|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''مدرسه فیضیه''' از مهم‌ترین مدارس علوم دینی و نماد [[حوزه علمیه قم]].
| |
|
| |
|
| ==معرفی==
| |
| مدرسه فیضیه قم از مدارس دینی قدیمی و مهم [[ایران]] محسوب می‌شود و از پرآوازه‌ترین حوزه‌های [[علوم دینی تشیع]] در [[جهان اسلام]] است.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲.)</ref> نخستین بار عبدالجلیل قزوینی مؤلف کتاب نقض (۵۵۹ ـ ۵۶۶ق) از مدرسه‌ای با عنوان مدرسه ستّی (مخفف سیّدتی به معنای بانوی من) [[فاطمه معصومه]] [[دختر موسی‌بن‌جعفر(ع)]] در کنار [[آستانه مقدسه]] نام‌برده که در قسمت شمالی بارگاه و در کنار [[قبرستان بابلان]] قرار داشته<ref>(رازی قزوینی، نقض، ۱۹۵؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۲۷۱ ـ ۲۷۲.)</ref> و در آغاز قرن دهم این مرکز علمی به نام [[مدرسه آستانه]] شناخته می‌شده است.<ref>(فقیهی، تاریخ مذهبی ۱۹۴؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۰.)</ref> در دوره [[شاه‌طهماسب صفوی]] (۹۳۰ ـ ۹۸۴ق) این مدرسه بازسازی شد. بر اساس تاریخی که در کتیبه سر در مدرسه فیضیه از طرف صحن عتیق آمده است (۹۳۴ق) بازسازی مدرسه فیضیه در همان آغاز [[حکومت صفویه]] و تنها چهار سال پس از آغاز سلطنت دومین پادشاه صفوی، شاه‌طهماسب بوده است.<ref>(دفتر آستانه، راهنمای قم، ۸۱؛ ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۵۵.)</ref> [[امام‌خمینی]] نیز در سخنرانی ۱۱ آبان و ۲۱ آذر ۱۳۵۸ در فیضیه، به کتیبه یادشده از نظر اوج هنری آن اشاره کرده است (۱۰/۴۳۳ ـ ۴۳۷ و ۱۱/۲۲۰ ـ ۲۲۱). در قرن یازدهم هجری گروهی از علمای بزرگ شیعه ازجمله [[بهاءالدین عاملی]] معروف به شیخ بهایی، [[سلطان‌العلماء]]، [[قاضی‌سعید قمی]]، [[ملاعبدالرزاق لاهیجی]] و [[ملامحسن فیض کاشانی]] در مدرسه فیضیه تدریس می‌کرده‌اند.<ref>(مدرسی طباطبایی، مدرسه آستانه مقدسه (فیضیه)، ۱۲۸.)</ref>
| |
|
| |
| مدرسه فیضیه در سیل بزرگ سال ۱۰۴۵ق به‌کلی ویران شد.<ref>(فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۵.)</ref> پس از آن ملامحسن فیض کاشانی با حمایت [[شاه‌عباس دوم]] (۱۰۵۲ ـ ۱۰۷۶ق)، به جای آن مدرسه‌ای بنا کرد که به سبب کوشش‌های وی در ساخت آن یا سکونت در آن، مدرسه فیضیه نامیده شد (فیض قمی، گنجینه آثار قم، ، ۱/۶۷۳ ـ ۶۷۵). به باور برخی این مدرسه به دلیل همجواری با مشهد فیض آثار حرم فاطمه معصومه(س) چنین نامیده شده است.<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۱۵۶؛ شریف رازی، گنجینه دانشمندان، ۱/۴۱.)</ref>
