علی کاظمی اردبیلی

کاظمی اردبیلی، علی؛ از شاگردان درس خارج اصول امام خمینی. علی کاظمی معروف به کاظمی اردبیلی در اول تیر ۱۳۱۴ ش در اردبیل به دنیا آمد. او خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در زادگاهش فراگرفت. سپس به‌صورت غیررسمی به تحصیل دروس حوزوی در مدرسه ملا ابراهیم پرداخت و مقدمات را پیش شیخ ابراهیم کلانتری خواند. او دوران ابتدایی را به صورت متفرقه در اردبیل خواند و سپس وارد دبیرستان صفوی اردبیل شد. او مدتی بعد تحصیل در دبیرستان را رها کرد و وارد مدرسه ملا ابراهیم اردبیل شد و در درس‌های مقدمات و سطح آقایان شیخ ابراهیم کلانتری، ملا بشیر مدرس، شیخ محمدصادق متحیری و شیخ غفور عاملی شرکت کرد. کاظمی اردبیلی در سال ۱۳۲۹ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر کتاب‌های لمعه، شرایع و قوانین را نزد آقایان شیخ باقر مرندی، شیخ ابوالفضل علامی و سید موسی صدر خواند. آنگاه در درس رسائل و مکاسب آیت‌اله سید شهاب الدین مرعشی نجفی و شیخ اسدالله اصفهانی شرکت جست و کفایه الاصول را هم پیش سید محمدباقر سلطانی طباطبایی و میرزا محمد مجاهدی تبریزی خواند. منظومه ملاهادی سبزواری را هم پیش سید رضا صدر خواند و هم زمان از درس‌های فلسفه و تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی و میرزا ابوالفضل زاهدی قمی بهره می‌برد. و در درس فلسفه هم از شاگردان علامه سید محمدحسین طباطبایی بود. او پس از قبولی در آزمون رسائل و مکاسب نزد شیخ وحید رشتی که با تحسین ممتحن مواجه شده بود، از سال ۱۳۳۴ ش وارد دوره خارج فقه و اصول شد. او درس خارج فقه را نزد آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید کاظم شریعتمداری و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی خواند و در درس خارج اصول از شاگردان امام خمینی بود (کاظمی، ۵-۶). مدتی هم از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد بهره برد ولی این حضور کوتاه بود. وی از سال ۱۳۳۴ ش در آن درس (استصحاب، تعادل و تراجیح) حضور می‌یافت و این حضور شش سال ادامه داشت. کاظمی درباره درس امام خمینی می‌گوید: «درس امام خمینی انصافاً درس کاملی بود. ایشان مطالبی را که باید تبیین می‌شد، با بیانات شیوا تبیین می‌کرد و شنونده را اقناع می‌کرد. فوق‌العاده نیکو تبیین می‌کرد» (مصاحبه نگارنده با آیت‌الله کاظمی اردبیلی). کاظمی اردبیلی در کنار حضور در درس‌های خارج فقه و اصول فوق، مدتی در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و مدت کوتاهی نیز وی از آیات شریعتمداری، سید محمدهادی حسینی میلانی و سید احمد موسوی نجفی (مرجع اردبیلی مقیم نجف اشرف) اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرده است. او از قریحه شاعری برخوردار است و از دوران نوجوانی اشعار مذهبی می‌سرود. از همین رهگذر، مناسبات دوستانه‌ای با آقایان سید موسی صدر، حسن نوری همدانی، شیخ احمد پایانی اردبیلی، سید عبدالکریم موسوی اردبیلی و سید موسی شبیری زنجانی داشت. کاظمی اردبیلی در کنار تحصیل در قم، به تدریس دروس حوزوی پرداخت و ابتدا کتاب مغنی را تدریس می‌کرد و سپس به تدریس کتاب مطول پرداخت و طلاب زیادی در درس او حضور می‌یافتند. علاوه بر دو کتاب فوق، کتاب‌های حاشیه ملا عبدالله و منطق منظومه را هم تدریس می‌کرد. او در رمضان ۱۳۳۹ ش برای تبلیغ به شهر خلخال رفت و مدت یک ماه در آنجا به تبلیغ پرداخت. حضور او در آن شهر با استقبال گسترده مردمی مواجه شد و جمعی از اهالی آن شهر با ارسال طوماری به قم، از فعالیت‌های تبلیغی کاظمی اردبیلی در خلخال تقدیر کردند. وی در سال ۱۳۴۰ ش به اردبیل بازگشت و در آن شهر به اقامه نماز جماعت در مسجد داشچی لار پرداخت. در همان زمان به دامداری می‌پرداخت و سپس با کمک یکی از خیران اردبیلی، بخشی از خانه‌اش را به کارگاه فرشبافی تبدیل کرد و بالغ بر بیست نفر در آن کارگاه مشغول به کار شدند. هم‌زمان به تدریس در مدرسه ملا ابراهیم اردبیل پرداخت. علی کاظمی اردبیلی در سال ۱۳۴۵ ش به تهران رفت و برای همیشه در آن شهر ماندگار شد. وی در تهران اقامه نماز جماعت در مسجد حاجی مجید در جنوب تهران را بر عهده گرفت. یکی از ویژگی‌های او، عدم استفاده از سهم امام بود و به همین علت به فعالیت‌های اقتصادی برای گذران زندگی پرداخت و در کنار اقامه نماز جماعت در مسجد فوق، یکی از مغاره‌های متعلق به مسجد حاجی مجید را در اختیار گرفت و به‌عنوان عضو اتحادیه فروشندگان لوازم الکتریکی، به فعالیت‌های اقتصادی در آن صنف پرداخت. از جمله اقدامات او در آن فروشگاه، فروش لوازم خانگی الکتریکی به مردم محل با اقساط بالا و بدون دریافت سود بود و این فعالیت‌ها موجب اقبال بیشتر مردم به کاظمی اردبیلی شد. کاظمی تا سال ۱۳۵۸ ش به اقامه نماز در آن مسجد ادامه می‌داد و در آن سال جایگاه وی به‌عنوان یکی از روحانیان مورد اعتماد مردم، باعث شد تا اعضای سازمان مجاهدین خلق درصدد ترورش برآیند. وی علی‌رغم تهدیدها، در مسجد فوق حضور یافت و نقشه‌های آنان را خنثی کرد و از آن سال امامت جماعت مسجدالرضا (ع) معروف به مسجد سلوطی‌ها را در منطقه ۱۱ تهران عهده‌دار شد و تاکنون به اقامه نماز جماعت در آنجا می‌پردازد.

