confirmed، emailconfirmed، templateeditor
۱٬۱۸۸
ویرایش
کاربر:Salar/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها
←اقسام و مراتب: اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام
(←اقسام و مراتب: اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام) |
|||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
== اقسام و مراتب == | == اقسام و مراتب == | ||
علمای اخلاق خوف را به دو قسم پسندیده و ناپسند تقسیم کرده‌اند. خوف پسندیده خوفی است که انسان را به مقصود اصلی که قرب خداوند است برساند و هر خوفی که مانع آن شود ناپسند است؛ مانند خوفی که سبب ناامیدی شود یا خوفی که سبب زوال عقل گردد.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۷/۱۳.</ref> همچنین رجایی که سبب عمل به طاعت و توبه از گناهان شود، رجای پسندیده و رجایی که سبب امن از مکر الهی شود<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ۴۴۴ ـ ۴۴۵.</ref> و یا غرور و سستی در عمل شود<ref>ابن‌قیم، مدارج السالکین، ۳۵۱.</ref> رجای ناپسند است. قرآن کریم به مراتبی از خوف (به معنای مطلق آن) اشاره کرده‌است؛ چنان‌که خوف را شرط ایمان<ref>آل عمران، ۱۷۵.</ref> و خشیت را شرط علم<ref>فاطر، ۲۸.</ref> و هیبت را شرط معرفت<ref>آل عمران، ۲۸.</ref> معرفی کرده‌است.<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۲۱۳</ref> | |||
اهل معرفت نیز برای خوف و رجا مراتبی قائل شده‌اند؛ چنان‌که خواجه‌عبدالله انصاری سه مرتبه برای خوف ذکر کرده‌است: | |||
۱. خوف خاطر که در دل می‌آید و می‌گذرد. | |||
۲. خوف مقیم که بنده را از معاصی دور می‌کند. | |||
۳. خوف غالب که خوف مکر است (انصاری، صد میدان، ۱/۲۸۳ ـ ۲۸۴). | |||
امام‌خمینی بر اساس حالات بندگان، سه مرتبه برای خوف و رجا ذکر می‌کند که خوف عامه از عذاب، خوف خاصه از عتاب، و خوف اخص الخواص از احتجاب است (چهل حدیث، ۲۲۴)؛ اما در جای دیگر مرتبه چهارمی به آن افزوده‌است و آن، خوف اولیاست که از انانیت خارج شده، جلوه‌های عظمت و رحمت حق بر قلب‌شان ظهور یافته و رهبت و ترس بر آنها حاکم گشته‌است (حدیث جنود، ۳۲۸). به اعتقاد ایشان، اختلاف مراتب خوف به حسب اختلاف و حالات عابدان و سالکان و مرتبه معرفت آنهاست (همان، ۳۲۶ ـ ۳۲۷؛ چهل حدیث، ۲۲۴). ایشان خوف حاصل برای انبیا(ع) و اولیا(ع) را با دیگران متفاوت دانسته‌است؛ زیرا این خوف پس از حال صحو به دست می‌آید و کامل‌ترین مرتبه خوف است (حدیث جنود، ۳۳۱) (← مقاله فنا). | |||
امام‌خمینی رهبت را نوعی خوف برآمده از تجلی جلال و جمال حق بر قلوب اولیا می‌داند که مراتبی دارد و در تجلیات افعالی و اسمائی به دست می‌آید. در مرتبه اخیر آن، که رهبت حقیقی است، پای انانیت و نفسانیت در کار نیست و مقام فنای رهبت و ازاله خوف است که در نهایت به اقتضای بعضی آیات (یونس(ع)، ۶۲) اولیای خدا به آن می‌رسند. نقطه مقابل رهبت، جرئت است و در مقابل هر درجه از درجات رهبت، درجه‌ای از جرئت است (حدیث جنود، ۳۲۸ ـ ۳۳۱). | |||
رجا نیز از نظر اهل معرفت مراتبی دارد. بعضی برای رجا سه درجه ذکر کرده‌اند: ۱. رجای اهل عمل که سبب اجتهاد و کوشش بیشتر برای عمل می‌شود؛ ۲. رجای اهل ریاضت که همت آنان در ترک لذایذ است؛ ۳. رجای ارباب قلوب که رجا به لقای حق دارند (انصاری، منازل السائرین، ۵۷). | |||
از نظر امام‌خمینی نیز رجا مراتبی دارد که مراتب آغازین آن، امید به ثواب و چشم‌داشت به رحمت الهی است (حدیث جنود، ۱۹۵)؛ برترین مرتبه آن نیز رجای عارفان است که سالک، بدون آنکه عملی برای خود ببیند، امید به حق دارد و با این وصف، جلوه رحمت حق به قلب او زندگی می‌بخشد (همان، ۱۹۳ ـ ۱۹۴). به اعتقاد ایشان، کامل‌ترین آن، رجایی است که با خوف و تجلیات جلالی همراه بوده، این دو در حد اعتدال باشند؛ نه جلال بر جمال چیرگی داشته باشد و نه جمال بر جلال و صاحب این مرتبه، قلب نبی خاتم(ص) است (همان، ۱۴۲ ـ ۱۴۴). | |||
==اسباب خوف و رجا== | ==اسباب خوف و رجا== | ||