| |
| [[فتحعلی‌شاه قاجار]] در سال ۱۲۱۴ق ضمن زیارت حضرت معصومه(س) و بازدید از قم و مدرسه فیضیه، دستور نوسازی و گسترش آن را صادر کرد که این عملیات، در سال ۱۲۱۷ق به پایان رسید.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۵.)</ref> صحن و حجره‌های این مدرسه بار دیگر در دوره [[محمد‌شاه قاجار]] در سال ۱۲۵۵ق به سرمایه [[میرزاعلی‌محمد قرغی]] عموی [[میرزاعلی‌اکبر فیض]] (از نویسندگان، شاعران و خوشنویسان آن عصر) و متولی مقبره فتحعلی‌شاه تعمیر شد.<ref>(مؤسسه تنظیم، همراه با امام در شهر قم، ۲۱.)</ref>
| |
|
| |
| حوزه علمیه قم پس از درگذشت [[میرزاابوالقاسم قمى]] (م۱۲۳۱ق) نویسنده قوانین الاصول از رونق افتاد تا جایى که مدرسه فیضیه محل اسکان افراد بی‌کسب و کار،<ref>(ریحان یزدی، همراه با امام در شهر قم، ۳۳.)</ref> انبار مغازهداران و محل عبور و مرور مردم شد<ref>(عفتی، مجله حضور، ۱۶۸ ـ ۱۶۹.)</ref> و عمارت بزرگ آن رو به خرابی رفت؛<ref>(ریحان یزدی، همراه با امام در شهر قم، ۳۳.)</ref> تا اینکه در سال ۱۳۳۶ق [[میرزامحمد فیض]] (از علمای تراز اول قم) مدرسه را تعمیر کرد و در سمت شمال و شرق مدرسه در طبقه بالا حجره‌هایی به آن افزود (فیض قمی، ۱/۶۷۷). فیضیه پس از مدتی دوباره دچار فراموشی و رکود و رخوت شد و به مرور تبدیل به خرابه متروکه‌ای شد و حجره‌های آن محل سکونت دراویش و گدایان گشت.<ref>(شریف رازی، آثار الحجه، ۱/۷۲.)</ref>
| |
|
| |
| مدرسه فیضیه کنونی از سمت غرب به رودخانه قمرود و خیابان ساحلی، از شرق به میدان آستانه، از شمال به مدرسه دارالشفا و از جنوب به صحن عتیق (کهنه) منتهی می‌شود. از چهار طرف نیز درِ ورودی دارد؛ ولی در زمان مرجع تقلید وقت؛ [[سیدحسین بروجردی]] درِ صحن عتیق بسته شد؛ اما در اصلی این مدرسه اکنون، از سمت شرقی و از میدان آستانه است. کتیبه‌ها، کاشی‌کاری، گچکاری، نوع خط و دیگر ابعاد هنری مدرسه جلوه‌ای از هنر معماری ایرانی ـ اسلامی است.<ref>(فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۷۲ ـ ۶۷۶.)</ref> این بنا ۷۵ ذرع (نزدیک به ۸۰ متر) طول و پنجاه ذرع عرض و دارای چهل اطاق در طبقه پایین و چهل اتاق در طبقه بالا و چهار ایوان بلند و حوضی مربع به اندازه دوازده ذرع در دوازده ذرع است.<ref>(زنده‌دل، مجموعه راهنمای جامعه ایرانگردی استان قم، ۱۵۶.)</ref> در دهه ۱۳۷۰، زیرزمینی وسیع در حیاط مدرسه ساخته شد و ساختمان جدیدی برای کتابخانه در قسمت شمال شرقی مدرسه در نظر گرفته شد و به نام [[کتابخانه آیت‌الله حائری یزدی]] نام‌گذاری شد (اداره امور کتابخانه‌ها).
