اعتیاد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اعتیاد'''، عوامل و پیامدهای سیاسی و اجتماعیِ وابستگی به [[مواد مخدر]] و احکام فقهی آن.

از هفت هزار سال پیش، [[بشر]] به وجود یک ماده مخدر قوی در گیاه [[خشخاش]] آگاه بوده‌است. در لوح‌های گلی متعلق به پنج هزار سال پیش از میلاد که از سومریان باقی مانده، نام ماده مخدر [[تریاک]] دیده می‌شود. همچنین در حدود چهار هزار سال پیش از میلاد، کشیدن تریاک در [[چین]] رایج بوده‌است.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۵.</ref> از آنجاکه در کتاب اوستا از گیاه کانابیز (شاهدانه) به عنوان ماده بی‌حس‌کننده نام برده شده، مشخص می‌شود ایرانیان باستان نیز از آن بی‌اطلاع نبوده‌اند.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref> در برخی احادیث اسلامی نیز به مواد مخدر مانند [[حشیش]] و [[بنگ]] اشاره و بر منع از آن تأکید شده‌است،<ref>نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ۱۷/۸۵–۸۶.</ref> و برخی فقیهان به حکم فقهی آن پرداخته‌اند. امروزه علاوه بر حشیش و بنگ، مواد مخدر زیادی وارد بازار شده که بر حسب تأثیرگذاری بر فعالیت‌های ذهنی سلسله اعصاب، به گروه‌های سستی‌زا (همچون تریاک)، توان‌افزاها (همچون کوکائین)، توهم‌زاها (همچون ال اس دی) و مواد شیمیایی فرار (همچون بنزین) تقسیم می‌شوند.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۶۲.</ref>{{سخ}}

دربارهٔ تاریخچه ورود مواد مخدر (تریاک) به [[ایران]] نظرهای مختلف و متناقضی وجود دارد،<ref>آذر و نوحی، دایرةالمعارف اعتیاد و مواد مخدر، ۲۱۶.</ref> اما [[عصر صفوی]] زمان آغاز مصرف مواد مخدر به صورت گسترده در ایران است. در این دوره اغلب شاهزادگان و رجال و درباریان و حتی مردم عادی به مصرف تریاک و بنگ و برخی مواد مخدر دیگر معتاد بودند،<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۲۵.</ref> همچنین در این دوره، [[دولت انگلیس]] توسط برادران شرلی برای اهداف استعماری خود تریاک را به قیمت ارزان در اختیار مردم می‌گذاشتند و شیره آن را با چند برابر قیمت از آنان خریداری می‌کردند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۰.</ref>{{سخ}}

اوج مصرف مواد مخدر پس از صفویه، به [[عصر قاجاریه]] می‌رسد. در این دوران استعمارگران انگلیسی موجب رواج گسترده اعتیاد شدند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۲–۱۳.</ref> انگلیسی‌ها برای گسترش سلطه‌طلبی خود، نقش مهمی در ترویج استفاده تریاک در کشورهای مختلف داشته‌اند. کشتی‌های تجاری انگلیس این مخدر مضر را از خاور دور به ایران آوردند و به درباریان هدیه کردند و اکثر آنان را معتاد ساختند. به‌تدریج به علت زیادشدن معتادان و کمبود تریاک، کشت خشخاش در ایران در اطراف [[یزد]] آغاز شد.<ref>دانش، معتاد کیست مواد مخدر چیست، ۱۶.</ref>{{سخ}}

در دوره [[پهلوی اول]] دستگاه حکومتی از مواد مخدر همچون یک منبع درآمد استفاده می‌کرد. در سال ۱۳۰۷ قانون انحصار تریاک به منظور تقویت بنیه مالی دولت در مجلس تصویب شد که به موجب آن انحصار تولید و فروش تریاک در اختیار دولت قرار گرفت.<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۲۸–۲۹.</ref> در این دوره دولت‌های بزرگ غربی نیز با گسترش تریاک در ایران به دنبال منافع خود بودند.<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۲–۱۳.</ref> در دوره [[محمدرضا پهلوی]] و تا پیش از [[انقلاب اسلامی]]، در قسمت‌هایی از کشور، به صورت پراکنده کشت خشخاش وجود داشت تا اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به این مسئله به‌طور ریشه‌ای توجه و از کشت آن به‌شدت جلوگیری شد.<ref>قربان‌حسینی، پژوهشی نو در مواد مخدر و اعتیاد، ۷۳.</ref>

