ابوالحسن مصلحی

ابوالحسن مصلحی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

او در شهریور سال ۱۳۱۴ ش به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله شیخ محمدعلی اراکی، از مراجع تقلید و از مدرسان برجسته دروس خارج فقه و اصول در حوزه علمیه قم بود. ابوالحسن مصلحی دوره ابتدایی را در قم گذراند. آنگاه علی‌رغم مخالفت پدرش و با اصرار آیت‌الله سیدمحمدتقی موسوی خوانساری، دوره متوسطه را هم در قم گذراند. سپس وارد دانشگاه تهران شد و در رشته حقوق مشغول به تحصیل شد. آیت‌الله اراکی با ادامه تحصیل او موافق نبود و به همین سبب مصلحی فرمان پدرش را گردن نهاد و تحصیل حقوق در دانشگاه را رها کرد و به تحصیل دروس حوزوی روی آورد. آیت‌الله اراکی خود مقدمات را به فرزندش آموخت. مصلحی اراکی آنگاه دروس سطح را پیش شیخ محمدتقی ستوده، شیخ غلامرضا صلواتی، میرزا علی‌اکبر مشکینی، شیخ محمد شاه‌آبادی و برخی دیگر از استادان حوزه علمیه قم فراگرفت. سپس در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی، سیدمحمد محقق داماد و پدرش حضور یافت و سی سال به استفاده از درس آیت‌الله اراکی پرداخت. او در سال ۱۳۴۰ ش. حدود یک سال در نجف اشرف اقامت گزید و در آن مدت در درس خارج آیات سیدابوالقاسم موسوی خویی و شیخ حسین حلّی شرکت نمود و بهره‌های علمی فراوان برد (استادی، ۱۶۵-۱۶۷؛ گلی زواره، ۱۸۹-۱۹۰؛ حسینی ضیغمیان، ۱۵۲-۱۵۶). درباره حضور او در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی گزارش دقیقی در دست نیست، ولی به نظر می‌رسد از سال‌های میانی دهه ۱۳۳۰ ش تا تبعید ایشان به خارج از کشور (۱۳ آبان ۱۳۴۳) در درس‌های ایشان حضور می‌یافته است.

او هم‌زمان به تحصیل دروس فلسفه نیز پرداخت و درس منظومه ملاهادی سبزواری را نزد حسینعلی منتظری خواند و در درس اسفار از شاگردان علامه سیدمحمدحسین طباطبایی بود (استادی، ۱۶۶-۱۶۷؛ خاطرات آیت‌الله محمد مؤمن، ۵۲). این درس پس از فوت آیت‌الله بروجردی در مسجد سلماسی برگزار می‌شد (همان، ۵۲) و مصلحی همراه با جمعی از افراد به مباحثه درباره اسفار می‌پرداخت (همان، ۹۶). هم‌زمان در درس تفسیر علامه طباطبایی هم شرکت می‌کرد (همان، ۵۲-۵۳). او همچنین در جلسات درس اخلاق آیات شیخ عباس تهرانی و آقا حسین فاطمی حضور می‌یافت و در کنار تحصیل، به تدریس نیز می‌پرداخت و دروس سطح را در مدرسه حقانی و جامعه الزهرا تدریس می‌کرد (استادی، ۱۶۷).

ابوالحسن مصلحی در اسفند ۱۳۴۳ ش همراه با جمعی از علما و فضلای قمی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر وقت، به تبعید امام‌خمینی اعتراض کرد و خواستار آزادی و بازگرداندن ایشان به کشور شد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۴۹ ـ ۱۵۰). در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ ش به فعالیت‌های سیاسی خود در قالب مدرسان حوزه علمیه قم ادامه داد و همراه با آنان، اعلامیه‌ها، نامه‌ها، بیانیه‌ها و... را در حمایت از امام‌خمینی و انتقاد از حکومت پهلوی امضا می‌کرد (همان، ۲۹۹، ۳۲۲، ۴۰۵، ۴۳۴، ۴۳۹، ۴۴۹، ۴۶۲، ۴۷۶، ۴۷۸، ۴۷۹، ۴۸۱، ۴۹۱، ۴۹۸، ۵۰۷؛ دوانی، ج ۷، ۱۷۸-۱۸۱؛ همان، ج ۸، ۳۸۰-۳۸۲، ۴۹۹-۵۰۲؛ آیت‌الله‌العظمی حسین...، ۳۳۳، ۵۰۱-۵۰۳). به همین سبب ساواک در مهر ۱۳۵۷، از او به‌عنوان یکی از طرفداران امام‌خمینی در قم نام برد (همان، ۲۹۵-۳۰۰).