| |
|
| |
| پس از هجرت عبدالکریم حائری یزدی از اراک به قم در رجب ۱۳۴۰ ق (فروردین ۱۳۰۰) مدرسه فیضیه رونق گرفت. به دستور وی مدرسه برای چندمین بار به‌سرعت بازسازی شد و طبقه دوم با همان سبک معماری در سه قسمت دیگر با چهل حجره ساخته شد و ظرفیت آن به بیش از هشتاد حجره و محل سکونت سیصد نفر از طلبه‌ها گردید. کتابخانه‌ای عمومی نیز در بالای مدرس مدرسه فیضیه به دست وی با پنج هزار کتاب تأسیس شد.<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۹۹؛ بصیرت‌منش، علما و رژیم رضاشاه، ۲۵۵؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۱/۶۸۱.)</ref> حائری در فیضیه نماز جماعت اقامه می‌کرد و او پس از ورود [[سیداحمد خوانساری]] از اراک به قم، امامت جماعت در فیضیه را به او واگذار کرد.<ref>(عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ۵۱۱.)</ref> با درگذشت حائری و حضور سیدحسین بروجردی در قم، تعمیر کتابخانه فیضیه و افزودن چندین هزار عنوان کتاب جدید به آن<ref>(ناصرالشریعه، تاریخ قم، ۲۹۹ ـ ۳۰۰؛ فیض قمی، گنجینه آثار قم، ۶۸۱.)</ref> از اقدامات نخستین بروجردی بود. مدرسه فیضیه در دوره مرجعیت و زعامت وی، پایگاه عمومی طلبه‌ها شد و بیشتر آنان در مدرسه فیضیه حضور می‌یافتند و ضمن مباحثه دروس خود، در نماز جماعت [[محمدعلی اراکی]] شرکت می‌کردند.<ref>(جوادی‌راد، مصاحبه، مجله حریم امام، ۶.)</ref>
| |
|
| |
| در این دوره امام‌خمینی و عده‌ای از فضلای جوان تأکید می‌کردند که مدرسه فیضیه (به عنوان مرکز حوزه علمیه قم) نظم و ترتیب پیدا کند؛ از این‌رو به همراه چند تن از علما به بروجردی پیشنهاد کردند عده‌ای از طلاب انقلابی را برای نظم و تربیت آن معین کند که وی در آغاز با این پیشنهاد موافقت کرد و نوشته‌ای دراین‌باره داد؛ ولی پس از مدتی از آن صرف نظر کرد و نوشته را پس گرفت.<ref>(واعظ‌زاده خراسانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۰۶.)</ref>
| |
|
| |
| پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور امام‌خمینی مدرسه فیضیه بازسازی شد و کار خود را در تحصیل و اسکان طلاب از سر گرفت. بازسازی جزئی ایوان شرقی آن در سال ۱۳۶۱ و تعمیرات کلی ایوان شرقی در سال ۱۳۶۳ به دستور امام‌خمینی زیر نظر هیئت مدیره جدید، متشکل از دو نماینده از سوی ایشان و دو نماینده از سوی [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]]، با مشارکت مردم انجام گرفت (مؤسسه تنظیم، ۲۲ ـ ۲۳). در دوران جنگ هشت‌ساله عراق علیه ایران، [[دارالشفا]] یک سال در اختیار مهاجران جنگی قرار گرفت. در سال ۱۳۶۱، بنای مدرسه به دلیل خشت و گلی‌بودن، به‌کلی تخریب شد و ساخت آن با نظارت و اشراف [[حسینعلی منتظری]] و گسترش مساحت آن با خرید املاک اطراف به دست وی، در فضایی به مساحت ۷۵۰۰ متر و زیربنای ۲۲۰۰ متر آغاز شد که در سال ۱۳۷۱ با ساخت سه بخش آموزشی، اداری و حجره‌های مسکونی به پایان رسید (مؤسسه تنظیم، ۳۴؛ امیری، دارالشفا در گذر تاریخ، ۶).
| |
|
| |
| این مدرسه در نهم بهمن ۱۳۸۶، با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ یکی از آثار ملی ایران شناخته شد (سازمان میراث فرهنگی).
| |
