جنبش غیر متعهدها: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
==عضویت جمهوری اسلامی ایران== | ==عضویت جمهوری اسلامی ایران== | ||
تغییر سیاست خارجی ایران پس از انقلاب اسلامی زمینه عضویت ایران را در جنبش غیر متعهدها فراهم کرد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۳.</ref> درخواست رسمی عضویت ایران در خرداد ۱۳۵۸ به ریاست وقت جنبش داده شد که در اجلاس دفتر هماهنگی جنبش به تصویب رسید و در شهریور همان سال در کنفرانس هاوانا مورد تأیید نهایی اعضای جنبش قرار گرفت.<ref>تقی‌زاده، برنامه‌ریزی اقتصادی ـ اجتماعی، ۲۵۲؛ عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۳ـ۳۵۴.</ref> | تغییر سیاست خارجی ایران پس از انقلاب اسلامی زمینه عضویت ایران را در جنبش غیر متعهدها فراهم کرد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۳.</ref> درخواست رسمی عضویت ایران در خرداد ۱۳۵۸ به ریاست وقت جنبش داده شد که در اجلاس دفتر هماهنگی جنبش به تصویب رسید و در شهریور همان سال در کنفرانس هاوانا مورد تأیید نهایی اعضای جنبش قرار گرفت.<ref>تقی‌زاده، برنامه‌ریزی اقتصادی ـ اجتماعی، ۲۵۲؛ عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۳ـ۳۵۴.</ref><br> | ||
جمهوری اسلامی ایران با وجود عضویت در جنبش عدم تعهد، تا سال ۱۳۶۰، عملاً نقش فعال و حضور چشمگیری در جنبش نداشت و در هشت اجلاس آن شرکت نکرد، اما از همان آغاز عضویت، در مخالفت با روند حاکم و مغایر با اهداف جنبش، خواستار اخراج مصر از جنبش به دلیل نقض اصول جنبش عدم تعهد و انعقاد پیمان «[[پیمان کمپ دیوید|کمپ دیوید]]» شد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۴.</ref> [[حمله نظامی عراق به ایران]] موجب بحرانی در جنبش شد؛ چون دو کشور درگیر در آن عضویت داشتند. جنبش در برابر این واقعه، کمیته حسن نیت تشکیل داد تا به نوعی به جنگ پایان دهد؛ اما مخالفت [[صدام حسین]] با این کمیته به بهانه حضور [[الجزایر]] در گروه حسن نیت و اعلام ایران مبنی بر نپذیرفتن آتش‌بس تا زمان حضور نیروهای عراقی در خاک ایران باعث شد تلاش کمیته به نتیجه نرسد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۲؛ ولایتی، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق، ۹۰ـ۹۱.</ref> در ادامه، جنبش در موضعی انفعالی قرار گرفت و در بیانیه‌هایی خواهان پایان جنگ شد. جمهوری اسلامی ایران خواهان حضور فعال جنبش در این مسئله، اخراج رژیم عراق از جنبش عدم تعهد و تلاش در جهت رفع تجاوز از ایران شد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۲ـ۳۷۳.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|قطعنامه ۵۹۸}} | جمهوری اسلامی ایران با وجود عضویت در جنبش عدم تعهد، تا سال ۱۳۶۰، عملاً نقش فعال و حضور چشمگیری در جنبش نداشت و در هشت اجلاس آن شرکت نکرد، اما از همان آغاز عضویت، در مخالفت با روند حاکم و مغایر با اهداف جنبش، خواستار اخراج مصر از جنبش به دلیل نقض اصول جنبش عدم تعهد و انعقاد پیمان «[[پیمان کمپ دیوید|کمپ دیوید]]» شد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۵۴.</ref><br> | ||
