حسن یزدی‌زاده

یزدی‌زاده، حسن؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. حسن یزدی‌زاده (شهید آیت‌الله...، ۳۰۶) معروف به حسن مهاجر و مهاجر شریف یزدی در سال ۱۳۰۹ ش در تهران به دنیا آمد. او تا چهارم ابتدایی در دبستان انوشیروان تحصیل کرد و مدتی در مکتب‌خانه‌ای در تهران ادبیات را آموخت. از سال ۱۳۲۴ ش به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و وارد کلاس درس شیخ علی‌اکبر برهان شد و مقدمات را نزد او و شیخ جواد آهنگر، سید جواد حسینی، جواد آقازاده و... آموخت. هم‌زمان با تحصیل، مدتی هم در بازار تهران مشغول به کار شد («آیت‌الله کاشانی، فدائیان...»، ۳۶۶) و در آن دوران به بیت آیت‌الله کاشانی رفت‌وآمد داشت. آیت‌الله کاشانی در آن روزها درصدد اعزام افرادی برای مبارزه با رژیم صهیونیستی بود و مهاجر هم همراه با برادرش برای اعزام به فلسطین ثبت‌نام کرد. سپس به همکاری با جمعیت فدائیان اسلام پرداخت و در اغلب تجمعات و راهپیمایی‌های اعتراضی آنان شرکت می‌کرد و در مواردی هم داوطلب انجام برخی از اقدامات علیه حکومت پهلوی می‌شد. در جریان ملی شدن صنعت نفت در تظاهرات و راهپیمایی‌ها حضور داشت («بازخوانی تحولات اجتماعی...»، ۳۵۵) و در سی تیر ۱۳۳۱ ازجمله افرادی بود که در تظاهرات مردمی حمایت از دکتر محمد مصدق حاضر بود («آیت‌الله کاشانی، فدائیان...»، ۳۷۰-۳۷۲).

مهاجر در آن سال‌ها ابتدا همراه با احمد نیک‌بین، گروه «اخوان المؤمنین» را در تهران تشکیل داد و سپس همراه با صادق امانی، گروه «شیعیان» را تشکیل داد و به فعالیت در آن تشکل پرداخت. سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی به قم رفت، ولی مدت کوتاهی بعد در سال ۱۳۳۲ ش راه عراق را در پیش گرفت (همان، ۳۷۷-۳۷۸). او در سال ۱۳۳۴ ش به‌قصد اقامت در مدینه منوره، به عربستان رفت و پس از شش ماه اقامت در آن شهر، درصدد تأسیس حوزه علمیه برآمد، ولی به دلیل عدم تمدید مجوز اقامت در آن کشور، از عربستان اخراج شد (همان، ۳۸۰-۳۸۱) و در سال ۱۳۳۵ ش به کشور بازگشت. او از آن سال به سبب شکست مالی برادرش، با هدف کمک به او، به مدت چهار سال به کسب‌وکار در بازار تهران پرداخت (همان، ۳۸۳-۳۸۴). در آن مدت با شهید صادق امانی همکاری می‌کرد و درصدد برنامه‌ریزی برای ترور محمدرضاشاه بود. مهاجر پس از جبران شکست مالی برادرش در سال ۱۳۴۱ ش، دوباره به عراق بازگشت و تحصیل دروس حوزوی را از سر گرفت، بنابراین از همکاری با شهید صادق امانی بازماند. این همکاری باعث شد تا در جریان ترور حسنعلی منصور، متهم به تهیه اسلحه برای «هیئت‌های مؤتلفه اسلامی» (همان، ۳۸۸) و همکاری با آنان برای ترور منصور و همچنین تلاش برای گرفتن فتوی در این زمینه متهم شود (سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد، ج ۳، ۱۹۷)؛ موضوعی که او آن را رد می‌کند («آیت‌الله کاشانی، فدائیان...»، ۳۸۸).

