کاربر:Salehi/صفحه تمرین۲: تفاوت میان نسخه‌ها
(خالی کردن صفحه تمرین) برچسب‌ها: خالی کردن واگردانی دستی |
(اصلاح ارقام) برچسب: برگردانده‌شده |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''کمیته امداد امام‌خمینی'''، نهاد شکل‌گرفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای کمک به محرومان. | |||
مسئولیت جامعه اسلامی در برابر وضعیت معیشتی نیازمندان خویش از آموزه‌های مهم اسلام است. از این آموزه در قرآن و گفتار و سیره اولیای دین(ع) در قالب انفاق، (بقره، ۱۹۵) صدقه، (توبه، ۶۰؛ حرّ عاملی، ۹/۳۶۷)، خدمت به مؤمن (کلینی، ۲/۱۶۷) و عناوین حمایتی دیگر (همان، ۱۶۴؛ مجلسی، ۷۱/۲۸۵) یاد شده است. از نخستین کارهای سازمان‌یافته برای تحقق عینی این آموزه‌های دینی در حمایت از محرومان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تأسیس کمیته امداد امام‌خمینی بود (مقدم، ۳۱؛ دفتر آمار، ۶). | |||
==پیشینه== | |||
موضوع کمک به محرومان در دوران مبارزه به سال‌های ۱۳۴۲ ـ ۱۳۴۳ باز می‌گردد (امام‌خمینی، ۱/۲۶۰ و ۲۷۹). در مبارزه با رژیم پهلوی خانواده‌هایی بی‌سرپرست شدند یا توانایی خود را برای اداره زندگی از دست دادند. امام‌خمینی (مؤسسه تنظیم، ۳/۲۲۶) و یاران ایشان با نظارت برخی عالمان مبارز مانند سیدمحمد حسینی بهشتی و مرتضی مطهری به صورت متمرکز به خانواده‌های شهدا و صدمه‌دیدگان کمک می‌کردند و به موازات آن به دیگرافراد نیازمند تهران نیز به طور محدود رسیدگی می‌شد (مقدم، ۳۰). امام‌خمینی در سال ۱۳۵۰ اجازه داد تا یک سوم سهم امام(ع) در این راه صرف شود (۲/۳۹۹). ایشان در سال ۱۳۵۷ در نامه‌ای به وکیل و برادر خود سیدمرتضی پسندیده و داماد خود شهاب‌الدین اشراقی سفارش کرد به امور تبعیدی‌ها، زندانی‌ها و بازماندگان شهدای انقلاب رسیدگی شود (۳/۴۳۰ و ۴/۲۸۰). خانواده شهدا و مجروحین ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ نیز مورد حمایت قرار گرفتند (زاهدی‌اصل، ۲۱۸؛ امام‌خمینی، ۳/۴۶۰). در همین زمینه به هنگام سیل و زلزله، ازجمله زلزله طبس، یاران امام‌خمینی نقش سازنده‌ای در خدمت و معیشت و اسکان زلزله‌زدگان در سال ۱۳۵۷ داشتند (کیهان، ۱۱) (← مقاله طبس، زلزله). | |||
با اوج‌گیری انقلاب شمار شهدا، مجروحین و زندانیان افزایش می‌یافت و کارگران و کارمندان بسیاری در ماه‌های منتهی به پیروزی در زمان اعتصاب نیازمند کمک بودند. برخی از دست‌اندرکاران انقلاب در جلسات پنهانی، مقدمات تشکیل نهادی برای خدمت‌رسانی را فراهم ساختند و پیش‌نویسی نیز تهیه شد (روابط عمومی، ۱۶۴؛ زاهدی‌اصل، ۲۱۸). در ۱۸ آبان ۱۳۵۷ نیز امام‌خمینی به علمای شهرستان‌ها توصیه کرد هیئت‌هایی تشکیل دهند تا به نیاز‌های نیازمندان در همه شهرها رسیدگی کنند (۴/۴۰۸)؛ چنان‌که پس از پیروزی انقلاب و در حالی‌که کمیته امداد امام‌خمینی شکل گرفته بود، در پیامی خطاب به ملت ایران خواهان تشکیل «صندوق ملی ترمیم خسارات دوران انقلاب» شد و شماره حسابی را در بانک ملی برای این صندوق که به هدف جبران زیان‌های همه کسانی که در دوران انقلاب دچار زیان مالی شده بودند، گشود و از مردم خواست تا به آن کمک کنند (۹/۲۶۱ ـ ۲۶۲). | |||
==تأسیس== | |||
پس از پیروزی انقلاب در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۵۷، به فرمان امام‌خمینی، «کمیته امداد» تأسیس گردید. ایشان در فرمان خود مهدی کروبی را مأمور کرد به همراه حبیب‌الله عسکراولادی و حبیب‌الله شفیق در تهران و شهرستان‌ها، کمیته‌های امداد تشکیل دهد و برای واریز وجوه تعیین‌شده حسابی با همین نام باز کند (۶/۳۶۷). پس از تأسیس این نهاد، مسئولان آن و مردم از این نهاد به «کمیته امداد امام‌خمینی» یاد کرده‌اند (مقدم، ۳۱؛ دفتر آمار، ۶). امام‌خمینی معتقد بود رژیم پهلوی با سوء مدیریت و ظلم و فساد ایران را ویران ساخته و بخش بزرگی از مردم نیازمند امداداند (۶/ ۹۲، ۲۴۹ و ۷/۴۱۳، ۵۰۶) و انقلاب اسلامی نیز مدیون تلاش محرومان است و باید همه بدون منت در رفع فقر و فلاکت و ایجاد عدالت در کشور بکوشند و به خواست خدا و به امداد ملت و همت دولت ریشه فقر و محرومیت از کشور کنده شود (۱۷/۴۲۵). | |||
