صحیفه امام

صحیفه امام، جامع‌ترین مجموعه شامل سخنرانی‌ها، بیانیه‌ها، نامه‏ها، پیام‌ها، مصاحبه‌ها، احکام و اجازات امام‌خمینی؛ فارسی.

اهمیت

حفظ و نگهداری و ترویج اسناد و آثار مربوط به امام‌خمینی که در واقع اسناد انقلاب اسلامی است، همواره دارای اهمیتی خاص بوده و توجه ویژه‌ای به آن می‌شده است. در این راستا مجموعه‌هایی چون در جستجوی راه از کلام امام (ببینید: در جستجوی راه از کلام امام)، صحیفه نور (ببینید: صحیفه نور) و تبیان (ببینید: تبیان) تدوین و منتشر شده‌اند.

مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه نور کاستی‌های چندی داشت؛ ازجمله:

1. بخش قابل توجهی از آثار غیر تألیفی امام‌خمینی را به علت در دسترس‌نبودن اسناد آنها دربر نداشت؛
2. برخی از آثار موجود در آن به دلیل نبود اصل منابع و استفاده از روزنامه‏ها، از اصالت لازم برخوردار نبودند؛
3. تاریخ پاره‏ای از اسناد به صورت صحیح ضبط نشده بود .

صحیفه امام گنجینه مکتوبات مربوط به امام‌خمینی و یکی از مهم‏ترین منابع تاریخ انقلاب اسلامی و تاریخ معاصر ایران است و اسناد مربوط به بخشی از فعالیت فکری ـ سیاسی امام‌خمینی در این مجموعه تنظیم و گردآوری شده است. این مجموعه که به مناسبت یکصدمین سال تولد امام‌خمینی تدوین شده، دوره‌ای کامل از آثار غیر تألیفی ایشان است و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، در سال ۱۳۷۸ با الهام گرفتن از ۲۲ بهمن؛ روز پیروزی انقلاب اسلامی، در ۲۲ جلد منتشر کرده است . این مجموعه حاوی گفتارها و نوشتارهای امام‌خمینی از سال ۱۳۱۲ تا ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۸ است که به ترتیب تاریخ تنظیم گردیده و بر روی هر جلد تاریخ آغاز و پایان اسناد کتاب ثبت شده است. بیش از دو هزار اثر و سند منتشرنشده از امام‌خمینی، اضافه بر آنچه در صحیفه نور آمده بود، برای نخستین بار در صحیفه امام منتشر شده است . علاوه بر سخنرانی، مصاحبه و گفتگوهای امام‌خمینی، آنچه از ایشان به صورت پیام و نامه باقی مانده، اعم از نامه‏های شخصی و جمعی، در این مجموعه گردآوری شده است. سخنانی از امام‌خمینی در آغاز مبارزات نهضت اسلامی که به صورت خصوصی گفته شده و در گزارش‌های سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) آمده نیز در این مجموعه آورده شده است . زبان اصلی صحیفه امام، فارسی است، اما تعدادی نامه و نوشته‏ به زبان عربی دارد که توسط ناشر ترجمه شده است .

با این حال، صحیفه امام، شامل همه آثار امام‌خمینی نمی‌شود. آثاری که در آن نیامده را می‌توان در چند عنوان کلی بیان کرد:

1. تألیفات در زمینه‌های علمی؛
2. سروده‏های امام‌خمینی؛
3. یادداشت‌های متفرقه امام‌خمینی که نمی‌توان عنوان خاصی بر آنها گذاشت؛
4. استفتائات غیر سیاسی و اجتماعی؛
5. قبض‌های وجوهات شرعی؛
6. اسناد محرمانه نظامی و مسائل سرّی کشور؛
7. نقل‌ها و خاطرات دیگران از امام‌خمینی .

جلدهای اول تا پنجم این مجموعه مربوط به حوادث پیش از انقلاب و جلد ششم درباره وقایع بهمن و اسفند ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب اسلامی و مجلدات بعدی به رویدادها و امور پس از آن اختصاص یافته است. نخستین سند این مجموعه، نامه احوال‌پرسیِ عاطفی امام‌خمینی در سال ۱۳۱۲ خطاب به همسرشان و آخرین سند که در جلد ۲۱ آمده، نامه ایشان به سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی؛ رئیس وقت دیوان عالی کشور در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۶۸ است و در پی آن وصیت‌نامه سیاسی‌الهی امام‌خمینی آمده است.