| حضور امام‌خمینی در مدرسه فیضیه: امام‌خمینی در سال ۱۳۰۱ برای ادامه تحصیل از اراک به قم سفر کرد<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹ ـ ۴۰.)</ref> و چند سال در مدرسه فیضیه و مدرسه دارالشفا ساکن شد.<ref>(سبحانی، پابه‌پای آفتاب، ۳/۳۰۰؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۹ ـ ۴۰؛ ذاکری، طلوع خورشید، ۴۶.)</ref> ایشان بخش پایانی [[کتاب مطوّل]] را نزد ادیب تهرانی موسوم به [[آقامیرزامحمدعلی]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ مرادی‌نیا، منزل به منزل با خمینی، ۳۷.)</ref> و درس‌های سطح را نزد [[سیدمحمدتقی خوانساری]] در مدرسه فیضیه<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۱۳۸.)</ref> و بخشی را از [[آقامیرزاسیدعلی یثربی کاشانی]]<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷.)</ref> فرا گرفت؛ همچنین ریاضیات و حساب و هیئت را نزد [[میرزاعلی‌اکبر حکمی یزدی]] خواند.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۳۵.)</ref> ایشان تحصیلات درس خارج را در مدرسه فیضیه و از درس عبدالکریم حائری یزدی و دیگر استادان بهره گرفت (← مقاله استادان امام‌خمینی)؛ چنان‌که در درس سیدحسین بروجردی واقع در مدرسه فیضیه، عصرها شرکت می‌کرد.<ref>(امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱۹/۴۲۷؛ واعظ‌زاده خراسانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۶/۱۰۴؛ عفتی، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، ۲۹۲.)</ref>
| |
|
| |
| امام‌خمینی در حدود سال ۱۳۱۱، به اصرار شش تن از طلاب ازجمله محمود و جواد حجت همدانی، فضل‌الله خوانساری و سه تن از سادات قمی، تدریس [[«باب النفس»]] اسفار را صبح‌ها پس از درس حائری در مدرسه فیضیه آغاز کرد؛<ref>(حجت همدانی، سلسله موی دوست، ۶۹؛ حجت همدانی، حضور، ۳۸.)</ref> همچنین از سال ۱۳۱۵ در مدرسه فیضیه، در مدرس زیر کتابخانه به مدت دو سال روزهای پنج‌شنبه و جمعه بر اساس کتاب [[منازل السائرین]] درس اخلاق می‌گفت<ref>(خوانساری، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست۹۲ ـ ۹۳؛ بدلا، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، ۲۲۴؛ شریف رازی، آثار الحجه، ۲/۴۵.)</ref> و چون ایشان در ضمن درس، عملکرد رژیم پهلوی را نقد می‌کرد، مأموران رضاشاه پهلوی این درس را تعطیل کردند و این درس به [[مدرسه ملاصادق]] در خیابان چهارمردان انتقال یافت و پس از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰، دوباره در فیضیه برقرار گردید (مؤسسه تنظیم، ۲۶؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۵۷ ـ ۵۶) (← مقاله تدریس امام‌خمینی).
| |
|
| |
| امام‌خمینی در یکی از حجره‌های ضلع شرقی مدرسه فیضیه عصرها برای [[مرتضی مطهری]] و عده‌ای دیگر به صورت خصوصی تدریس می‌کرد.<ref>(رسولی محلاتی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۲۸۵۰.)</ref> ایشان بار دیگر در همین مدرسه حدود سال ۱۳۱۷ ـ ۱۳۱۸ به درخواست حسینعلی منتظری و مرتضی مطهری «باب نفس» اسفار را برای بار دوم برای ایشان و عده‌ای دیگر ازجمله [[عبدالجواد جبل‌عاملی]] و [[عباس ایزدی نجف‌آبادی]] تدریس کرده است؛<ref>(ایزدی، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست، ۴۳.)</ref> چنان‌که از سال ۱۳۲۳ش/ ۱۳۶۳ق در حجره مطهری در مدرسه فیضیه به درخواست چند تن از فضلای جوان، تدریس درس خارج اصول را از جلد اول [[کفایة الاصول]] آغاز کرد که جنبه خصوصی داشت. هسته اولیه این درس را مطهری، منتظری، [[اسدالله نوراللهی اصفهانی]]، [[جواد و حسین خندق‌آبادی]]، [[ابراهیم امینی]]، [[ابوالقاسم خزعلی]]، [[سیدمحمدرضا سعیدی]] و [[سیدمحمد حسینی بهشتی]] تشکیل می‌دادند.