در سخنان [[امام‌خمینی]] می‌توان به اهداف گوناگون [[استعمار]] از گسترش و انتقال مواد مخدر به ایران دست یافت. از میان‌بردن [[قوه تفکر]]<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> و خارج‌کردن مردم از صحنه سازندگی و اداره کشور،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> بی‌توجه و بی‌انگیزه‌ساختن آنان به سرنوشت مملکت و حیثیت اسلامی و ملی و غارت ذخیره‌ها و منابع کشور،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷، ۴۲۹–۴۳۰ و ۱۲/۱۱۰.</ref> جلوگیری از بیداری جوانان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۷.</ref> و ازدست‌دادن حس پرسشگری به دخالت‌های خارجی‌ها و گسترش سیطره اختناق،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۱۰.</ref> تهی‌سازی از محتوای انسانی و بی‌هویت‌کردن مردم و در نهایت جلوگیری از رشد و بالندگی کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۴۹۵.</ref> ازجمله این اهداف است. به اعتقاد امام‌خمینی کشورهای استعماری، رسیدن به اهداف بالا را از دو طریق ممکن می‌دیدند: ایجاد مراکز آموزشی ناصحیح و فاسدکننده برای انحراف جوانان و دورساختن آنان از فعالیت‌های مفید زندگی،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۴/۲–۵.</ref>{{ببینید|جوان}} و تبلیغ و ترویج آزادیِ استفاده از مواد مخدر با عنوان یکی از مظاهر آزادی؛ در حالی‌که امام‌خمینی از چنین آزادی‌هایی به آزادی غربی، وارداتی و استعماری یاد می‌کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۹/۳۴۲–۳۴۳، ۴۶۳ و ۱۰/۵–۷.</ref>{{سخ}}

در بعد داخلی نیز عوامل مختلفی در گسترش اعتیاد در سطح [[جامعه]] مطرح است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد: افزایش جمعیت، بیکاری، [[فقر]] و نابرابری اجتماعی، مهاجرت و حاشیه‌نشینی، دگرگونی سریع فرهنگی و بحران هویت، ضعف نظام کنترل درونی و سستی در [[مذهب]] و در پایبندی به تعهدات اخلاقی، بحران فضای باز سیاسی و عدم امنیت، [[جنگ]]، دردسترس‌بودن مواد،<ref>میری آشتیانی، جامعه‌شناسی اعتیاد در ایران امروز، ۴۲–۴۷.</ref> به همین دلیل امام‌خمینی اعتقاد داشت عامل توزیع مواد مخدر در ایران در دوره پهلوی، خود [[رژیم پهلوی]] بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵ و ۱۷/۳۱۳.</ref> که با توطئه قدرت‌های بزرگ و با هدف بی‌تفاوت‌کردن جوانان نسبت به غارت منابع کشور، صورت می‌گرفت و در زمان پهلوی دوم به اوج رسید.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref>{{سخ}}

اعتیاد به مواد مخدر از بلاهای خانمان‌سوز و آفت برای جوامع بشری است. این امر باعث سلب قدرت خلاقیت و تفکر از انسان‌ها می‌شود و توانایی کوشش و سازندگی را از آنان می‌گیرد؛ افزون بر آنکه بنیان خانواده‌ها و باورهای دینی را در معرض نابودی و از هم‌پاشیدگی قرار می‌دهد و هزینه‌های سنگینی به لحاظ اقتصادی و اجتماعی بر کشورها تحمیل می‌کند.<ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷.</ref>{{سخ}}

اعتیاد ضمن اثرگذاری بر زندگی اجتماعی، گروه‌ها و خانواده‌ها، آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در جامعه ایجاد می‌کند. از سویی افزایش آسیب‌ها و مفاسد اجتماعی خود زمینه مساعدتری را برای گرایش به مواد مخدر و مصرف آن فراهم می‌کند. با این وصف، مصرف مواد مخدر از یک‌سو محصول شرایط اجتماعی و از سوی دیگر، عاملی برای شکل‌گیری آسیب‌های دیگر اجتماعی است.<ref>بهرامی احسان، اعتیاد و فرایند پیشگیری، ۶۳.</ref>