او در حوزه علمیه نجف اشرف شرح لمعه را نزد شیخ علی‌اکبر اراکی خواند و در رسایل و مکاسب از شاگردان میرزا علی فلسفی بود. آنگاه در درس خارج فقه آیت‌الله سید ابوالقاسم موسوی خویی شرکت کرد و یک دوره کامل بحث امربه‌معروف را هم نزد آیت‌الله سید محمد روحانی گذراند. در درس عقاید هم از محضر سید نصرالله مستنبط بهره برد («آیت‌الله کاشانی، فدائیان...»، ۳۶۶-۳۶۷). مهاجر در معرفی امام خمینی به‌عنوان مرجع تقلید اعلم فعال بود و وجوهات شرعی را به ایشان می‌رساند. او در آبان ۱۳۴۳ نوار سخنرانی امام خمینی را به عراق منتقل و آن را در کربلا و نجف توزیع کرد. پس از ورود امام خمینی به عراق، در مراسم استقبال از ایشان و نیز دید و بازدیدهای ایشان با مراجع تقلید مقیم نجف اشرف حضور داشت و سپس در خدمت امام خمینی قرار گرفت («بازخوانی تحولات اجتماعی...»، ۳۵۶-۳۵۸) و با آغاز درس خارج فقه ایشان (مکاسب) در آن درس حضور یافت (همان، ۳۶۳) و در ۲۹ آبان ۱۳۴۵ از امام خمینی اجازه دخالت در امور شرعیه و حسبیه دریافت کرد. امام در این نامه قید کرده بودند که «معروف هستند» (صحیفه امام، ج ۱، ۴۵۷) و همین تعبیر نشان از شناخت امام خمینی از او دارد. وی همچنین در درس ولایت‌فقیه ایشان در ۱۳۴۸ حاضر بود («بازخوانی تحولات اجتماعی...»، ۳۶۳) و از شاگردان معروف امام خمینی محسوب می‌شد (خاطرات حجت‌الاسلام محتشمی‌پور، ۵۰۴-۵۰۵). همچنین در آن سال‌ها اداره مدارس آیت‌الله بروجردی و سید نجف اشرف را بر عهده داشت و درصدد تصفیه آن مدارس از طلاب غیرمحصل برآمد و به همین علت شایعاتی علیه او در نجف به راه افتاد (همان، ۳۶۴-۳۶۸). مهاجر در ۱۳۴۶ ش در توزیع اعلامیه‌های امام خمینی در موسم حج حضور داشت. در سال ۱۳۴۹ ش وقتی محمدرضا ناصری توسط پلیس عربستان سعودی دستگیر شد، در آزادی او نقش داشت (همان، ۳۵۹). در آن دوره به پیشنهاد سید مصطفی خمینی و معرفی سید موسی اصفهانی، دوره آموزش نظامی را در ارتش عراق گذراند و سپس به لبنان رفت و در آموزش نظامی ایرانیان مخالف حکومت پهلوی فعال بود و با جلال‌الدین فارسی همکاری می‌کرد (همان، ۳۶۰-۳۶۲). در سال ۱۳۴۹ ش، درس‌های ولایت‌فقیه امام خمینی را همراه با جلال‌الدین فارسی در لبنان منتشر کرد («بازخوانی تحولات اجتماعی...»، ۳۶۳). او در لبنان به همکاری با امام موسی صدر در مجلس شیعیان و سید حسن شیرازی در مدرسه امام مهدی پرداخت (یاران امام...، کتاب ۱۷، ج ۲، ۱۶). به همین سبب برای مخفی کردن هویتش، ابتدا نام مستعار دادگر را برای خود برگزید و سپس نام خود را به مهاجر تغییر داد (شهید آیت‌الله...، ۳۰۶). او در لبنان میزبان سید مصطفی خمینی می‌شد و فرزند امام در سال ۱۳۵۲ دو بار میهمان او بود (همان، ۳۰۶، ۳۲۱). وی همچنین مؤسسه انتشاراتی دارالکتاب را در لبنان تأسیس کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳۷، ۲۲۸). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فعالایت‌های تبلیغی ادامه داد و در آبان ۱۳۹۹ از دنیا رفت. منابع: «آیت‌الله کاشانی، فدائیان اسلام و نهضت ملی شدن صنعت نفت: گفتگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن مهاجری شریف یزدی (یزدی‌زاده)» (۱۳۸۸)، فصلنامه پانزده خرداد، شماره ۲۲، زمستان؛ «بازخوانی تحولات اجتماعی ایران در نهضت امام خمینی: گفت‌وگویی صمیمی با یک مبارز قدیمی: حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسن مهاجری شریف یزدی (یزدی‌زاده)» (۱۳۸۸)، فصلنامه پانزده خرداد، شماره ۲۱، پاییز؛ شهید آیت‌الله حاج سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۸)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مهاجر شریف: خاطرات حجت الاسلام و المسلمین حسن یزدی زاده (۱۳۹۸)، به کوشش علیرضا نخبه و ابوالفضل هدایتی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و موسسه چاپ و نشر عروج؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، امام موسی صدر (آن سفرکرده) (۱۳۷۹)، کتاب ۱۷، ج ۲، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید حجت‌الاسلام محمد منتظری (۱۳۸۵)، ج ۳۷، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۱۴، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.