علی فاضلی

فاضلی، علی؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. علی فاضلی در سال ۱۳۲۸ ش در نجف اشرف و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش شیخ محمد قائینی معروف به فاضل قائینی از مدرسان دروس سطح در حوزه علمیه نجف اشرف بود. پدربزرگ مادری‌اش هم شیخ رضا همدانی صاحب مصباح الفقیه و جد اعلای مادری‌اش هم میرزا محمد عسکری تهرانی، از عالمان برجسته نجف بود. علی فاضلی پس از آنکه خواندن و نوشتن را در نجف اشرف فراگرفت، به تحصیل دروس حوزوی در همان‌جا پرداخت. درباره تحصیلات او اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که از درس‌های پدر و پدربزرگش بهره‌مند می‌شد. همچنین می‌توان از شیخ آقابزرگ تهرانی به‌عنوان یکی از استادان او نام برد. فاضلی که اجازه روایت حدیث را از شیخ آقابزرگ تهرانی دریافت کرده بود، با نوه دختری آن روحانی برجسته ازدواج کرد. فاضلی یکی از روحانیانی بود که با اطلاع از تحولات ایران در خرداد ۱۳۴۲ به فعالیت‌های سیاسی روی آورد. او پس از اطلاع از دستگیری امام خمینی در آن روز، با حضور در خانه‌های استادان حوزه علمیه نجف، خواستار واکنش آنان به اقدام حکومت پهلوی بود. همچنین در پاییز ۱۳۴۴ ش و هنگام ورود امام خمینی به عراق، در مراسم استقبال از ایشان شرکت داشت. علی فاضلی پس از تشکیل کلاس درس خارج فقه (بیع مکاسب) امام خمینی در مسجد شیخ انصاری (از سال ۱۳۴۴ ش) در آن درس هم شرکت کرد، ولی درباره سال‌های حضور او در آن درس اطلاعاتی در دست نیست و شریف رازی در زندگینامه‌ای از فاضلی، صرفاً بر حضور او در در درس امام خمینی اشاره کرده است؛ بدون آنکه درباره زمان آن اظهار نظری کرده باشد (شریف رازی، ج ۹، ۲۶۴). فاضلی در کنار حضور در درس امام خمینی، به فعالیت‌های سیاسی هم می‌پرداخت ازجمله در سفرهایش به ایران، اعلامیه‌های امام خمینی را به داخل کشور منتقل می‌کرد. در سال ۱۳۴۸ ش و در جریان انتقال این اعلامیه‌ها، در مرز غرب کشور دستگیر شد و سپس محاکمه و به شش ماه زندان محکوم شد (روحانی، ج ۲، ۶۵۵). او پس از آزادی از زندان بار دیگر به عراق بازگشت و به تحصیلات و همچنین مبارزات سیاسی خود در آن کشور ادامه داد. بر اثر این فعالیت‌ها در سال ۱۳۵۲ ش توسط مأموران حکومت بعثی عراق دستگیر و زندانی شد و در زندان تحت شکنجه قرار گرفت. او پس از آزادی به ایران آمد، بنابراین با استناد به این گزارش می‌توان گفت که او در فاصله سال‌های ۱۳۴۴-۱۳۵۲ ش در درس خارج فقه امام خمینی شرکت می‌کرده است. علی فاضلی در حوزه علمیه قم در درس‌های خارج فقه و اصول آیات حسینعلی منتظری و حسین وحید خراسانی شرکت می‌کرد. سپس به تحقیق و تألیف در حوزه علمیه قم پرداخت. برخی از تألیفات او عبارت است از معجم مؤلفان الشیعه به زبان عربی، علم الاصول تاریخاً و تطوراً، الشیعه تاریخیاً و عقائدیاً، بحث‌هایی درباره معاد، امامت و رهبری در اسلام، سیره پیامبر اسلام، رساله در حکم احتراق، فرهنگ معارف و عقاید اسلامی، پذیرش نظرهای نوین در علوم اسلامی، تحقیق کتاب عقل و جهل و علم و حیات صدیقه طاهره (ع)، تحقیق کتاب اقطاب الدوائر، تحقیق ارث مرحوم گنجوی با حاشیه امام خمینی و تقریض آیت‌الله شیخ الشریعه اصفهانی، تقریرات فقه و اصول برخی از استادان، تحقیق در کتاب حدود و قصاص و دیات علامه مجلسی، تحقیق کتاب اللولوه الغرویه (شامل یک دوره علم اصول پدرش آیت‌الله فاضل قائینی)، تحقیق کتاب در ثمین در معرفت اصول و فروع دین اثر پدرش آیت‌الله فاضل قائینی، رساله‌ای در موضع‌گیری علما در برابر مستکبران، درس‌هایی از اقتصاد اسلامی، رساله فهرست مخطوطات کتابخانه شخصی خود، یادنامه آیت‌الله محمد فاضل قائینی، ستارگان فروزان در تراجم علما قائینات و قهستان، تحقیق امالی الهادی تألیف سید هادی تبریزی، تحقیق الفیه و نفیله شهید اول، تحقیق در کتاب رسایل فی الاصول و الفقه (شامل هشت رساله در فقه و اصول تألیف مهدی حائری تهرانی از درس آیات سید محمد فشارکی و مرحوم آخوند خراسانی)، سیر تحول قرآن و حدیث (یادنامه آیت‌الله...، ۱۳ ـ ۱۶). او هم اکنون (۱۴۰۱) به تدریس در حوزه علمیه قم می‌پردازد. منابع: روحانی، حمید (۱۳۶۴)، نهضت امام خمینی، ج ۲، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۷۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۹، قم، مؤلف؛ یادنامه آیت‌الله‌العظمی شیخ محمد فاضل قائینی (۱۴۲۳ ق)، تهیه و تنظیم: علی فاضل¬ قائینی، بی‌جا، آل‌فاضل.