<ref>(اشرفی اصفهانی، سلسله موی دوست، ۱۰، امینی، سلسله موی دوست، ۲۱، رسولی محلاتی، سلسله موی دوست، ۱۰۶، سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۰ ـ ۱۲۱ و ۱۲۸.)</ref> ایشان با اتمام تدریس جلد اول در سال ۱۳۲۶ش/ ۱۳۶۶ق تدریس دوره نخست درس خارج اصول برای عموم را از جلد دوم کفایة الاصول (مباحث عقلی) آغاز کرد.<ref>(سبحانی، سلسله موی دوست، ۱۲۷ ـ ۱۲۸.)</ref> با افزایش تعداد شاگردان، درس خارج فقه به [[مسجد محمدیه]] و درس خارج اصول نیز پس از دو سال، به [[مسجد سلماسی]] منتقل شد.<ref>(امامی کاشانی، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، ۱۶؛ مؤمن، خاطرات، چاپ‌شده در صحیفه دل، ۱۳۷.)</ref> ایشان همچنین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشا را در مدرسه فیضیه به امامت [[سیدمحمدتقی خوانساری]] اقامه می‌کرد و در غیاب وی، امامت جماعت را بر عهده داشت.<ref>(حجت همدانی، حضور، ۳۸.)</ref>
| |
|
| |
| ==فیضیه در نهضت اسلامی==
| |
| مدرسه فیضیه با تربیت صدها طلبه و دانشمند دینی، به رشد و ارتقای فکری و فرهنگی جامعه خدمات زیادی ارائه کرده و همواره مرکز اتفاقات و تصمیم‌گیری‌های مهم و از مهم‌ترین مراکز اجتماع طلاب دینی، به‌ویژه طلاب جوان و انقلابی در همان آغاز شکل‌گیری [[حرکت‌های ضد استبدادی]]، بوده است (مرکز بررسی اسناد تاریخی، سه؛ رجائی‌نژاد و میرموسوی، ۵۳، ۶۷ و ۷۰). از نگاه امام‌خمینی نیز فیضیه فراز و نشیب‌های بسیاری داشته و شاهد حوادث و قضایای فراوانی بوده است که اگر توان بازگویی داشت، همگان را متأثر می‌کرد (۹/۱۴۹). ایشان در مناسبت‌های مختلف از فیضیه یاد کرده و مظلومیت فیضیه و طلاب را بیان می‌کرد و از خوی ددمنشی رژیم پهلوی پرده بر می‌داشت (۲/۱۳۵ ـ ۱۳۶، ۱۵۵ ـ ۱۵۶ و ۳۶۶). ایشان در پیام بیستم تیر ۱۳۵۴ش/ رجب ۱۳۹۵ق، ضمن ابراز تأسف از حمله رژیم پهلوی به مدرسه دارالشفا و مدرسه فیضیه، از این دو مدرسه به عنوان دو کانون تربیت اسلامی و ایستادگی در برابر ظلم و استبداد یاد کرد (۳/۱۰۱ و ۱۷۱). ایشان فیضیه و دارالشفا را مهد [[تربیت اسلامی]] و تعلیم احکام الهی و پایگاه [[فقه اسلامی]] (۳/۱۱۳ ـ ۱۱۴) و مکانی برای آزادگان و جوانان فداکار می‌دانست (۳/۱۷۱) و معتقد بود اصلاح و استقلال کشور به اصلاح آن بستگی دارد (۱۴/۴۳۲ و ۱۷/۴۶۸).
| |
|
| |
| امام‌خمینی فیضیه را همگام با دانشگاه‌ها، سنگر علم و دانش اسلامی می‌دانست که اگر درست مدیریت شود همه اهل علم را جذب می‌کند و مهاجرت برای کسب دانش به دیگرکشورها را متوقف خواهد کرد (۱۴/۱۷۰). ایشان خواستار وحدت فیضیه و دانشگاه بود و آن دو را مثل دو بال جامعه علمی کشور می‌شمرد که در صورت وحدت و هماهنگی‌هایِ لازم مىتوانند کشور را به استقلال حقیقى و آزادى برسانند (۱۷/۱۱۱). از نظر ایشان نخستین صدای انقلاب از مدرسه فیضیه بلند شد (۷/۲۴۵ و ۱۸/۱۳۶) و روحانیان در صف نخست مبارزه با استبداد بودند؛ بنابراین رژیم پهلوی در صدد آن بود که مدرسه فیضیه را با حمله‌های گوناگون نابود سازد و مردم را از اسلام و روحانیت دور نگه دارد (۱/۲۴۶ و ۳/۲۴۱ ـ ۲۴۲). ایشان به همین جهت این مدرسه را «قتلگاه مقدس فیضیه» و «برجستهترین سنگر مبارزات روحانیت»، نامید (۲۱/۶۸۳).
