاشمی عنوان وجود من است». آیت‌الله صدر در سال ۱۳۵۷ش اجازه‌نامه‌ای خطاب به هاشمی شاهرودی نوشت:
«امروز ایشان از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به او چشم دوخته و امید بسته‌اند... از خداوند بزرگ مسئلت دارم ایشان را که ذخیره‌ای برای شریعت و اسلام است، در پناه خود محفوظ نگه دارد».
آیت‌الله صدر در توصیفی دیگر درباره هاشمی شاهرودی نوشته بود:
«همانا فرزند ارزجمندمان، علامه حجةالاسلام والمسلمین سیدمحمود هاشمی دامت برکاته، بخش زیادی از عمر خویش را در تحصیل علوم فقه و اصول و علوم شرعی گذرانده و خداوند متعال وی را مورد تأیید و توفیق قرار داده، تا آنجا که به درجه اجتهاد نایل آمده و بحمدالله رب العالمین، وی امروز از مجتهدینی است که اسلام و مسلمین به آنها امید بسته‌اند».
آیت‌الله صدر در موردی دیگر در گفتگو با یکی از شاگردانش در باره آقای هاشمی فرمود: «سیدمحمود هاشمی بهترین نماینده جهت‌گیری‌های مکتب علمی ماست». این رابطه تا سال ۱۳۵۸ش که هاشمی شاهرودی اندکی پیش از شهادت آیت‌الله صدر از عراق خارج شد، استمرار داشت.
زندانی رژیم بعث عراق
هاشمی شاهرودی در سال‌های تحصیل و تدریس، به فعالیت‌های سیاسی نیز می‌پرداخت. در پی یورش مأموران رژیم بعث عراق به حوزه‌های علمیه و دستگیری علما و اندیشمندان در سال ۱۳۵۲ش، هاشمی شاهرودی هم دستگیر و به زندان افتاد و شکنجه‌های فراوان بدنی و روحی را به جان خرید. پس از آزادی از بازداشت، یک بار به نمایندگی از آیت‌الله صدر به «کنفرانس بانک اسلامی» در جده رفت و نظرات اقتصادی مطرح‌شده از سوی او مورد توجه مقامات سعودی و سایر نمایندگان کشورهای اسلامی قرار گرفت.
فعالیت‌ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی
او پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در برگزاری تظاهرات مردم عراق در نجف و در گرامیداشت این پیروزی نقش داشت و به همین علت تحت پیگرد رژیم بعث قرار گرفت. در پی آن، مأموران امنیتی رژیم بعث عراق جستجوی گسترده‌ای را برای دستگیری علمای مبارز نجف از جمله هاشمی شاهرودی آغاز کردند. وی با اطلاع از این وضعیت و با درخواست آیت‌الله صدر از عراق خارج شد و از طریق کویت به ایران مهاجرت کرد. در پی ناکامی دستگاه‌های امنیتی در دستگیری هاشمی شاهرودی، رژیم بعث عراق سه تن از برادران هاشمی شاهرودی را دستگیر و اعدام کرد و حتی پیکر آنان را هم به خانواده‌یشان تحویل نداد.
هاشمی شاهرودی پس از ورود به ایران به محضر امام‌خمینی شتافت و مسئولیت هماهنگی میان حوزه‌های علمیه نجف و امام‌خمینی را به عهده گرفت و نمایندگی آیت‌الله صدر را در ایران بر عهده داشت. همچنین با موافقت امام‌خمینی، رابط ایشان و آیت‌الله صدر شد و پیام‌های علمای نجف را به سمع امام‌خمینی می‌رساند. شاهرودی همچنین نقش برجسته و اساسی در گسترش رابطه میان امام‌خمینی و آیت‌الله صدر داشت و نظریات آیت‌الله صدر درباره امور مهم از جمله فشارهای رژیم بعث به حوزه نجف و اخراج، دستگیری و اعدام علما و ستیز با مراسم حسینی و چگونگی اتخاذ موضع مناسب در قبال اقدامات رژیم بعث را به امام‌خمینی منتقل می‌کرد.
