علی صافی گلپایگانی

صافی گلپایگانی، علی؛ از شاگردان درس فلسفه امام خمینی. آیت‌الله علی صافی گلپایگانی در مهر ۱۲۹۱ در گلپایگان و در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش آیت‌الله ملا محمدجواد صافی از عالمان برجسته اصفهان بود و به مقابله با خوانین منطقه گلپایگان می‌پرداخت. مادرش هم صبیه آیت‌الله آخوند ملا محمدعلی از عالمان گلپایگان بود («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۳). محمدحسن صافی، فرزند علی صافی گلپایگانی در مصاحبه با حریم امام، از مناسبات دوستانه پدربزرگش با پدر امام خمینی سخن گفته است به‌گونه‌ای که خانواده سید مصطفی خمینی پس از شهادت او توسط اشرار خمین، چند روزی را مهمان آیت‌الله محمدجواد صافی بودند («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: محمدحسن صافی گلپایگانی..»، ۴). صافی گلپایگانی خواندن و نوشتن را در گلپایگان خواند. آنگاه دروس حوزوی را نزد پدرش و همچنین دایی‌اش ملا ابوالقاسم قطب فراگرفت. او در سال ۱۳۰۵ برای تحصیل دروس حوزوی راهی قم شد و دوره سطح را در آنجا و نزد میرزا محمد ثابتی همدانی به پایان رساند و کتاب مکاسب را نزد او خواند. هم‌زمان در درس فلسفه امام خمینی هم شرکت می‌کرد. مدتی هم در درس‌های فلسفی آیت‌الله شیخ محمدعلی شاه‌آبادی حضور یافت («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۳). او به‌احتمال زیاد از نخستین شاگردان درس فلسفه امام خمینی بود و در سال‌های نخست دهه ۱۳۱۰ از درس فلسفه امام خمینی بهره‌مند می‌شد. آیت‌الله صافی پس از پایان دوره سطح وارد درس خارج فقه و اصول آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی شد و مدت سه سال از درس‌های ایشان بهره برد («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: محمدحسن صافی گلپایگانی..»، ۴). علاوه بر آن، در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری و سید محمدتقی خوانساری شرکت می‌کرد («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۳). به‌ویژه مدت ۱۶ سال از درس‌های آیت‌الله حجت بهره برد و از شاگردان خاص ایشان بود (شریف رازی، ج ۲، ۱۸۸) و تقریرات ایشان را نوشت و به چاپ رساند. او در دوران رضاشاه در آزمون دریافت جواز استفاده از لباس روحانی که پس از قانون اتحاد لباس الزامی شده بود، شرکت کرد و موفق به دریافت جواز شد. آیت‌الله صافی با ورود آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی به قم، با ورود به درس خارج فقه و اصول ایشان، در سلک شاگردان خاص و مستشکلان درس‌های آن مرجع برجسته درآمد و حتی نقل شده است که آیت‌الله بروجردی به اشکالات او توجه می‌کرد و در صورت غیبت، پیگیر علت غیبت آیت‌الله صافی می‌شد. او همچنین در زمره مشاوران خاص آیت‌الله بروجردی درآمد و از جمله چند بار از سوی ایشان با محمدرضا پهلوی دیدار کرد و در یکی از این دیدارها برخورد تندی به شاه داشت («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۳؛ «بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: محمدحسن صافی گلپایگانی..»، ۴). آیت‌الله صافی گلپایگانی از سوی آیت‌الله بروجردی به‌عنوان یکی از ممتحنان حوزه علمیه قم منصوب شد و در هیئت استفتای ایشان هم عضویت داشت. او پس از رحلت آیت‌الله بروجردی از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمدرضا موسوی گلپایگانی بهره برد. همچنین از درس‌های خارج اصول آیت‌الله محمدتقی بهجت بهره می‌برد. وی که از آیات سید ابوالحسن اصفهانی، بروجردی، سید جمال‌الدین گلپایگانی و سید محمدتقی خوانساری اجازه اجتهاد داشت، در دوره حیات آیت‌الله بروجردی تدریس درس خارج را در یکی از حجره‌های صحن حضرت معصومه (س) آغاز کرد («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۳). آیت‌الله