| |
| با آغاز نهضت امام‌خمینی و مبارزات روحانیان از سال ۱۳۴۱، چند بار از سوی رژیم پهلوی به این مدرسه حمله شد:
| |
|
| |
| ۱. به دنبال اعلام [[همه‌پرسی انقلاب سفید]] از سوی [[محمدرضا پهلوی]] و موضع‌گیری شدید امام‌خمینی علیه آن (۱/۱۳۵ ـ ۱۳۸؛ روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۵۹ ـ ۲۶۱) که تعطیلی [[بازار قم]] به پیروی از [[بازار تهران]]، همچنین مراجعه مردم و طلاب به منازل مراجع دینی را در پی داشت (روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۲۷۳ ـ ۲۷۴) (← مقاله انقلاب سفید)، نیروهای رژیم پهلوی در روز ۳/۱۱/۱۳۴۱ جمعیتی را که در میدان آستانه بودند و شعار می‌دادند «ما تابع قرآنیم رفراندوم نمی‌خواهیم»، به گلوله بستند و به مدرسه فیضیه حمله کردند و در صحن مدرسه به تیراندازی و زدن طلاب پرداختند و در و پنجره‌های بعضی از حجره‌ها را در هم شکستند (همان، ۱/۲۷۴ ـ ۲۷۶). امام‌خمینی با آگاهی از این جریان در بیانیه‌ای که با جمله «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیهِ راجِعُونَ»(بقره، ۱۵۶) آغاز می‌شد، با اشاره به چگونگی حمله به مردم قم و مدرسه فیضیه از مظلومیت طلاب بی‌پناه و مردم ستم‌دیده قم یاد کرد و از خداوند حفظ اسلام و استقلال مملکت را خواستار شد (۱/۱۴۲).
| |
|
| |
| ۲. به دنبال حمله رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه در پایان اسفند ۱۳۴۱، امام‌خمینی در پیامی به روحانیان و نامه‌ای به [[محمدتقی فلسفی]] و یک سخنرانی در آستانه سال نو، عید نوروز را عزای عمومی اعلام کرد (۱/۱۵۵ ـ ۱۶۵)؛ از این‌رو رژیم پهلوی برای تثبیت قدرت خویش در ۲/۱/۱۳۴۲ به مردم و طلاب عزادار که به دعوت [[سیدمحمدرضا گلپایگانی]] به مناسبت سالروز [[شهادت امام‌جعفرصادق(ع)]] طبق سالهای گذشته در مدرسه فیضیه اجتماع کرده بودند، حمله کرد که به کتک‌زدن طلاب و مجروح‌شدن آنان، هتک حرمت روحانیان و سوزاندن کتاب‌های اسلامی منجر شد (همان، ۱/۱۶۶ ـ ۱۶۷؛ ۳/۱۰۰ ـ ۱۰۲ و ۹/۱۴۹) (← مقاله حمله به مدرسه فیضیه). ایشان یک هفته بعد برای همدردی با طلاب مدرسه فیضیه به این مدرسه رفت(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۴۶؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۰.) و به مناسبت چهلمین روز [[شهدای فیضیه]] در ۲۵/۲/۱۳۴۲ در پایان درس، محمدرضا پهلوی را دشمن اصلی اسلام و مسلمانان و مقصر اصلی حمله به فیضیه دانست (۱/۱۹۶ ـ ۱۹۸) (← مقاله حمله به مدرسه فیضیه). در پی این حمله و آسیب‌هایی که از سوی ماموران رژیم به مدرسه وارد شده بود، امام‌خمینی حسابی را در یکی از بانک‌های قم جهت دریافت کمک‌های مردمی گشود و از محمدتقی فلسفی نیز خواست که آن را اعلام کند (۱/۲۴۲).
| |
|
| |
| فاجعه حمله به فیضیه، زمینه‌های [[قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲]] را فراهم کرد؛ قیامی که به انقلاب اسلامی و پیروزی آن در سال ۱۳۵۷ منتهی شد.<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۴۱۵ ـ ۴۱۶ و ۴۴۷ ـ ۴۴۹؛ روحبخش، تبعیدی‌‌های نهضت روحانیت، ۷۴ ـ ۷۵ و ۷۸ ـ ۷۹.)</ref> در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲، مصادف با عاشورای سال ۱۳۸۳ق امام‌خمینی در حضور هزاران تن از مشتاقان در مدرسه فیضیه سخنرانی کرد و رژیم پهلوی را نوکر [[اسرائیل]] دانست و گفت همه آنان با اساس اسلام و مردم مسلمان مخالف‌اند و [[قرآن]] و روحانیت را سد راه خود می‌دانند و برای قبضه‌کردن اقتصاد و ثروت مملکت معتقدند باید اسلام، قرآن و روحانیت از میان بروند (۱/۲۴۳ ـ ۲۴۸؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۴ ـ ۱۲۵). این سخنان برای رژیم وحشت‌آفرین بود و سبب شد ایشان را بازداشت و به [[تهران]] منتقل کنند (← مقاله دستگیری امام‌خمینی). پس از آزادی امام‌خمینی از زندان و بازگشت ایشان به قم در فروردین ۱۳۴۳ مجالس شادمانی از هجده فروردین به مدت سه روز در مدرسه فیضیه و غیر آن برپا شد و ایشان خود در شب آخر در مجلس فیضیه شرکت کرد.<ref>(روحانی، نهضت امام‌خمینی، ۱/۸۳۱ ـ ۸۳۲ و ۸۳۹ ـ ۸۴۰.)</ref>
| |
|
| |
| ۳. در سال ۱۳۴۶ [[سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک)]] قم به دلیل اینکه مدرسه فیضیه محل تجمع طلاب طرفدار امام‌خمینی بود، به بهانه تعمیرات، مدرسه را خالی کرد و طلابی که در حجره‌های خود تصویر امام‌خمینی و برگه‌های ضد رژیم داشتند، بازداشت کرد؛ ولی با پافشاری طلاب مدرسه، مخالفت علما و مراجع و نرفتن روحانیان به مساجد، فیضیه تحویل طلاب شد (مرکز بررسی اسناد، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۵۸۰ ـ ۶۴۲؛ رجائی‌نژاد، ۶۱/۱۱۶ ـ ۱۱۷ و ۶۲/۱۹۴).
