کاربر:Salar/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

علمای اخلاق خوف را به دو قسم پسندیده و ناپسند تقسیم کرده‌اند. خوف پسندیده خوفی است که انسان را به مقصود اصلی که قرب خداوند است برساند و هر خوفی که مانع آن شود ناپسند است؛ مانند خوفی که سبب ناامیدی شود یا خوفی که سبب زوال عقل گردد.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، ۷/۱۳.</ref> همچنین رجایی که سبب عمل به طاعت و توبه از گناهان شود، رجای پسندیده و رجایی که سبب امن از مکر الهی شود<ref>کاشانی، شرح منازل السائرین، ۴۴۴ ـ ۴۴۵.</ref> و یا غرور و سستی در عمل شود<ref>ابن‌قیم، مدارج السالکین، ۳۵۱.</ref> رجای ناپسند است. قرآن کریم به مراتبی از خوف (به معنای مطلق آن) اشاره کرده‌است؛ چنان‌که خوف را شرط ایمان<ref>آل عمران، ۱۷۵.</ref> و خشیت را شرط علم<ref>فاطر، ۲۸.</ref> و هیبت را شرط معرفت<ref>آل عمران، ۲۸.</ref> معرفی کرده‌است.<ref>قشیری، رساله قشیریه، ۲۱۳</ref>

اهل معرفت نیز برای خوف و رجا مراتبی قائل شده‌اند؛ چنان‌که خواجه‌عبدالله انصاری سه مرتبه برای خوف ذکر کرده‌است:  

امام‌خمینی بر اساس حالات بندگان، سه مرتبه برای خوف و رجا ذکر می‌کند که خوف عامه از عذاب، خوف خاصه از عتاب، و خوف اخص الخواص از احتجاب است؛<ref>امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴.</ref> اما در جای دیگر مرتبه چهارمی به آن افزوده‌است و آن، خوف اولیاست که از انانیت خارج شده، جلوه‌های عظمت و رحمت حق بر قلب‌شان ظهور یافته و رهبت و ترس بر آنها حاکم گشته‌است.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۲۸.</ref> به اعتقاد ایشان، اختلاف مراتب خوف به حسب اختلاف و حالات عابدان و سالکان و مرتبه معرفت آنهاست.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۲۶ ـ ۳۲۷؛ امام‌خمینی، چهل حدیث، ۲۲۴.</ref> ایشان خوف حاصل برای انبیا(ع) و اولیا(ع) را با دیگران متفاوت دانسته‌است؛ زیرا این خوف پس از حال صحو به دست می‌آید و کامل‌ترین مرتبه خوف است.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۳۱.</ref> {{ببینید|فنا}}

امام‌خمینی رهبت را نوعی خوف برآمده از تجلی جلال و جمال حق بر قلوب اولیا می‌داند که مراتبی دارد و در تجلیات افعالی و اسمائی به دست می‌آید. در مرتبه اخیر آن، که رهبت حقیقی است، پای انانیت و نفسانیت در کار نیست و مقام فنای رهبت و ازاله خوف است که در نهایت به اقتضای بعضی آیات<ref>یونس(ع)، ۶۲.</ref> اولیای خدا به آن می‌رسند. نقطه مقابل رهبت، جرئت است و در مقابل هر درجه از درجات رهبت، درجه‌ای از جرئت است.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۳۲۸ ـ ۳۳۱.</ref>

از نظر امام‌خمینی نیز رجا مراتبی دارد که مراتب آغازین آن، امید به ثواب و چشم‌داشت به رحمت الهی است؛<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۹۵.</ref> برترین مرتبه آن نیز رجای عارفان است که سالک، بدون آنکه عملی برای خود ببیند، امید به حق دارد و با این وصف، جلوه رحمت حق به قلب او زندگی می‌بخشد.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۹۳ ـ ۱۹۴.</ref> به اعتقاد ایشان، کامل‌ترین آن، رجایی است که با خوف و تجلیات جلالی همراه بوده، این دو در حد اعتدال باشند؛ نه جلال بر جمال چیرگی داشته باشد و نه جمال بر جلال و صاحب این مرتبه، قلب نبی خاتم(ص) است.<ref>امام‌خمینی، حدیث جنود، ۱۴۲ ـ ۱۴۴.</ref>