او از اواسط دهه ۱۳۶۰ ش فروشگاه لوازم الکتریکی را تعطیل کرد و با خرید حجره‌ای در سرای شوشتری‌ها در بازار کفاش‌های تهران، به فعالیت در بازار تهران پرداخت. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کاظمی اردبیلی، اهتمام به امور خیریه بود. او با تأسیس صندوق مهدیه در اردبیل، در تأمین نیازهای نیازمندان آن شهر می‌کوشید. همچنین از اعضای صندوق قرض‌الحسنه مقدس اردبیلی در تهران بود و به فعالیت‌های خیریه در قالب آن صندوق می‌پرداخت. خرید ۵۰ باب خانه برای مستمندان، تأمین جهیزیه، ارسال برخی اقلام پوشاکی برای مدارس اردبیل، تأمین برخی از نیازهای اقتصادی مستمندان و... از جمله فعالیت‌های خیریه او محسوب می‌شود که تاکنون (۱۳۹۹ ش) ادامه دارد (مصاحبه نگارنده با علی کاظمی اردبیلی). علاوه بر آن به صورت ماهیانه به تعدادی از نیازمندان، کمک‌های مادی و غیرمادی تقدیم می‌کند. تلاش برای میانجی‌گری جهت رفع مشکلات نمازگزاران، پرداخت برخی از دیون و بدهی‌ها و تأمین جهیزیه برای دختران دم بخت، از جمله کارهای خیر دیگر این مجموعه خیریه است («شبستان از مسجد الرضا (ع) گزارش می‌دهد: مسجدی که به همت اهالی یک روستا از قرارگاه‌های کمک مؤمنانه در پایتخت است»،http://www.shabestan.ir3).

چندین مجموعه شعر از او منتشر شده است. دکتر حسن احمدی گیوی درباره او گفته است که «افسوس که اجبار و بار زندگی و تلاش معاش، ایشان را از رستۀ سخنوران به راستۀ بازاریان و بازرگانان کشانده است. بنده معتقدم اگر درد اعاشه آزادشان می‌گذاشت، ایشان امروز یکی از بهترین و نامدارترین سخن‌سرایان روزگار ما بودند». کاظمی از شاعران برجسته معاصر است و اشعاری از او به دو زبان فارسی و ترکی منتشر شده است. از جمله او به شعر حیدربابای استاد شهریار، بند به بند، پاسخ داده است. او این مجموعه را با عنوان «حیدربابا جواب‌لاری» در سال ۱۳۴۵ ش سرود، ولی هیچ‌کس جز معدودی از نزدیکان از آن مطلع نبودند. این مجموعه یک بار در اردبیل و به همت سید حسن عاملی امام جمعه اردبیل منتشر شد و بار دیگر در سال ۱۳۹۸ ش توسط مؤسسه اطلاعات منتشر شده است. علاوه بر آن، شعرهای دیگر ترکی او نیز از روانی و سادگی ویژه‌ای برخوردار است. کاظمی اردبیلی بسیاری از غزل‌های خواجه حافظ شیرازی را حفظ کرده و به تدریج به تضمین برخی از آنها دست زده است که این مجموعه با عنوان تضمین اشعار حافظ منتشر شده است (مجله حضور، ش ۸۷، ۱۷۵ – ۱۷۲). علی کاظمی علاوه بر آن چندین مجموعه شعر دارد که هنوز منتشر نشده است. وی در تهران به فعالیت‌های عام المنفعه می‌پردازد (مصاحبه نگارنده با علی کاظمی اردبیلی). منابع: «آیت‌الله کاظمی اردبیلی، شاعری خوش‌طبع و عالمی پارسا از شاگردان گمنام امام خمینی» (۱۳۹۲)، فصلنامه حضور، شماره ۸۷، زمستان؛ «شبستان از مسجدالرضا (ع) گزارش می‌دهد: مسجدی که به همت اهالی یک روستا از قرارگاه‌های کمک مؤمنانه در پایتخت است»، http://www.shabestan.ir/mobile/detail/news/927303؛ کاظمی، علی (۱۳۹۷)، حیدربابا سلام جوب لاری، به کوشش اعظم کاظمی اردبیلی، تهران، اطلاعات؛ مصاحبه تلفنی نگارنده با علی کاظمی اردبیلی (۴/۱۰/۱۳۹۹ تهران).