او در دوران مرجعیت آیت‌الله اراکی (پس از رحلت امام‌خمینی)، مسئولیت دفتر ایشان را بر عهده گرفت و همه وقت خویش را صرف اداره آنجا کرد و با همکاری جمعی از فضلا، به تدوین و انتشار آثار فقهی و اصولی ایشان پرداخت («درگذشتگان: آیت‌الله مصلحی»، ۱۱۲). هم‌زمان عضو هیئت امنای مؤسسه خیریه الزهرا علیها السلام بود. علاوه بر آن، از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه بود و از آن گذشته در شورای مدارج علمی حوزه علمیه قم نیز عضویت داشت (حسینی ضیغمیان، ۱۵۸-۱۵۹). او پس از رحلت آیت‌الله اراکی، به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم ادامه داد و آنگاه تدریس درس خارج را شروع کرد (استادی، ۱۶۶). تألیفات او عبارت است از: ۱- تدوین حاشیه بر توضیح المسائل امام‌خمینی (فتاوای آیت‌الله اراکی توسط چند نفر از فضلا در حاشیه عروه‌الوثقی تطبیق شده بود، اما چون حاشیه عروه همه مسائل توضیح المسائل امام‌خمینی را نداشت، برای تکمیل آن به‌اتفاق آیت‌الله سیدمحسن خرازی مسائل را تنظیم و در نهایت نظر آیت‌الله اراکی را درج کردند). ۲- تهیه مناسک حج و استخراج فتاوا و نظرات آیت‌الله اراکی. ۳- پاسخ به استفتائات بسیاری که از سراسر کشور یا خارج از کشور ارسال می‌شد (همراه با شیخ محمدتقی دانش آشتیانی، شیخ مهدی صادقی ملایری، شیخ خیرالله سلیم‌زاده و سیدمحسن خرازی). ۴- التوازن الاسلامی با همکاری آیت‌الله خرازی و دیگران. ۵- الحکومه الاسلامیه با همکاری آیت‌الله خرازی و دیگران (حسینی ضیغمیان، ۱۵۷-۱۵۸؛ استادی، ۱۶۷-۱۷۱).

ابوالحسن مصلحی که به بیماری سرطان لوزالمعده مبتلا شده بود، مدتی در بیمارستان ولی‌عصر قم و ده روز نیز در بیمارستان خاتم‌الانبیا بستری گردید و در سال ۱۳۸۴ ش در اثر شدت بیماری از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله محمدتقی بهجت در مسجد بالاسر حرم حضرت فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد (گلی زواره، ۱۹۲؛ «درگذشتگان: آیت‌الله مصلحی»، ۱۱۲). منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ استادی، رضا (۱۳۷۶)، یادنامه آیت‌الله اراکی، تهران، اطلاعات؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ حسینی ضیغمیان، سیدمحمدحسین (۱۳۸۶)، «حاج شیخ ابوالحسن مصلحی، یاور مرجعیت»، ستارگان حرم، ج ۲۵، قم، زائر؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، ج ۴ و ۵، ۷ و ۸، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «درگذشتگان: آیت‌الله ابوالحسن مصلحی» (۱۳۸۴)، دوماهنامه آینه پژوهش، شماره ۹۲، خرداد و تیر؛ گلی زواره، غلامرضا (بی‌تا)، آیت‌الله‌العظمی محمدعلی اراکی (شیخ فقها و اسوه علم و تقوی)، قم، مرکز پژوهش‌های سازمان صداوسیما.