پس از سال‌ها فعالیت، این نهاد برای سازماندهی بهتر، اساسنامه‌‌ای تنظیم کرد و در ۲/۴/۱۳۶۶ به تأیید امام‌خمینی رسید (۲۰/۲۸۹). به موجب آن، کمیته امداد امام‌خمینی مؤسّسه‌ای عام‌المنفعه، دائمی و غیر انتفاعی است که از طریق شورای مرکزی که در حقیقت نمایندگان ولی فقیه‌اند، اداره می‌گردد. شورای مرکزی رئیس و نایب‌رئیس را انتخاب می‌کند. به موجب ماده چهارده آن، به پیشنهاد امامان جمعه شهرها یکی از اعضای این نهاد از میان روحانیان معتبر انتخاب خواهد شد. سرپرست آن نیز از میان اعضای شورا برگزیده می‌شود (زاهدی‌اصل، ۲۲۱). کمیته امداد بیش از افراد رسمی و قراردادی از همکاری افراد داوطلب برخوردار است (رزمگیر، ۱۱۴). | |||
==منابع مالی== | |||
منبع مالی این نهاد کمک‌های مردمی، کمک‌های مستقیم مقام رهبری، اعتبارات دولت و درآمدهای حاصل از امور اقتصادی نهاد است (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۴). امام‌خمینی اجازه داد کمیته امداد بخشی از دارایی‌های بنیاد مستضعفان (۱۹/۴) و نیز اموال مجهول‌المالک و بی‌وارث (۲۱/۳۶۵) را برای کمک به مردم استفاده کند و همواره به توانمندان سفارش می‌کرد به کمیته امداد کمک کنند (۱۷/۴۲۶ ـ ۴۲۷)؛ چنان‌که یک‌پنجم از هزینه‌های کمیته از صندوق‌های صدقات عمومی تأمین می‌شده است (دبیرخانه، ۲/۲۹۶). | |||
==اهداف و وظایف== | |||
هدف از تأسیس کمیته امداد امام‌خمینی فقرزدایی و ایجاد عدالت و کم‌کردن فاصله اقتصادی در میان مردم بوده است (خامنه‌ای، چهار سال، ۲۳۷). این نهاد طبق ماده اول اساسنامه خود بر اساس مبانی فقهی و ارزشی اسلام تشکیل شده تا در راه امداد درماندگان و آسیب‌دیدگان و خودکفایی محرومان تلاش کند. بر اساس ماده دوم تا هشتم از فصل دوم اساسنامه، این وظایف را برعهده دارد: شناسایی انواع محرومیت، نارسایی مادی و معنوی، کمک به محرومان از طریق اعطای کمک‌های بلاعوض و وام و ایجاد کار مناسب؛ اقدام در رفع درد و رنج خانواده‌های محروم از طریق معالجه و کمک‌های آموزشی و درمانی و مالی؛ برطرف‌کردن کمبودهای افراد نیازمند با اعطای وام جهیزیه، ازدواج، تحصیل، معالجه و کمک به تعمیر یا احداث مسکن و سایر موارد ضروری؛ آمادگی نسبی برای جبران نارسایی‌های باقی‌مانده از تصادفات، اتفاقات و رویدادهای طبیعی و تجاوزات و تعدیات دشمنان داخلی و خارجی؛ تکمیل فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی و تبلیغاتی در مناطقی که دستگاه مسئولی نیست یا امکان کافی ندارد، مانند کمک به دانش‌آموزان مؤسسه‌های فرهنگی، انجمن اسلامی، کتابخانه‌ها، مساجد و محافل دینی؛ تهیه و تنظیم برنامه‌های آموزشی و فرهنگی و تربیتی در جهت تقویت روحیه امدادگری و آموزش مهارت‌های لازم به افراد زیر پوشش، تشویق مردم به کمک به محرومان و کوشش در جهت جذب هدایای مردمی؛ فراهم‌آوردن امکانات و تسهیلات برای خودکفایی محرومان (زاهدی‌اصل، ۲۱۹ ـ ۲۲۰؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۴ ـ ۵۲۶). | |||
==اهتمام ویژه امام‌خمینی== | |||
امام‌خمینی کار کمیته امداد را کاری بسیار شریف و خداپسند و مورد عنایت خداوند می‌دانست (۱۷/۴۲۵) و در موارد متعدد از مسئولان و کارکنان آن قدردانی و برای آنان دعا می‌کرد (۱۰/۳۹۸؛ ۱۱/۲۳۱ و ۲۰/۵۰۰). ایشان پیدایش کمیته امداد را از نوآوری‌های انقلاب و از برکات اسلام و تعهد ملت به اسلام شمرد (۱۷/۴۲۴) و در طول سال‌های پس از انقلاب از جهت معنوی و مادی از آن پشتیبانی کرد (۲۰/۴۳) و در مواردی خاص به‌ویژه در سال‌های نخست با اعزام نماینده به مناطق محروم کمیته امداد را به رفع نیازمندی‌ها و مشکلات مردم موظف می‌کرد (۹/۴۸۷ و ۵۵۲). | |||
از سوی دیگر، امام‌خمینی به مسئولان و کارکنان کمیته هشدار می‌داد ضوابط اسلامی را رعایت (۱۱/۲۳۶) و تنها برای خدا کار کنند (۲۰/۵۰۰) و شأن و منزلت مستمندان را همواره در نظر داشته باشند و از تحقیر و منت‌نهادن بر آنان پرهیز کنند (۱۷/۴۲۵). ایشان از مسئولان کمیته امداد می‌خواست از مردمی‌بودن این نهاد پاسداری کنند (۱۷/۴۲۴). ایشان در همین راستا در ۱۴ آبان ۱۳۶۳، در دیدار با مسئولان کمیته امداد، یادآور شد این نهاد باید مستقل رفتار کند و به دور از تشریفات اداری به مستضعفان خدمت کند (۱۹/۱۰۱) و در کنار سایر مسئولان کشوری باید فعالیت‌های خود را به مردم گزارش دهند (۱۷/۳۷۲). | |||