بزرگ‌ترین منبع کتاب، بایگانی موجود در مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی است که تمامی اطلاعات حتی یادداشت‌های مختصر امام‌خمینی از زمان ورود به ایران در سال ۱۳۵۷، در آن نگهداری می‌شود . نسخه اصلی بسیاری از نامه‌ها و تلگرام‌های امام‌خمینی از سال ۱۳۵۶ تا زمان رحلت ایشان که با همت و تلاش فرزندشان سیداحمد خمینی گردآوری شده بود، در اختیار این مؤسسه قرار گرفته است . نامه‏ها و نوشته‏های بسیاری نیز از امام‌خمینی در دست افرادی بوده است که با پیگیری مؤسسه از طریق فراخوان عمومی، مکاتبات و پیگیری‌های خاص به دست آمده است . مؤسسه تمامی اطلاعات و اسنادی که در رسانه‏ها منتشر شده را برای انتخاب نسخه نهایی گردآوری کرده و با کتاب صحیفه نور و نوارها و کتاب‌ها و دست‏خط‌ها و نسخه‏های اصلی مقابله کرده و متن نهایی را در کمال دقت و امانتداری استخراج کرده است . افزون بر عنوان‌گذاری مطالب این مجموعه، تاریخ شمسی و قمری، مخاطب، موضوعات و مکانِ نامه‏ها، پیام‌ها و سخنرانی‌ها به تفکیک آمده است؛ و در شمار اندکی از سخنرانی‌ها و اسناد، به دلیل روشن‌نبودن زمان ایراد سخن یا عدم تعیین وقت سند مزبور، تاریخ دقیق آن در شناسه ذکر نشده است .

تدوین‌کنندگانِ این اثر توضیحاتی خارج از متن و به صورت پی‏نوشت یا پاورقی افزوده‌اند که اسناد را گویاتر کرده و ارتباط گفتارها و نوشتارها را با حوادث و تحولات آشکار کرده است ؛ توضیحاتی از این قبیل: اطلاعات اماکن، مناطق، شخصیت‌های مطرح در نامه‏ها و نوشته‏ها، شأن صدور پاره‏ای از نامه‏ها و نیز نامه‏هایی که امام‌خمینی به آنها جواب داده است ، تاریخ سخنرانی‌ها که از بایگانی ساواک به دست آمده ، واژه‏هایی که در زبان فارسی امروز رایج نیست ، چگونگی ارسال برخی پیام‌ها و نامه‏ها ، گزارش‌هایی از ساواک درباره پیام یا سخنرانی امام‌خمینی ، ترجمه آیات و روایاتی که در متن نوشته‏ها و گفته‏ها وجود دارد ، نشانی آیات و روایات و منبع ضرب‌المثل‌ها و وقایع تاریخی، کنایه‌ و اشاره‌های موجود در گفته‌ها و نوشته‌ها، مطالبی از ساواک درباره نامه‏هایی که در تجسس‌های مأموران از خانه‌های اشخاص یا خانه امام‌خمینی به دست آنها افتاده است .

چاپ نخست این اثر با دیباچه‏ای به قلم رهبر انقلاب، سیدعلی خامنه‏ای آغاز شده است. در این دیباچه، ابعاد شخصیت و ‌اندیشه امام‌خمینی و تحولاتی که در ایران با تأثیرپذیری از ‌اندیشه ایشان شکل گرفته، بازگو شده است . مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی نیز با نگارش مقدمه‏ای مبسوط، انگیزه‏ها و دلایل اقدام خود را در تدوین این اثر، به‌رغم مجموعه‌های مشابه به قلم آورده است.

ناشر در چاپ دوم، بخشی با عنوان «ضمیمه» به این اثر افزوده و در آن برخی دیگر از اسناد، نامه‏ها و سخنرانی‌ها را که در چاپ نخست نیامده، آورده است. این ضمیمه، در سال ۱۳۸۵ جداگانه انتشار یافته و در چاپ‌های بعدی نیز با همان عنوان در بخش پایانی جلد ۲۱ به چاپ رسیده است.

مجلد بیست‌ودوم شامل نمایه‏های اعلام (اشخاص، سازمان‌ها، کتاب‌ها، روزنامه‏ها، مکان‌ها) در ۱۴۹ صفحه و نمایه‏های موضوعی و واژه‏ها در ۴۲۶ صفحه و نمایه آیات و روایات در ۲۱ صفحه است. مجموعه این نمایه‌ها بیش از یکصد هزار مورد است .

مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی با تلاش گروهی پنجاه‌نفره، ترجمه انگلیسی این مجموعه را در سال ۱۳۸۷ و ترجمه عربی آن را در سال ۱۳۸۸ منتشر کرد. همچنین مؤسسه این مجموعه را در نرم‌افزاری با قابلیت‌های پیشرفته جستجو در متن، جستجو در فهرست و دیگر امکانات، و نیز در نرم‌افزار «مجموعه آثار امام» منتشر کرده است .

پیوند به بیرون

• محمد مرادی، صحیفه امام، دانشنامه امام‌خمینی، ج۶، ص۶۱۷-۶۱۹.