در عصر پهلوی به دلیل نقش ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و موقعیت جغرافیایی ایران در منطقه و [[جهان]]، روش‌ها و مدیریت پیچیده‌تری برای ترویج اعتیاد در ایران به اجرا درآمد. از سال ۱۳۳۷ هروئین، مهلک‌ترین نوع ماده مخدر، وارد ایران شد و حتی به دربار هم راه یافت،<ref>دبیرخانه ستاد، مواد مخدر به روایت اسناد ساوک، ۱۱–۱۲.</ref> و جریان تولید و توزیع مواد مخدر کشور و حتی تجارت بین‌المللی آن تحت کنترل خاندان پهلوی و نزدیکان آن قرار گرفت.<ref>مجتبی‌زاده، فساد در رژیم پهلوی دوم، ۲۴۰.</ref> بر اساس اسناد منتشرشده، محمدرضا پهلوی نیز از مواد مخدر استفاده می‌کرد،<ref>جمشیدی لاریجانی، دوقلوی میرپنج، ۳۵۴.</ref> البته پیش از این نیز [[رضاشاه پهلوی]] بنا به اقرار یکی از همسرانش، معتاد بوده‌است.<ref>آیرملو، خاطرات ملکه پهلوی، ۳۲۱.</ref> [[اشرف پهلوی]]، خواهر محمدرضا پهلوی نیز واردکننده و حتی تولیدکننده هروئین بود.<ref>دوانی، نهضت روحانیون ایران، ۶/۳۶۵.</ref> از دیگر چهره‌های فعال در عرصه مواد مخدر در دوره پهلوی به [[امیرهوشنگ دولو]] می‌توان اشاره کرد.<ref>سعیدی، زن اژدها، ۱۹۱–۱۹۲.</ref> ارتشبد [[غلامعلی اویسی]]، فرمانده ژاندارمری کل کشور نیز از کسانی بود که درآمدهای کلانی از تجارت مواد مخدر به دست می‌آورد.<ref>جمشیدی لاریجانی، دوقلوی میرپنج، ۳۴۳.</ref>{{سخ}}

آمار دقیقی از تعداد معتادان در دوره پهلوی در دست نیست؛ و گزارش‌های ارائه شده آمار ضد و نقیضی را ارائه کرده‌اند. انجمن مبارزه با تریاک و [[الکل]] در سال ۱۳۲۲، تعداد معتادان را حدود یک و نیم میلیون تن وگزارش دیگری تعداد معتادان را در سال ۱۳۴۶ بین سیصد تا چهارصد هزار تن اعلام کرده‌است.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref> گزارش ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز حکایت از وجود دو میلیون نفر معتاد از جمعیت بیست میلیونی پیش از انقلاب دارد.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۸.</ref>{{سخ}}

به اعتقاد امام‌خمینی رژیم پهلوی به کمک کشورهای بیگانه برای جلوگیری از فعالیت و حضور جوانان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مواد مخدر را در ایران گسترش داد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۷.</ref> این رژیم که مجری سیاست‌های استعماری بود، به نیروی انسانی وابسته‌ای نیاز داشت که چشم‌بسته مطیع او باشند؛ از این‌رو با خرید و فروش مواد مخدر و پخش آن، علاوه بر کسب منافع مادی، می‌خواست جوانان را مطیع خود سازد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۳.</ref> و با ضایع‌کردن نیروی انسانی، آنان را از هر گونه اقدام و قیامی علیه خود بازدارد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۳۹۶–۳۹۷ و ۱۲/۹۰.</ref>{{سخ}}