==کارنامه== | |||
کمیته امداد مبارک‌ترین نهاد است (خامنه‌ای، بیانات ۱۳۶۸، ۲۸۳) و درخشان‌ترین کارنامه را در حمایت و بهروزی و عزت نفس محرومان داشته است (نادرپور، ۱۶۸) و در جهت تأمین معیشت، مسکن و خودکفایی اقشار مستضعف کارهای بزرگی کرده و مورد توجه و قدردانی امام‌خمینی قرار گرفته است (دبیرخانه، ۲/۲۹۶ ـ ۲۹۷). | |||
در بررسی عملکرد ده‌ساله نخست ازجمله می‌توان اشاره کرد که تعداد ۴۷۶۰۵ روستا در سال ۶۸ زیر پوشش کمیته بوده است و ۲۵۵۱۵۳ خانوار و ۸۹۹۷۷۱ مددجوی عادی از خدمات حمایتی کمیته بهره گرفته‌اند (همان، ۲/۲۹۴). از آغاز انقلاب افراد مستضعف زیر پوشش بیمه درمانی کمیته قرار گرفتند و با ایجاد داروخانه و درمانگاه در نقاط محروم، دسترسی مستضعفان به خدمات درمانی را آسان‌تر کرد (پیام انقلاب، ۲۳). تا سال ۱۳۶۸ بیش از ۳۰ هزار مسکن تحویل آنان شده است (دبیرخانه، ۲/۲۹۷). در سال ۱۳۶۸ شمار ۳۰۰ هزار دانش‌آموز زیر پوشش بوده که سه هزار نفر آنان به دانشگاه راه یافته‌اند (همان). کمیته امداد در جبران خسارت‌دیدگان ناشی از سیل، زلزله، طوفان و بمب‌گذاری‌های ضد انقلاب به مردم یاری رسانده است (پیام انقلاب، ۲۴؛ مقدم، ۳۲). ازجمله در سال ۱۳۶۰ در طوفان استان هرمزگان به ساخت و تعمیر منازل کمک کرد و افراد آسیب‌دیده را زیر پوشش قرار داد (پیام انقلاب، ۲۴). کمک به جهیزیه دختران (دبیرخانه، ۲/۲۹۷)، درمان مددجویان، پرداخت وام‌های اضطراری، ایجاد خوابگاه‌های شبانه‌روزی برای دانشجویان شهرستانی از دیگر خدمات کمیته امداد است (ترقی، ۷). این نهاد همواره خودکفایی و استقلال مالی محرومان را در نظر داشته است (دبیرخانه، ۲/۲۹۵) و با پرداخت وام خود‌اشتغالی و ایجاد کارگاه‌های گوناگون به خودکفایی هزاران خانوار کمک کرده است (پیام انقلاب، ۲۳ و ۵۳). | |||
==حمایت از دفاع مقدس== | |||
کمیته امداد امام‌خمینی از نهادهای فعال در دفاع مقدس بود و در واقع یکی از پایه‌ای اساسی پشتیبانی از جنگ به شمار می‌رفت (نیری، ۱۲۳). تا سال ۱۳۶۰ که بنیاد جنگ‌زدگان تشکیل شد (غفری، ۲۲) بیش از ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر از مهاجران جنگی را زیر پوشش داشت (پیام انقلاب، ۲۳؛ نیری، ۱۲۳ ـ ۱۲۴). پس از تشکیل بنیاد جنگ‌زدگان نیز ریاست سازمان‌های کمیته امداد، عضو شورای عالی جنگ‌زدگان بودند (همان، ۲۲). کمیته امداد در جمع‌آوری و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌ها نیز فعال بود. در سال ۱۳۶۰، حدود ۷ هزار کامیون و در آغاز سال ۱۳۶۱ بیش از ۶ هزار کامیون خواربار و پوشاک و کمک‌های مردمی را به جبهه‌ها فرستاد و روزانه ۲۵ هزار تا ۷۰ هزار رزمنده را تغذیه می‌کرد (پیام انقلاب، ۲۳). در طول جنگ تحمیلی از طریق چهار پایگاه اصلی ایستگاه صلواتی و ۲۲ پایگاه فرعی در خطوط اول جبهه به رزمندگان اسلام خدمات ارائه می‌داد و با اعزام کارمندان خود به جبهه ده‌ها شهید و مجروح و آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کرده است (مرادی، ۲۶۲؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۸). در گزارشی تقدیم ۱۱۸ شهید و ده‌ها مجروح و آزاده از خدمات این نهاد شمرده شده است (روابط عمومی، ۱۷۷). | |||
حمایت از محرومان خارج از کشور: در نگاه امام‌خمینی، مسلمانان امت واحده‌اند و در صورت توان باید به همه محرومان جهان اسلام مدد رساند (۳/۱۹۲). ایشان در سال ۱۳۵۵ و ۱۳۵۷ به مردم و روحانیان سفارش کرد، به مصیبت‌زدگان جنگ‌های ویرانگر داخلی لبنان کمک کنند و از سهم امام دراین‌باره هزینه کنند (۳/۱۹۲ ـ ۱۹۳ و ۳۵۸). پس از انقلاب اسلامی کمیته امداد به دستور امام‌خمینی به یاری مسلمانان لبنان شتافت (مرکز برنامه‌ریزی، ۴۱۵) و از اواخر سال ۱۳۶۶، در لبنان با شانزده واحد مشغول فعّالیّت شد (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۷). حضور در لبنان به دستور امام‌خمینی مقدمه‌ای شد که پس از رحلت ایشان، فعالیت‌های برون‌مرزی این نهاد، بنا به ضرورت، در افغانستان، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان، سوریه، عراق، فلسطین، بوسنی و... توسعه یابد (مرکز برنامه‌ریزی، ۴۰۹ ـ ۴۴۲). | |||
==طرح شهید رجایی== | |||