| |
|
| |
| ۴. در سال ۱۳۵۴ به دنبال تظاهرات و فعالیت‌های گسترده‌ای که در روزهای ۱۵ تا ۱۷ خرداد علیه رژیم پهلوی انجام گرفت، مدرسه فیضیه به دست ساواک بسته شد. در سال ۱۳۵۶ در جریان تشییع جنازه [[ابوالفضل زاهدی]]، امام جماعت [[مسجد امام‌حسن عسکری(ع)]]، درِ مدرسه از سوی تشییع‌کنندگان گشوده و پیکر زاهدی پس از سخنرانی فرزند وی، محمود زاهدی برای دفن ـ در [[قبرستان شیخان]] ـ به بیرون از فیضیه منتقل شد؛ ولی عده‌ای از طلاب در فیضیه ماندند و پس از اقامه نماز ظهر و عصر و سخنرانی [[محسن قرائتی]]، مدرسه دوباره تا [[پیروزی انقلاب اسلامی]] بسته شد (شیرخانی، حماسه ۱۷خرداد ۱۳۵۴ مدرسه فیضیه، ۱۶۵ ـ ۱۶۷؛ رجائی‌نژاد، ۶۰/۱۲۹)
| |
| {{ببینید|هفده خرداد}}
| |
| امام‌خمینی در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به ایران بازگشت و در تهران در [[مدرسه علوی]] مستقر شد و پس از پیروزی انقلاب در ۱۰/۱۲/۱۳۵۷ به قم رفت و مدرسه فیضیه محل دیدار عمومی ایشان شد. ایشان در این‌روز در نخستین سخنرانى خود پس از چهارده سال دورى، در مدرسه فیضیه به تبیین مبارزات ملت و برنامه‌ها و اهداف [[نظام جمهورى اسلامى]] پرداخت (۶/۲۶۹) و تا ۳/۱۱/۱۳۵۸ که در قم اقامت داشت، در مدرسه فیضیه سخنرانی‌های متعددی کرد.<ref>(امام خمینی، صحیفه امام، ۶/۲۹۷، ۲۹۹، ۳۱۸، ۳۲۳ و... .)</ref>
| |
| {{ببینید|مدرسه علوی|مدرسه رفاه|سخنرانی‌ها}}
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| * قرآن کریم.
| |
| * اداره امور کتابخانه‌ها، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴/۴/۱۳۹۷ش.
| |
| * اشرفی اصفهانی، عطاءالله، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.
| |
| * امامی کاشانی، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| * امیری، ابراهیم، دارالشفا در گذر تاریخ، روزنامه جمهوری اسلامی، ۹/۲/۱۳۸۱ش.
| |
| * امینی، ابراهیم، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * ایزدی نجف‌آبادی، عباس، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * بدلا، سیدحسین، هفتاد سال خاطره از آیت‌الله سیدحسین بدلا، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش. بصیرت‌منش، حمید، علما و رژیم رضاشاه؛ نظری بر عملکرد سیاسی ـ فرهنگی روحانیون در سالهای ۱۳۰۵ ـ ۱۳۲۰ش، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
| |
| * جوادی‌راد، علی، مصاحبه، مجله حریم امام، شماره ۷۹، ۱۳۹۲ش؛.