صافی همواره از نهضت اسلامی امام خمینی حمایت می‌کرد. از جمله پس از تبعید امام خمینی از ترکیه به عراق و استقرار ایشان در نجف اشرف، در ۱۷ مهر ۱۳۴۴ همراه با برادرش آیت‌الله لطف‌الله صافی گلپایگانی تلگرافی به امام خمینی ارسال کردند و امام خمینی هم در پاسخ از آنان تشکر کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۴۴۵). پس از آن هم به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و چند بار از سوی آیت‌الله گلپایگانی مأمور به ملاقات با شاه شد. او در سال‌های نهضت به پشتیبانی از نهضت اسلامی می‌پرداخت و به همین علت مأموران ساواک او را عامل بعضی از تحرکات در قم تشخیص دادند و وی را ابتدا به مشکین‌شهر تبعید کردند و سپس محل تبعید او را به گلپایگان تغییر دادند. آیت‌الله صافی در گلپایگان و در تجمعات مردمی شرکت و سخنرانی می‌کرد و در پی یکی از سخنرانی‌های انتقادی توسط نیروهای ساواک بازداشت و به اصفهان تبعید شد، ولی دو روز بعد و در پی اعتراض مردم گلپایگان، به آن شهر برگردانده شد. وی در سال ۱۳۵۷ و در دوران اقامت امام خمینی در پاریس، از سوی آیت‌الله گلپایگانی به فرانسه رفت و با امام خمینی دیدار کرد. همچنین پس از تهیه پیش‌نویس قانون اساسی، آن را مطالعه کرد و شرحی بر آن نوشت و به امام خمینی عرضه کرد و پس از آن بارها با امام خمینی دیدار کرد و این دیدارها تا سال ۱۳۶۵ ادامه داشت. آیت‌الله صافی سال‌ها به تدریس در حوزه علمیه قم ادامه می‌داد و علی‌رغم احراز شرایط مرجعیت، از ورود به مرجعیت خودداری می‌کرد تا اینکه آیت‌الله محمدتقی بهجت در وصیت‌نامه‌شان، به مقلدانشان توصیه کردند به آیت‌الله علی صافی گلپایگانی رجوع کنند و پس از آن بسیاری از مقلدان آیت‌الله بهجت به وی رجوع کردند و متعاقب آن رساله عملیهاش را منتشر کرد و در فهرست مراجع تقلید صاحب رساله درآمد. دیگر آثار آیت‌الله صافی عبارتند از: تقریرات درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی در ۲۲ جلد، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله بروجردی با عنوان بیان الاصول در سه جلد، تقریرات درس مرحوم آیت‌الله حجت، شرح استدلالی بر العروة الوثقی اثر آیت‌الله آقا سید محمدکاظم یزدی طباطبایی به نام ذخیره العقبی فی شرح العروة الوثقی در ۳۰ جلد، منتخب الحکام، مناسک حج و احکام عمره مطابق با فتوای حضرت آیت‌الله حاج علی صافی گلپایگانی، رساله عملیه توضیح المسائل، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله بهجت به نام فی تقریرات الحجه در دو جلد، الدلالة الی من له الولایة، تاریخ تحول فقه شیعه به عربی (ترجمه: محمدحسن توکل)، منتخب الاحکام، اصول الفقه، م‍ن‍اظره ش‍ی‍طان ب‍ا دانش‌آموزان، الله محور مطالب و مقاصد قرآن و نهج‌البلاغه، پاسخ به ۳۰۰ سؤال از احکام، سیر حوزه‌های علمی شیعه، علی (ع) و زندگی، گفتمان مهدویت و ال‍م‍ج‍دی ال‍م‍ج‍دی: ب‍ح‍وث ف‍ی ال‍وص‍ی‍ت‍ه و ال‍م‍ن‍ج‍زات ال‍م‍ری‍ض و اق‍رار ال‍م‍ری‍ض. آیت‌الله علی صافی گلپایگانی در ۱۳ دی ۱۳۸۸ در قم از دنیا رفت و پیکرش پس از تشییع در گلپایگان، در قبرستان قاضی زاهد آن شهر به خاک سپرده شد («بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق»، ۴). منابع: «بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: کیمیای اخلاق» (۱۴۰۱)، هفته‌نامه حریم امام، سال یازدهم، شماره ۵۲۶،۲۶ آذر؛ «بزرگداشت مرحوم آیت‌الله شیخ علی صافی گلپایگانی: محمدحسن صافی گلپایگانی: علی‌رغم مقام علمی بسیار متواضع بود» (۱۴۰۱)، هفته‌نامه حریم امام، سال یازدهم، شماره ۵۲۶، ۲۶ آذر؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)،گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)،ج ۱، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.