در دولت محمدعلی رجایی طرح کمک مالی و تعیین حقوق ماهیانه برای ازکارافتادگان و پیرمردان بالای شصت سال به تصویب رسید (رجایی، ۶۰۱؛ راعی گلوجه، ۲۶۳). این مسئولیت در سال ۱۳۶۰ به عهده سازمان بهزیستی گذاشته شد (راعی گلوجه، ۲۶۳؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۶)؛ اما در سال ۱۳۶۴ اجرای این طرح به کمیته امداد واگذار شد (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۶). پیش از آن نیز کمیته امداد با سازمان بهزیستی در جهت اجرای طرح همکاری فعال داشته است؛ در همه بخش‌ها و روستاهایی که زیر پوشش کمیته امداد بودند، تشخیص واجد شرایط بودن به کمیته امداد واگذار شده بود (اداره کل، ۱/۵۶۱ ـ ۳۶۷). در سال ۱۳۶۸ تعداد ۴۸۴۳۲۹ نفر در بیش از ۴۵ هزار روستا زیر پوشش این طرح بودند (دبیرخانه، ۲/۲۹۴). بودجه این طرح از طریق دولت پرداخت شده است (راعی گلوجه، ۲۶۳). امام‌خمینی نیز به نمایندگان خود برای رسیدگی به اموال مجهول‌المالک و ارث بلاوارث اجازه داده بود که به اجرای این طرح در حد توان کمک کنند (۲۱/۳۶۵). | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | |||
==منابع== | |||
{{منابع}} | |||
* قرآن کریم, | |||
* اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌های مصوب دولت جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۶۰، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش, | |||
* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش, | |||
* برّی دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، تهران، زهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ش, | |||
* پیام انقلاب، مجله، خلاصه‌ای از عملکرد کمیته امداد امام‌خمینی، شماره ۷۸، ۱۳۶۱ش, | |||
* ترقی، حمیدرضا، مصاحبه، روزنامه رسالت، ۱۴/۱۱/۱۳۸۵ش, | |||
* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق, | |||
* خامنه‌ای، سیدعلی، چهار سال با مردم، دوره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۴ش, | |||
* خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات ۱۳۶۸، نرم‌افزار حدیث ولایت, | |||
* دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰ش, | |||
* دفتر آمار و فناوری کمیته امداد امام‌خمینی، گزارش آماری کمیته امداد امام‌خمینی، سال ۱۳۸۲، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش, | |||
* راعی گلوجه، سجاد، طرح شهید رجایی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش, | |||
* رجایی، محمدعلی، سیره شهید رجایی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، شاهد، چاپ اول، ۱۳۸۱ش, | |||
* رزمگیر، سیدمحمد، نهادها و ارگانهایی که با حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، مجله حضور، ویژه‌نامه هشتمین سالگرد امام‌خمینی، ۱۳۷۶ش, | |||
* روابط عمومی کمیته امداد امام‌خمینی، نگاهی به فعالیت‌های کمیته امداد امام‌خمینی، مجله یاد ایام، شماره ۳، ۱۳۷۵ش, | |||
* زاهدی‌اصل، محمد، مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش, | |||
* غفری، محمد، بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش, | |||
* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق, | |||
* کیهان، روزنامه، ۲۹/۶/۱۳۸۹ش, | |||
* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق, | |||
* مرادی، فاطمه، کمیته امداد امام‌خمینی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش, | |||
* مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات، سالنامه آماری کمیته امداد امام‌خمینی، سال ۱۳۸۴، ۱۳۸۵ش, | |||
* مقدم، مصاحبه، مجله سروش، شماره ۲۲۷، ۱۳۶۱ش, | |||
* مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش, | |||
* نادرپور، محمدرضا، پنجاه تصویر از امام و ایران، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش, | |||
* نیری، سیدرضا، نیم قرن خدمت، خاطرات سیدرضا نیری، تدوین حجت‌الله طاهری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش. | |||
{{پایان}} | |||
حسین احمدی‌منش | |||
نسخهٔ ۲۰ دی ۱۴۰۱، ساعت ۲۱:۰۰
کمیته امداد امام‌خمینی، نهاد شکل‌گرفته پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای کمک به محرومان.