| |
| * حجت همدانی، محمود، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * حجت همدانی، محمود، مصاحبه، مجله حضور، شماره ۵ ـ ۶، سال ۱۳۷۱ش.
| |
| * خوانساری، سیدمصطفی، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * دفتر آستانه مقدسه، راهنمای قم، چاپ اول، ۱۳۱۷ش.
| |
| * ذاکری، علی‌اکبر، طلوع خورشید، سال‌شمار زندگانی امام‌خمینی قدس سره، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، ۱۳۹۱ش.
| |
| * رازی قزوینی، عبدالجلیل، نقض، به کوشش سیدجلال‌الدین محدث، تهران، انجمن آثار ملی؛ چاپ اول، ۱۳۵۸ش.
| |
| * رجائی‌نژاد، محمد، روزشمار زندگی اجتماعی و سیاسی امام‌خمینی، مجله حضور، شماره‌های ۶۰، ۶۱ و ۶۲، ۱۳۸۶ش.
| |
| * رجائی‌نژاد، محمد و سیدعلی میرموسوی، نقش سیاسی و تاریخی مدرسه فیضیه در تجدید حیات شیعه، مجله علمی ترویجی شیعه‌پژوهی، شماره ۵، ۱۳۹۴ش.
| |
| * رسولی محلاتی، سیدهاشم، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * رسولی محلاتی، سیدهاشم، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| * روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم .... چاپ پانزدهم، ۱۳۸۱ش.
| |
| * روحبخش، رحیم، تبعیدی‌‌های نهضت روحانیت، بررسی علل و پیامدهای تبعید روحانیون مبارز، مجله حضور، شماره ۵۲، ۱۳۸۴ش.
| |
| * ریحان یزدی، علیرضا، آینه دانشوران، مقدمه، تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
| |
| * زنده‌دل، حسن و دستیاران، مجموعه راهنمای جامعه ایرانگردی استان قم، قم، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
| |
| * سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری ایران، پایگاه اطلاع‌رسانی، ۱۴/۴/۱۳۹۷ش.
| |
| * سبحانی، جعفر، خاطرات، چاپ‌شده در سلسله موی دوست؛ خاطرات دوران تدریس امام‌خمینی، تدوین مجتبی فراهانی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * سبحانی، جعفر، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| * شریف رازی، محمد، آثار الحجة و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۳۲ش.
| |
| * شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، تصحیح سیدهدایت‌الله مسترحمی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۵۲ش.
| |
| * شیرخانی، علی، حماسه ۱۷خرداد ۱۳۵۴ مدرسه فیضیه، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
| |
| * عفتی، قدرت‌الله، اساتید و مشایخ امام‌خمینی، قم، مارینا، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
| |
| * عفتی، قدرت‌الله، آیت‌الله مؤسس، حائری یزدی، شیخ‌عبدالکریم، مجله حضور، شماره ۵۷، ۱۳۸۵ش.
| |
| * عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید اسلام، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
| |
| * فقیهی، علی‌اصغر، تاریخ مذهبی قم؛ بخش اول از تاریخ جامع قم، قم، زائر، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
| |
| * فیض قمی، عباس، گنجینه آثار قم، قم، مهر استوار قم ـ بنگاه چاپ قم، چاپ اول، ۱۳۴۹ش.
| |
| * مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی (دفتر قم)، همراه با امام در شهر قم، ۱۳۸۲ش.
| |
| * مؤمن، محمد، خاطرات، چاپ‌شده در صحیفه دل، به کوشش حمید بصیرت‌منش و احمد میریان، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اوّل، ۱۳۷۹ش.
| |
| * مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مدرسه آستانه مقدسه (فیضیه)، مجله وحید، شماره ۸۸، ۱۳۵۰ش.
| |
| * مرادی‌نیا، محمدجواد، منزل به منزل با خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.
| |
| * مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| * ناصرالشریعه، محمدحسین، تاریخ قم، تهران، رهنمون، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
| |
| * واعظ‌زاده خراسانی، محمد، مصاحبه، چاپ‌شده در پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.
| |
| {{پایان}}
| |
| ستار عودی ـ قاسمعلی صادق‌زاده
| |