او در سال ۱۳۶۱ش همراه با سیدمحمدباقر حکیم، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را تأسیس کرد و ضمن عضویت در هیئت مؤسس، ریاست آن تشکل را بر عهده گرفت. پس از مدتی ریاست آنجا را به آیت‌الله حکیم واگذار کرد و خود مدت‌ها در مقام سخنگوی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، به بیان مواضع آن می‌پرداخت و به‌ویژه علیه رژیم بعث عراق افشاگری می‌کرد. او سپس به دستور امام‌خمینی به تدریس و بررسی مسائل فقهی، به‌ویژه احیای فقه حکومتی استوار بر ادلة استنباط جواهری پرداخت. امام‌خمینی در یکی از دیدارهایش با اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، خطاب به هاشمی شاهرودی فرمود: «شما باید با فراغت به بحث و تدریس در حوزه علمیه قم اهتمام داشته باشید». این توصیه بر اساس شناختی بود که از توان علمی هاشمی شاهرودی به‌عنوان یکی از شاگردانش در حوزه نجف اشرف و حضور فعالانه او در درس امام‌خمینی و مناقشاتش در بحث داشت.[۷]
هاشمی شاهرودی در ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۴ نامه‌ای به امام‌خمینی نوشت و خواستار اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه شد. در آن نامه آمده بود:
«محضر شریف استاد عزیز، رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله العظمی امام‌خمینی روحی فداه. پس از عرض سلام و افتخار دستبوسی آن جان جانان و استاد بزرگوار، گاهی اوقات اتفاق می‌افتد مقداری وجوه شرعیه از بلاد عربی به اینجانب می‌رسد. چنانچه لطف فرموده اجازه دهید این قبیل وجوهات را صرف در امور اسلامی و کمک به برادران عراقی مستمند و یا مخارج طلاب و مبلغین عراقی بنماییم، مزید منت است».
امام‌خمینی در پاسخ با درخواست او موافقت کرد.[۸]
هاشمی شاهرودی در سال ۱۳۷۳ش به عضویت شورای نگهبان قانون اساسی درآمد و سال‌ها یکی از اعضای فقیه آن شورا بود. وی در سال ۱۳۷۸ش به ریاست قوه قضائیه منصوب شد و خدمات بسیاری را انجام داد که اصلاح برخی قوانین و تدوین قانون جدید مجازات اسلامی، اعمال سیاست زندان‌زدایی، کیفرزدایی از قوانین، افزایش چشمگیر وکلای دادگستری، گسترش روابط میان قوای قضائیه کشورهای اسلامی، توسعة قضایی، تسریع در رسیدگی به پرونده‌ها و ایجاد ارتباط مردمی از جمله آنهاست. وی مؤسس و رئیس هیئت امنای دانشگاه عدالت نیز بود. او پس از پایان مسئولیت در قوه قضایه بار دیگر به عضویت شورای نگهبان قانون اساسی درآمد. از جمله نوآوری های هاشمی شاهرودی در شورای نگهبان، پیشنهاد تشکیل مراکز تحقیقاتی شورا بود که به انجام رسید. او با شروع مجدد درس‌های فقه و اصول خود در شهر مقدس قم، در کنار فعالیت‌های مؤثر سیاسی و استمرار خدمات شایان خود به نظام مقدس اسلامی، مسئولیت خطیر مرجعیت دینی را نیز بر عهده گرفت.
نمایندگی مردم استان خراسان در دوره‌های چهارم و پنجم مجلس خبرگان رهبری، نایب‌رئیس مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های فوق، عضویت در مجمع جهانی اهل‌بیت، عضویت در مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تأسیس و ریاست مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت، عضو و نایب‌رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، عضویت در فقهای شورای نگهبان و ریاست هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه از جمله مسئولیت‌های او بود.