مسئولیت جامعه اسلامی در برابر وضعیت معیشتی نیازمندان خویش از آموزه‌های مهم اسلام است. از این آموزه در قرآن و گفتار و سیره اولیای دین(ع) در قالب انفاق، (بقره، ۱۹۵) صدقه، (توبه، ۶۰؛ حرّ عاملی، ۹/۳۶۷)، خدمت به مؤمن (کلینی، ۲/۱۶۷) و عناوین حمایتی دیگر (همان، ۱۶۴؛ مجلسی، ۷۱/۲۸۵) یاد شده است. از نخستین کارهای سازمان‌یافته برای تحقق عینی این آموزه‌های دینی در حمایت از محرومان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تأسیس کمیته امداد امام‌خمینی بود (مقدم، ۳۱؛ دفتر آمار، ۶).
پیشینه
موضوع کمک به محرومان در دوران مبارزه به سال‌های ۱۳۴۲ ـ ۱۳۴۳ باز می‌گردد (امام‌خمینی، ۱/۲۶۰ و ۲۷۹). در مبارزه با رژیم پهلوی خانواده‌هایی بی‌سرپرست شدند یا توانایی خود را برای اداره زندگی از دست دادند. امام‌خمینی (مؤسسه تنظیم، ۳/۲۲۶) و یاران ایشان با نظارت برخی عالمان مبارز مانند سیدمحمد حسینی بهشتی و مرتضی مطهری به صورت متمرکز به خانواده‌های شهدا و صدمه‌دیدگان کمک می‌کردند و به موازات آن به دیگرافراد نیازمند تهران نیز به طور محدود رسیدگی می‌شد (مقدم، ۳۰). امام‌خمینی در سال ۱۳۵۰ اجازه داد تا یک سوم سهم امام(ع) در این راه صرف شود (۲/۳۹۹). ایشان در سال ۱۳۵۷ در نامه‌ای به وکیل و برادر خود سیدمرتضی پسندیده و داماد خود شهاب‌الدین اشراقی سفارش کرد به امور تبعیدی‌ها، زندانی‌ها و بازماندگان شهدای انقلاب رسیدگی شود (۳/۴۳۰ و ۴/۲۸۰). خانواده شهدا و مجروحین ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ نیز مورد حمایت قرار گرفتند (زاهدی‌اصل، ۲۱۸؛ امام‌خمینی، ۳/۴۶۰). در همین زمینه به هنگام سیل و زلزله، ازجمله زلزله طبس، یاران امام‌خمینی نقش سازنده‌ای در خدمت و معیشت و اسکان زلزله‌زدگان در سال ۱۳۵۷ داشتند (کیهان، ۱۱) (← مقاله طبس، زلزله).
با اوج‌گیری انقلاب شمار شهدا، مجروحین و زندانیان افزایش می‌یافت و کارگران و کارمندان بسیاری در ماه‌های منتهی به پیروزی در زمان اعتصاب نیازمند کمک بودند. برخی از دست‌اندرکاران انقلاب در جلسات پنهانی، مقدمات تشکیل نهادی برای خدمت‌رسانی را فراهم ساختند و پیش‌نویسی نیز تهیه شد (روابط عمومی، ۱۶۴؛ زاهدی‌اصل، ۲۱۸). در ۱۸ آبان ۱۳۵۷ نیز امام‌خمینی به علمای شهرستان‌ها توصیه کرد هیئت‌هایی تشکیل دهند تا به نیاز‌های نیازمندان در همه شهرها رسیدگی کنند (۴/۴۰۸)؛ چنان‌که پس از پیروزی انقلاب و در حالی‌که کمیته امداد امام‌خمینی شکل گرفته بود، در پیامی خطاب به ملت ایران خواهان تشکیل «صندوق ملی ترمیم خسارات دوران انقلاب» شد و شماره حسابی را در بانک ملی برای این صندوق که به هدف جبران زیان‌های همه کسانی که در دوران انقلاب دچار زیان مالی شده بودند، گشود و از مردم خواست تا به آن کمک کنند (۹/۲۶۱ ـ ۲۶۲).
تأسیس
پس از پیروزی انقلاب در تاریخ ۱۹ اسفند ۱۳۵۷، به فرمان امام‌خمینی، «کمیته امداد» تأسیس گردید. ایشان در فرمان خود مهدی کروبی را مأمور کرد به همراه حبیب‌الله عسکراولادی و حبیب‌الله شفیق در تهران و شهرستان‌ها، کمیته‌های امداد تشکیل دهد و برای واریز وجوه تعیین‌شده حسابی با همین نام باز کند (۶/۳۶۷). پس از تأسیس این نهاد، مسئولان آن و مردم از این نهاد به «کمیته امداد امام‌خمینی» یاد کرده‌اند (مقدم، ۳۱؛ دفتر آمار، ۶). امام‌خمینی معتقد بود رژیم پهلوی با سوء مدیریت و ظلم و فساد ایران را ویران ساخته و بخش بزرگی از مردم نیازمند امداداند (۶/ ۹۲، ۲۴۹ و ۷/۴۱۳، ۵۰۶) و انقلاب اسلامی نیز مدیون تلاش محرومان است و باید همه بدون منت در رفع فقر و فلاکت و ایجاد عدالت در کشور بکوشند و به خواست خدا و به امداد ملت و همت دولت ریشه فقر و محرومیت از کشور کنده شود (۱۷/۴۲۵).
