شورای سلطنت: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شورای سلطنت'''، هیئت برگزیده محمدرضا پهلوی برای انجام وظایف وی پس از خروج از کشور و مخالفت قاطع امام‌خمینی با آن.

در برخی از کشورها ازجمله انگلستان شورای سلطنت وجود دارد. تا قرن هجدهم میلادی پادشاه، ملکه یا شورای سلطنت منبع اصلی قدرت اجرایی حکومت در انگلستان به شمار می‌آمدند و در صورتی که پادشاه یا ملکه از انجام وظایف خود ناتوان می‌شدند، شورای سلطنت وظایف او را برعهده می‌گرفت <ref>بارز، نظام حکومتی انگلستان، ۱/۷۶ و ۲/۲۵۹.</ref>. در اردن نیز پس از کناره‌گیری طلال پادشاه اردن، به علت نرسیدن فرزندش ملک‌حسین به سن قانونی، برای مدتی شورای سلطنت تشکیل شد <ref>گازیروسکی، سیاست و حکومت در خاورمیانه و شمال آفریقا، ۴۰۵.</ref> {{ببینید|ملک‌حسین}}.

در قانون اساسی مشروطه در ایران، شورای سلطنت پیش‌بینی نشده بود؛ اما پس از شکست کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ که محمدرضا پهلوی ایران را ترک کرد، مخالفان او از علی‌اکبر دهخدا برای ریاست شورای سلطنت دعوت کردند و او پذیرفت و در رادیو تهران در همین باره سخن گفت که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲به همین اتهام در دادستانی نظامی بازخواست شد <ref>سلطانی، سایه خورشید سواران، ۴۵.</ref>. در زمان حکومت محمدرضا پهلوی قانون اساسی چهار بار تغییر کرد. در تغییر سال ۱۳۴۶ به جای اصل ۴۲ که درباره مرگ پادشاه و مدت نمایندگی نمایندگان مجلس سنا و مجلس شورای ملی بود، آورده شد که پادشاه می‌تواند در موقع مسافرت یا در غیاب خود، شورایی برای اداره امور سلطنت انتخاب یا نایب‌السلطنه تعیین کند که با مشاوره شورای یادشده امور سلطنت را موقتاً به جای او انجام دهد <ref>جعفری ندوشن و زارعی، تجدید نظرهای چندگانه در قانون اساسی مشروطه، ۱۹۴.</ref>. هدف اصلی این تغییر، ادامه حکومت خاندان پهلوی در صورت مرگ پهلوی و قانونی‌کردن شورای سلطنت و نیابت سلطنت فرح دیبا (پهلوی) تا پیش از رسیدن ولیعهد به سن قانونی (بیست‌سالگی) بود <ref>جعفری ندوشن و زارعی، تجدید نظرهای چندگانه در قانون اساسی مشروطه، ۱۸۴؛ حسینیان، یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، ۶۸۷.</ref>.

پس از روی کار‌آمدن جعفر شریف‌امامی در پنجم شهریور ۱۳۵۷ <ref>فروزش، رجال عصر پهلوی، شریف‌امامی، ۵۸.</ref> تشکیل شورای سلطنت را برای نخستین بار علی امینی مطرح کرد <ref>حسینیان، یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، ۶۸۷؛ نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۲/۳۱۰.</ref>. وی که نخست‌وزیر اسبق ایران (اردیبهشت ۱۳۴۰ ـ تیر ۱۳۴۱) {{ببینید|علی امینی}} بود و با اوج‌گیری انقلاب اسلامی برای مشاوره از اروپا به ایران دعوت شده بود، برای رهایی از بن‌بست سیاسی پیشنهاد کرد که محمدرضا پهلوی شورای سلطنت را تشکیل دهد و موقتاً از کشور خارج شود. پهلوی پس از مشورت با افرادی چون اردشیر زاهدی سفیر ایران در امریکا، غلامعلی اویسی سرپرست وزارت کار در دولت نظامی غلامرضا ازهاری و مهدی رحیمی آخرین فرماندار نظامی تهران، این پیشنهاد را رد کرد. زاهدی به پهلوی اطمینان داد که می‌تواند بدون تشکیل شورای سلطنت بر بحران غلبه کند <ref>استمپل، درون انقلاب اسلامی، ۲۱۴.</ref>. پهلوی در علت رد آن، شورای سلطنت و خروج از کشور را از افکار شیطانی امینی دانست <ref>امینی، خاطرات، ۱۷۸.</ref>.

با این حال، فکر شورای سلطنت متوقف نشد. امریکایی‌ها و طرفداران سلطنت در اوج مبارزات مردم انقلابی ایران علیه رژیم پهلوی، به این نتیجه رسیدند برای مهار بحران، پهلوی باید موقتاً ایران را ترک کند و شورای سلطنت در غیاب وی عهده‌دار وظایف سلطنت شود <ref>نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و ‌پنج‌ساله ایران، ۲/۳۱۲.</ref>؛ برای مثال، ناصر میناچی و سیداحمد صدر حاج‌سیدجوادی دو تن از اعضای جبهه ملی طرح شورای سلطنت را با مأموران سفارت امریکا مطرح کردند <ref>حسینیان، یک سال مبارزه برای سرنگونی رژیم شاه، ۶۸۷.</ref>. میناچی در مذاکرات خود با مأموران سفارت، شورایی مرکب از دو یا سه نفر تیمسار را به جای فرح دیبا (پهلوی) که به عنوان نایب‌السلطنه مطرح بود، پیشنهاد داد <ref>مؤسسه مطالعات، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۳/۲۸۴.</ref>. همچنین در دهه اول آذر ۱۳۵۷ دو پیشنهاد دیگر نیز ارائه شد: تشکیل شورای سلطنت با عضویت افسران ارتش یا تشکیل شورای سلطنت و یک شورای نظامی جداگانه زیر نظر شورای سلطنت <ref>استمپل، درون انقلاب اسلامی، ۲۱۳.</ref>. از اسناد سفارت امریکا می‌توان فهمید اصل پیشنهاد شورای سلطنت پذیرفته شده بود. میناچی در چهارم دسامبر ۱۹۷۸/ ۱۳ آذر ۱۳۵۷ در دیدار با یکی از کارمندان سفارت که ظاهراً استمپل بوده است، گفت پیشنهاد تشکیل شورای سلطنت به نمایندگان اصلی امام‌خمینی ارائه می‌شود و آنان برای متقاعدکردن ایشان به پاریس خواهند رفت <ref>مؤسسه مطالعات، اسناد لانه جاسوسی آمریکا، ۳/۲۸۲.</ref>. نهضت آزادی و دیگران نیز طرح دیگری با وظایفی متفاوت برای شورای سلطنت ارائه کردند.