تألیفات
تألیفات هاشمی شاهرودی عبارت است از: الف) آثار چاپ‌شده: بحوث فی علم الاصول، دوره ۷ جلدی است از تقریرات درس اصول آیت‌الله العظمی شهید سیدمحمدباقر صدر. این تقریرات نشانگر اوج پختگی و کمال مکتب اصولی شهید صدر است، الخمس ۲ جلد، قاعدة الفراغ و التجاوز، قراءات فقهیة معاصره: مجموعه‌ای دو جلدی است مشتمل بر موضوعات و مسائل مستحدثه فقهی که پیش‌تر به صورت مقالاتی در فصلنامه فقه اهل‌بیت(ع) منتشر شده بود، الإجارة ۲ جلد، اضواء و آراء: مجموعه‌ای ۳ جلدی است در توضیح مطالب و عبارات پیچیده کتاب بحوث فی علم الاصول ـ تقریرات درس شهید صدر ـ و افزودن برخی از اقوال و استدلالات لازم، الزکاة، المضاربة، منهاج‌الصالحین ۲ جلدی، رساله توضیح المسائل، مناسک الحج، مناسک حج (فارسی) تعلیقه‌ای بر فتاوای حضرت امام‌خمینی (ره)، الصوم مسائل وردود طبقاً لفتاواه، الفقه الزراعی: تقریر به قلم حجة الاسلام شیخ حیدر حبّ اللَّهف، صحیفه عدالت: مجموعه ۷ جلدی است حاوی بیانات آیت‌الله هاشمی شاهرودی در زمینه‌های فقهی، حقوقی، قضایی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که در دوره تصدی قوه قضائیه به مناسبت‌های مختلف ایراد شده است، المحصول فی علم الاصول: تقریرات درس اصول آیت‌الله هاشمی شاهرودی به قلم حجةالاسلام‌والمسلمین شیخ نوری حاتم الساعدی که چهار جلد آن چاپ شده است، النظرة الکونیة (جزوه)، محاضرات فی الثورة الحسینیة (جزوه)، معطیات آیت المودة، مصدر التشریع و نظام الحکم فی الاسلام، التفسیر الموضوعی لنهج‌البلاغة، الصوم تربیةً و هدایةً (جزوه)، حکومت اسلامی (فارسی)، نظرة جدیدة فی ولایة الفقیه (جزوه)، سخنرانی های متنوعی که برخی از آنها در مجلات عربی و فارسی منتشر شده است از جمله: «الامام علی علیه‌السلام العطاء الحضاری المتواصل»، دمشق ۱۳۸۱ش، «وجه شبه میان ابراهیم خلیل(ع) و شهید صدر» برداشتی از آیه مبارکه: «انّ ابراهیم کان أمةً قانتاً لله حنیفاً ولم یکن من المشرکین»، «نظریه حکومت و رهبری سیاسی در اسلام» سخنرانی در جمع طلاب بحرینی.
آثار آماده چاپ: قاعدة لاتعاد، الاجتهاد و التقلید، بحوث فی الفقه (کتاب الشرکة)، بحوث فی الفقه (کتاب البیع)، بحوث فی التشریع الجنائی (الحدود و التعزیرات)، احکام عامة للعقود، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، نقدی بر فلسفه حقوق، دوره علم الاصول بالغ بر ۱۵ جلد و بحوث استدلالیة فی القضاء.[۹]
درگذشت
سیدمحمود هاشمی شاهرودی در ۳ دی‌ماه ۱۳۹۷ در بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران درگذشت و پیکر او پس از تشییع و اقامه نماز توسط سیدعلی خامنه‌ای در تهران، به قم منتقل و در مسجد بالاسر حرم حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.[۱۰]
پانویس
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۱.
- ↑ «زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی».
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۱.
- ↑ «زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی».
- ↑ «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، ص۵.
- ↑ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج۳، ص۵۳۱-۵۳۲.
- ↑ «زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی».
- ↑ صحیفه امام، ج۱۹، ص۲۴۳.
- ↑ «زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی».
- ↑ انصاری، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، ص۱۴۲.
منابع
- انصاری قمی، ناصرالدین (۱۳۹۸)، «درگذشتگان: آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال سی‌ام، شماره ۱۷۵، فروردین و اردیبهشت.
- «پرونده‌ای در بزرگداشت آیت‌الله سیداحمد مددی»، (۱۳۹۹)، هفته‌نامه حریم امام، سال هشتم، شماره ۴۲۳، ۲۴ مهر.
- جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (۱۳۸۵)، تدوین سیدمحسن صالح، ج۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- «زندگینامه آیت‌الله هاشمی شاهرودی»، سایت حضرت آیت‌الله العظمی سیدمحمود هاشمی شاهرودی، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۴۰۳ش.