پس از سال‌ها فعالیت، این نهاد برای سازماندهی بهتر، اساسنامه‌‌ای تنظیم کرد و در ۲/۴/۱۳۶۶ به تأیید امام‌خمینی رسید (۲۰/۲۸۹). به موجب آن، کمیته امداد امام‌خمینی مؤسّسه‌ای عام‌المنفعه، دائمی و غیر انتفاعی است که از طریق شورای مرکزی که در حقیقت نمایندگان ولی فقیه‌اند، اداره می‌گردد. شورای مرکزی رئیس و نایب‌رئیس را انتخاب می‌کند. به موجب ماده چهارده آن، به پیشنهاد امامان جمعه شهرها یکی از اعضای این نهاد از میان روحانیان معتبر انتخاب خواهد شد. سرپرست آن نیز از میان اعضای شورا برگزیده می‌شود (زاهدی‌اصل، ۲۲۱). کمیته امداد بیش از افراد رسمی و قراردادی از همکاری افراد داوطلب برخوردار است (رزمگیر، ۱۱۴).
منابع مالی
منبع مالی این نهاد کمک‌های مردمی، کمک‌های مستقیم مقام رهبری، اعتبارات دولت و درآمدهای حاصل از امور اقتصادی نهاد است (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۴). امام‌خمینی اجازه داد کمیته امداد بخشی از دارایی‌های بنیاد مستضعفان (۱۹/۴) و نیز اموال مجهول‌المالک و بی‌وارث (۲۱/۳۶۵) را برای کمک به مردم استفاده کند و همواره به توانمندان سفارش می‌کرد به کمیته امداد کمک کنند (۱۷/۴۲۶ ـ ۴۲۷)؛ چنان‌که یک‌پنجم از هزینه‌های کمیته از صندوق‌های صدقات عمومی تأمین می‌شده است (دبیرخانه، ۲/۲۹۶).
اهداف و وظایف
هدف از تأسیس کمیته امداد امام‌خمینی فقرزدایی و ایجاد عدالت و کم‌کردن فاصله اقتصادی در میان مردم بوده است (خامنه‌ای، چهار سال، ۲۳۷). این نهاد طبق ماده اول اساسنامه خود بر اساس مبانی فقهی و ارزشی اسلام تشکیل شده تا در راه امداد درماندگان و آسیب‌دیدگان و خودکفایی محرومان تلاش کند. بر اساس ماده دوم تا هشتم از فصل دوم اساسنامه، این وظایف را برعهده دارد: شناسایی انواع محرومیت، نارسایی مادی و معنوی، کمک به محرومان از طریق اعطای کمک‌های بلاعوض و وام و ایجاد کار مناسب؛ اقدام در رفع درد و رنج خانواده‌های محروم از طریق معالجه و کمک‌های آموزشی و درمانی و مالی؛ برطرف‌کردن کمبودهای افراد نیازمند با اعطای وام جهیزیه، ازدواج، تحصیل، معالجه و کمک به تعمیر یا احداث مسکن و سایر موارد ضروری؛ آمادگی نسبی برای جبران نارسایی‌های باقی‌مانده از تصادفات، اتفاقات و رویدادهای طبیعی و تجاوزات و تعدیات دشمنان داخلی و خارجی؛ تکمیل فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی و تبلیغاتی در مناطقی که دستگاه مسئولی نیست یا امکان کافی ندارد، مانند کمک به دانش‌آموزان مؤسسه‌های فرهنگی، انجمن اسلامی، کتابخانه‌ها، مساجد و محافل دینی؛ تهیه و تنظیم برنامه‌های آموزشی و فرهنگی و تربیتی در جهت تقویت روحیه امدادگری و آموزش مهارت‌های لازم به افراد زیر پوشش، تشویق مردم به کمک به محرومان و کوشش در جهت جذب هدایای مردمی؛ فراهم‌آوردن امکانات و تسهیلات برای خودکفایی محرومان (زاهدی‌اصل، ۲۱۹ ـ ۲۲۰؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۴ ـ ۵۲۶).
اهتمام ویژه امام‌خمینی
امام‌خمینی کار کمیته امداد را کاری بسیار شریف و خداپسند و مورد عنایت خداوند می‌دانست (۱۷/۴۲۵) و در موارد متعدد از مسئولان و کارکنان آن قدردانی و برای آنان دعا می‌کرد (۱۰/۳۹۸؛ ۱۱/۲۳۱ و ۲۰/۵۰۰). ایشان پیدایش کمیته امداد را از نوآوری‌های انقلاب و از برکات اسلام و تعهد ملت به اسلام شمرد (۱۷/۴۲۴) و در طول سال‌های پس از انقلاب از جهت معنوی و مادی از آن پشتیبانی کرد (۲۰/۴۳) و در مواردی خاص به‌ویژه در سال‌های نخست با اعزام نماینده به مناطق محروم کمیته امداد را به رفع نیازمندی‌ها و مشکلات مردم موظف می‌کرد (۹/۴۸۷ و ۵۵۲).