امام‌خمینی هدایت‌کننده اصلی جریان اعتیاد در جامعه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۲۴.</ref> و عامل اصلی ورود مواد مخدر به داخل کشور<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۱۵۶.</ref> را حکومت پهلوی می‌دانست.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۶/۸۵.</ref> ایشان همواره تأکید می‌کرد گسترش اعتیاد در جامعه یک اتفاق ساده و معمولی نیست، بلکه توطئه قدرت‌های بزرگ و استعماری علیه جامعه است،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۷–۳۹۸ و ۱۲/۲۶.</ref> به طوری که از طریق برنامه‌های حساب‌شده سعی دارند تا نیروی فعال و موتور محرک جامعه را که نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه دارد، به عنصری بی‌خاصیت تبدیل کنند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۵/۵۰۰؛ ۱۱/۴۲۷–۴۲۸؛ ۱۲/۲۶ و ۱۸/۳۲۰.</ref> به باور ایشان این طرح به دست خاندان پهلوی اجرا می‌شد و قدرتمندان جهانی آن را پشتیبانی می‌کردند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۴۰۲.</ref>

امام‌خمینی بر نقش اطلاع‌رسانی رسانه‌ها، به‌خصوص [[رادیو]] و [[تلویزیون]]، دربارهٔ پیامدهای اعتیاد، جهت دورنگه‌داشتن جوانان از مواد مخدر تأکید می‌کرد<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۳۲۶.</ref> و به قاچاقچیان و توزیع‌کنندگان مواد مخدر نیز دربارهٔ ترک اعمالشان که در واقع نوعی [[جنایت]]، [[فساد نسل]] و خیانت به مملکت محسوب می‌شود، توصیه‌ها و هشدارهایی بیان می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۷–۳۱۸.</ref>

امام‌خمینی معتادان را بیمارانی می‌دانست که باید در مراکز بازپروری از دام اعتیاد خارج شوند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> و به آنان کمک شود تا به کارهای سالم و مفید تشویق شوند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۴۶۰.</ref> ایشان همواره بر لزوم اقدامات بشردوستانه برای نجات و هدایت معتادان تأکید می‌کرد و آن را وظیفه‌ای برادرانه<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴ و ۹/۳۱.</ref> و حتی در سطحی بالاتر وظیفه‌ای اسلامی و ملی<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸.</ref> می‌دانست و بر ایجاد مراکز بازپروری و اصلاح معتادان تأکید می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> ایشان همچنین بر معتادان [[واجب]] می‌دید برای حفظ حیثیت خود و حیثیت اسلامی و ملی به معالجه خودشان اقدام کنند<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۴.</ref> از اقدامات دیگر، موافقت امام‌خمینی با پیشنهاد عفو زندانیان و محکومان مواد مخدر، به شرط تعهد به ترک اعتیاد و عدم تکرار جرم بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۹۶ و ۲۱/۲۹۹–۳۰۱.</ref>

ایران با برخورداری از قوانین شدید ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر، مبارزه بی‌وقفه با قاچاق، صرف هزینه‌های کلان در امر درمان و بازپروی، فداکردن نیروی انسانی خود و تقدیم حدود سه هزار پانصد و پنجاه و هفت شهید در راه مبارزه با مواد، عزم خود را برای مقابله با این مشکل جهانی نشان داده‌است.<ref>دفتر برنامه‌ریزی، عملکرد جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با مواد مخدر، ۲۷–۲۸.</ref> در طول سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۷۶ از مجموع یک میلیون و سیصد هزار نفر بازداشت‌شده در رابطه با مواد مخدر، ۴۶ درصد آنان معتاد بوده‌اند که بیشتر آنان به شکل تفننی از مواد مخدر استفاده کرده‌اند.<ref>ستاد مبارزه با مواد مخدر، ۵۹.</ref>

دلایل نظر امام‌خمینی در حرمت استفاده از مواد مخدر و اعتیاد به آن، مواردی از قبیل فاسدشدن پایه‌های اقتصادی و اجتماعی و نابودی نسل‌های آینده<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۷/۳۱۸.</ref> و نیز سستی و بی‌ارادگی جوانان و تخریب فکر و [[اندیشه]] آنان<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۸/۳۹۶، ۴۹۵ و ۹/۴۶۴.</ref> است که موجب می‌شود راه برای تسلط بیگانگان و استعمارگران هموار گردد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۱/۴۲۸–۴۲۹.</ref>{{سخ}}