مسئله‌ای که در این دوران اعتراضاتِ ایران را شدت بخشید و موضع‌گیری امام‌خمینی علیه جنبش را در پی داشت، انتخاب عراق به میزبانی کنفرانس در سال ۱۹۸۲م بود.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۱.</ref> امام‌خمینی ضمن انتقاد و اعتراض به این مسئله هدف از انتخاب عراق و سپردن ریاست کنفرانس به صدام حسین را احیا و تطهیر وی دانست و این کنفرانس را لکه ننگی برای اعضای آن شمرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۸۰.</ref> در ضمن با توجه به مواضع کشورهای عضو جنبش در قبال مسئله جنگ، کشورهای حامی عراق را متعهد به منافع امریکا و صرفاً مدعی اسلام در لفظ و کوبنده آن در عمل معرفی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۲ـ۳۱۳.</ref> ایشان خاطرنشان کرد این خطر وجود دارد که صدام با [[ترور]] شخصیت‌های شرکت‌کننده در اجلاس بخواهد ایران را عامل این ترورها معرفی کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۸۲.</ref> سرانجام با فعالیت‌های ایران و ناامن‌شدن بغداد، با همت رزمندگان اسلام، سبب سپردن میزبانی کنفرانس به دهلی‌نو شد.<ref>شاهد یاران، جنبش عدم تعهد سازمانی، ۸۴ـ۹۰.</ref> | [[حمله نظامی عراق به ایران]] موجب بحرانی در جنبش شد؛ چون دو کشور درگیر در آن عضویت داشتند. جنبش در برابر این واقعه، کمیته حسن نیت تشکیل داد تا به نوعی به جنگ پایان دهد؛ اما مخالفت [[صدام حسین]] با این کمیته به بهانه حضور [[الجزایر]] در گروه حسن نیت و اعلام ایران مبنی بر نپذیرفتن آتش‌بس تا زمان حضور نیروهای عراقی در خاک ایران باعث شد تلاش کمیته به نتیجه نرسد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۲؛ ولایتی، تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق، ۹۰ـ۹۱.</ref> در ادامه، جنبش در موضعی انفعالی قرار گرفت و در بیانیه‌هایی خواهان پایان جنگ شد. جمهوری اسلامی ایران خواهان حضور فعال جنبش در این مسئله، اخراج رژیم عراق از جنبش عدم تعهد و تلاش در جهت رفع تجاوز از ایران شد.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۲ـ۳۷۳.</ref>{{ببینید|متن=ببینید|قطعنامه ۵۹۸}}<br> | ||
مسئله‌ای که در این دوران اعتراضاتِ ایران را شدت بخشید و موضع‌گیری امام‌خمینی علیه جنبش را در پی داشت، انتخاب عراق به میزبانی کنفرانس در سال ۱۹۸۲م بود.<ref>عبدالرشیدی، جنبش عدم تعهد از آغاز، ۳۷۱.</ref> امام‌خمینی ضمن انتقاد و اعتراض به این مسئله هدف از انتخاب عراق و سپردن ریاست کنفرانس به صدام حسین را احیا و تطهیر وی دانست و این کنفرانس را لکه ننگی برای اعضای آن شمرد؛<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۸۰.</ref> در ضمن با توجه به مواضع کشورهای عضو جنبش در قبال مسئله جنگ، کشورهای حامی عراق را متعهد به منافع امریکا و صرفاً مدعی اسلام در لفظ و کوبنده آن در عمل معرفی می‌کرد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۱۲ـ۳۱۳.</ref><br> | |||
ایشان خاطرنشان کرد این خطر وجود دارد که صدام با [[ترور]] شخصیت‌های شرکت‌کننده در اجلاس بخواهد ایران را عامل این ترورها معرفی کند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۲۸۲.</ref> سرانجام با فعالیت‌های ایران و ناامن‌شدن بغداد، با همت رزمندگان اسلام، سبب سپردن میزبانی کنفرانس به دهلی‌نو شد.<ref>شاهد یاران، جنبش عدم تعهد سازمانی، ۸۴ـ۹۰.</ref> | |||
==مواضع انفعالی جنبش عدم تعهد== | ==مواضع انفعالی جنبش عدم تعهد== | ||