از سوی دیگر، امام‌خمینی به مسئولان و کارکنان کمیته هشدار می‌داد ضوابط اسلامی را رعایت (۱۱/۲۳۶) و تنها برای خدا کار کنند (۲۰/۵۰۰) و شأن و منزلت مستمندان را همواره در نظر داشته باشند و از تحقیر و منت‌نهادن بر آنان پرهیز کنند (۱۷/۴۲۵). ایشان از مسئولان کمیته امداد می‌خواست از مردمی‌بودن این نهاد پاسداری کنند (۱۷/۴۲۴). ایشان در همین راستا در ۱۴ آبان ۱۳۶۳، در دیدار با مسئولان کمیته امداد، یادآور شد این نهاد باید مستقل رفتار کند و به دور از تشریفات اداری به مستضعفان خدمت کند (۱۹/۱۰۱) و در کنار سایر مسئولان کشوری باید فعالیت‌های خود را به مردم گزارش دهند (۱۷/۳۷۲).
کارنامه
کمیته امداد مبارک‌ترین نهاد است (خامنه‌ای، بیانات ۱۳۶۸، ۲۸۳) و درخشان‌ترین کارنامه را در حمایت و بهروزی و عزت نفس محرومان داشته است (نادرپور، ۱۶۸) و در جهت تأمین معیشت، مسکن و خودکفایی اقشار مستضعف کارهای بزرگی کرده و مورد توجه و قدردانی امام‌خمینی قرار گرفته است (دبیرخانه، ۲/۲۹۶ ـ ۲۹۷).
در بررسی عملکرد ده‌ساله نخست ازجمله می‌توان اشاره کرد که تعداد ۴۷۶۰۵ روستا در سال ۶۸ زیر پوشش کمیته بوده است و ۲۵۵۱۵۳ خانوار و ۸۹۹۷۷۱ مددجوی عادی از خدمات حمایتی کمیته بهره گرفته‌اند (همان، ۲/۲۹۴). از آغاز انقلاب افراد مستضعف زیر پوشش بیمه درمانی کمیته قرار گرفتند و با ایجاد داروخانه و درمانگاه در نقاط محروم، دسترسی مستضعفان به خدمات درمانی را آسان‌تر کرد (پیام انقلاب، ۲۳). تا سال ۱۳۶۸ بیش از ۳۰ هزار مسکن تحویل آنان شده است (دبیرخانه، ۲/۲۹۷). در سال ۱۳۶۸ شمار ۳۰۰ هزار دانش‌آموز زیر پوشش بوده که سه هزار نفر آنان به دانشگاه راه یافته‌اند (همان). کمیته امداد در جبران خسارت‌دیدگان ناشی از سیل، زلزله، طوفان و بمب‌گذاری‌های ضد انقلاب به مردم یاری رسانده است (پیام انقلاب، ۲۴؛ مقدم، ۳۲). ازجمله در سال ۱۳۶۰ در طوفان استان هرمزگان به ساخت و تعمیر منازل کمک کرد و افراد آسیب‌دیده را زیر پوشش قرار داد (پیام انقلاب، ۲۴). کمک به جهیزیه دختران (دبیرخانه، ۲/۲۹۷)، درمان مددجویان، پرداخت وام‌های اضطراری، ایجاد خوابگاه‌های شبانه‌روزی برای دانشجویان شهرستانی از دیگر خدمات کمیته امداد است (ترقی، ۷). این نهاد همواره خودکفایی و استقلال مالی محرومان را در نظر داشته است (دبیرخانه، ۲/۲۹۵) و با پرداخت وام خود‌اشتغالی و ایجاد کارگاه‌های گوناگون به خودکفایی هزاران خانوار کمک کرده است (پیام انقلاب، ۲۳ و ۵۳).
حمایت از دفاع مقدس
کمیته امداد امام‌خمینی از نهادهای فعال در دفاع مقدس بود و در واقع یکی از پایه‌ای اساسی پشتیبانی از جنگ به شمار می‌رفت (نیری، ۱۲۳). تا سال ۱۳۶۰ که بنیاد جنگ‌زدگان تشکیل شد (غفری، ۲۲) بیش از ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر از مهاجران جنگی را زیر پوشش داشت (پیام انقلاب، ۲۳؛ نیری، ۱۲۳ ـ ۱۲۴). پس از تشکیل بنیاد جنگ‌زدگان نیز ریاست سازمان‌های کمیته امداد، عضو شورای عالی جنگ‌زدگان بودند (همان، ۲۲). کمیته امداد در جمع‌آوری و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌ها نیز فعال بود. در سال ۱۳۶۰، حدود ۷ هزار کامیون و در آغاز سال ۱۳۶۱ بیش از ۶ هزار کامیون خواربار و پوشاک و کمک‌های مردمی را به جبهه‌ها فرستاد و روزانه ۲۵ هزار تا ۷۰ هزار رزمنده را تغذیه می‌کرد (پیام انقلاب، ۲۳). در طول جنگ تحمیلی از طریق چهار پایگاه اصلی ایستگاه صلواتی و ۲۲ پایگاه فرعی در خطوط اول جبهه به رزمندگان اسلام خدمات ارائه می‌داد و با اعزام کارمندان خود به جبهه ده‌ها شهید و مجروح و آزاده تقدیم انقلاب اسلامی کرده است (مرادی، ۲۶۲؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۸). در گزارشی تقدیم ۱۱۸ شهید و ده‌ها مجروح و آزاده از خدمات این نهاد شمرده شده است (روابط عمومی، ۱۷۷). حمایت از محرومان خارج از کشور: در نگاه امام‌خمینی، مسلمانان امت واحده‌اند و در صورت توان باید به همه محرومان جهان اسلام مدد رساند (۳/۱۹۲). ایشان در سال ۱۳۵۵ و ۱۳۵۷ به مردم و روحانیان سفارش کرد، به مصیبت‌زدگان جنگ‌های ویرانگر داخلی لبنان کمک کنند و از سهم امام دراین‌باره هزینه کنند (۳/۱۹۲ ـ ۱۹۳ و ۳۵۸). پس از انقلاب اسلامی کمیته امداد به دستور امام‌خمینی به یاری مسلمانان لبنان شتافت (مرکز برنامه‌ریزی، ۴۱۵) و از اواخر سال ۱۳۶۶، در لبنان با شانزده واحد مشغول فعّالیّت شد (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۷). حضور در لبنان به دستور امام‌خمینی مقدمه‌ای شد که پس از رحلت ایشان، فعالیت‌های برون‌مرزی این نهاد، بنا به ضرورت، در افغانستان، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان، سوریه، عراق، فلسطین، بوسنی و... توسعه یابد (مرکز برنامه‌ریزی، ۴۰۹ ـ ۴۴۲).
طرح شهید رجایی
در دولت محمدعلی رجایی طرح کمک مالی و تعیین حقوق ماهیانه برای ازکارافتادگان و پیرمردان بالای شصت سال به تصویب رسید (رجایی، ۶۰۱؛ راعی گلوجه، ۲۶۳). این مسئولیت در سال ۱۳۶۰ به عهده سازمان بهزیستی گذاشته شد (راعی گلوجه، ۲۶۳؛ برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۶)؛ اما در سال ۱۳۶۴ اجرای این طرح به کمیته امداد واگذار شد (برّی دیزجی و دیگران، ۳/۵۲۶). پیش از آن نیز کمیته امداد با سازمان بهزیستی در جهت اجرای طرح همکاری فعال داشته است؛ در همه بخش‌ها و روستاهایی که زیر پوشش کمیته امداد بودند، تشخیص واجد شرایط بودن به کمیته امداد واگذار شده بود (اداره کل، ۱/۵۶۱ ـ ۳۶۷). در سال ۱۳۶۸ تعداد ۴۸۴۳۲۹ نفر در بیش از ۴۵ هزار روستا زیر پوشش این طرح بودند (دبیرخانه، ۲/۲۹۴). بودجه این طرح از طریق دولت پرداخت شده است (راعی گلوجه، ۲۶۳). امام‌خمینی نیز به نمایندگان خود برای رسیدگی به اموال مجهول‌المالک و ارث بلاوارث اجازه داده بود که به اجرای این طرح در حد توان کمک کنند (۲۱/۳۶۵).
پانویس
منابع
- قرآن کریم,
- اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور، مجموعه تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌های مصوب دولت جمهوری اسلامی ایران، سال ۱۳۶۰، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰ش,
- امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش,
- برّی دیزجی، علی و دیگران، روزها و رویدادها، تهران، زهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ش,
- پیام انقلاب، مجله، خلاصه‌ای از عملکرد کمیته امداد امام‌خمینی، شماره ۷۸، ۱۳۶۱ش,
- ترقی، حمیدرضا، مصاحبه، روزنامه رسالت، ۱۴/۱۱/۱۳۸۵ش,
- حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق,
- خامنه‌ای، سیدعلی، چهار سال با مردم، دوره ریاست‌جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، تهران، حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۴ش,
- خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات ۱۳۶۸، نرم‌افزار حدیث ولایت,
- دبیرخانه مرکزی ائمه جمعه، رویدادها، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۰ش,
- دفتر آمار و فناوری کمیته امداد امام‌خمینی، گزارش آماری کمیته امداد امام‌خمینی، سال ۱۳۸۲، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۳ش,
- راعی گلوجه، سجاد، طرح شهید رجایی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش,
- رجایی، محمدعلی، سیره شهید رجایی، تدوین غلامعلی رجایی، تهران، شاهد، چاپ اول، ۱۳۸۱ش,
- رزمگیر، سیدمحمد، نهادها و ارگانهایی که با حکم امام‌خمینی تأسیس شده‌اند، مجله حضور، ویژه‌نامه هشتمین سالگرد امام‌خمینی، ۱۳۷۶ش,
- روابط عمومی کمیته امداد امام‌خمینی، نگاهی به فعالیت‌های کمیته امداد امام‌خمینی، مجله یاد ایام، شماره ۳، ۱۳۷۵ش,
- زاهدی‌اصل، محمد، مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش,
- غفری، محمد، بنیاد امور مهاجرین جنگ تحمیلی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش,
- کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق,
- کیهان، روزنامه، ۲۹/۶/۱۳۸۹ش,
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق,
- مرادی، فاطمه، کمیته امداد امام‌خمینی، چاپ‌شده در فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۷ش,
- مرکز برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات، سالنامه آماری کمیته امداد امام‌خمینی، سال ۱۳۸۴، ۱۳۸۵ش,
- مقدم، مصاحبه، مجله سروش، شماره ۲۲۷، ۱۳۶۱ش,
- مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۶ش,
- نادرپور، محمدرضا، پنجاه تصویر از امام و ایران، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ اول، ۱۳۷۹ش,
- نیری، سیدرضا، نیم قرن خدمت، خاطرات سیدرضا نیری، تدوین حجت‌الله طاهری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۳ش.
حسین احمدی‌منش