مواضع انفعالی و بی‌تحرکی جنبش غیر متعهدها در درگیری‌های اعضای جنبش مانند جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اختلاف دیدگاه اعضای جنبش در خصوص رویدادهای گوناگون بین‌المللی، ناهمگونی و واگرایی اعضای جنبش از اهداف و حضور برخی از کشورهای وابسته به شرق و غرب در میان اعضا و... به‌تدریج موجبات ناکارآمدی آن را فراهم آورد. این مسئله ناشی از اصول و معیارهای ناکافی و ناقص جنبش در احراز صلاحیت عضویت در آن بود؛<ref>کاظمی، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل، ۱۵۶ـ۱۵۷.</ref> ضمن اینکه نبود ضمانت اجرا برای قطعنامه‌ها و مصوبات جنبش و نفوذ قدرت‌های بزرگ بر ناکامی بیشتر آن می‌افزود.<ref>کاظمی، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل، ۱۵۷ـ۱۵۸؛ قوام، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، ۱۶۸.</ref> مجموعه این عوامل موجب شد امام‌خمینی علی‌رغم موافقت اجمالی با اصول و شعارها و برنامه‌های جنبش و حتی تایید تعهد بسیار سران اولیه جنبش به اسلام و کشور خود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱.</ref> منتقد اوضاع حاکم بر آن باشد؛ چنان‌که ایشان معتقد بود در شرایط حاکم بر عرصه روابط بین‌الملل، کشورهای عضو جنبش غیر متعهد نیز استقلال کامل در برابر دو بلوک ندارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۸۹ و امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱ـ۳۶۲.</ref> ایشان ترکیب اعضای جنبش را با توجه به عملکرد برخی از اعضای آن، نامأنوس با اهداف و شعارهای آن می‌دانست و در این چارچوب، اقدامات [[مصر]]، [[مراکش]] و [[اردن]] را در مغایرت کامل با جنبش می‌دید و معتقد بود اگر این‌گونه کشورها را غیر متعهد شمرده شوند، دیگر کشور متعهدی باقی نمی‌ماند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۲ـ۳۶۳.</ref> | مواضع انفعالی و بی‌تحرکی جنبش غیر متعهدها در درگیری‌های اعضای جنبش مانند جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، اختلاف دیدگاه اعضای جنبش در خصوص رویدادهای گوناگون بین‌المللی، ناهمگونی و واگرایی اعضای جنبش از اهداف و حضور برخی از کشورهای وابسته به شرق و غرب در میان اعضا و... به‌تدریج موجبات ناکارآمدی آن را فراهم آورد. این مسئله ناشی از اصول و معیارهای ناکافی و ناقص جنبش در احراز صلاحیت عضویت در آن بود؛<ref>کاظمی، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل، ۱۵۶ـ۱۵۷.</ref> ضمن اینکه نبود ضمانت اجرا برای قطعنامه‌ها و مصوبات جنبش و نفوذ قدرت‌های بزرگ بر ناکامی بیشتر آن می‌افزود.<ref>کاظمی، نظریه همگرایی در روابط بین‌الملل، ۱۵۷ـ۱۵۸؛ قوام، اصول سیاست خارجی و سیاست بین‌الملل، ۱۶۸.</ref> مجموعه این عوامل موجب شد امام‌خمینی علی‌رغم موافقت اجمالی با اصول و شعارها و برنامه‌های جنبش و حتی تایید تعهد بسیار سران اولیه جنبش به اسلام و کشور خود،<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱.</ref> منتقد اوضاع حاکم بر آن باشد؛ چنان‌که ایشان معتقد بود در شرایط حاکم بر عرصه روابط بین‌الملل، کشورهای عضو جنبش غیر متعهد نیز استقلال کامل در برابر دو بلوک ندارند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۸۹ و امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۱ـ۳۶۲.</ref> ایشان ترکیب اعضای جنبش را با توجه به عملکرد برخی از اعضای آن، نامأنوس با اهداف و شعارهای آن می‌دانست و در این چارچوب، اقدامات [[مصر]]، [[مراکش]] و [[اردن]] را در مغایرت کامل با جنبش می‌دید و معتقد بود اگر این‌گونه کشورها را غیر متعهد شمرده شوند، دیگر کشور متعهدی باقی نمی‌ماند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۳۶۲ـ۳۶۳.</ref> | ||