امام‌کاظم(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

| اندازه تصویر =

| مدت امامت = ۳۵ سال

| محل زندگی =مدینه

| همسران =

امام ابوالحسن، موسی‌بن‌جعفر(ع) ملقب به کاظم، صابر، عبد صالح، سید<ref>شریف قرشی، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۵۳–۵۵.</ref> در هفتم صفر ۱۲۸ق در ابواء از توابع [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۱۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۴.</ref> پدر ایشان [[امام‌صادق(ع)]] و مادر ایشان حمیده،<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۳۲۳؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲.</ref> از بانوان، ستوده و پاکیزه بود.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۴۷۷.</ref>

مقصود از ابوالحسن، ابوالحسن الماضی و ابوالحسن اول در روایات امام‌کاظم(ع) است؛<ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۲۶ و ۳۰۸.</ref> چنان‌که [[امام‌خمینی]] نیز اشاره کرده است.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۱۳.</ref> امام‌کاظم بیست سال با پدر خود زندگی کرد و در بیست‌سالگی به [[امامت]] رسید. دوره امامت آن حضرت ۳۵ سال بود.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۴؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۳۰.</ref>

به تصریح [[پیامبر اکرم(ص)]]<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۸۵.</ref> و وصیت امام‌صادق(ع)، موسی‌بن‌جعفر(ع) از سوی خداوند به امامت برگزیده شد.<ref>همان، ۱/۲۸۰–۲۸۱؛ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۱۶؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۹–۱۱.</ref> حضرت از کودکی بسیار مورد علاقه و توجه امام‌صادق(ع) بود<ref>شریف قرشی، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۵۰.</ref> و ایشان را دری از درهای خدا و دارنده [[علم]]، [[قضاوت]]، فهم و [[سخاوت]] و معرفت به چیزهایی خواند که مردم در وقت اختلاف بدان نیاز دارند؛<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۲۴.</ref> نیز ایشان را مرجع علمی مردم معرفی کرد.<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۳۵.</ref> [[عبدالله افطح]] از فرزندان امام‌صادق(ع) مدعی جانشینی پدر بود اما [[شیعه|شیعیان]]<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۳۹–۴۰؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۵/۴۶۷–۴۶۸.</ref> و یاران خاص امام‌صادق(ع) مانند [[هشام‌بن‌سالم]] و [[مؤمن طاق]] با آزمودن وی و درماندن او از پاسخ به مسائل دینی و یافتن پاسخ‌های خود از موسی‌بن‌جعفر(ع)<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۵۱–۳۵۲.</ref> به تثبیت امامت موسی‌بن‌جعفر(ع) در نزد توده مردم کمک کردند.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۱۳–۱۴.</ref>

امام‌کاظم(ع) مورد احترام بزرگان [[اهل سنت]] بود و آنان گاه برای پاسخ پرسش‌های علمی خود به حضرت مراجعه می‌کردند.<ref>کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۹۱.</ref> قاضی‌ابویوسف و محمدحسن شیبانی از فقیهان مذاهب اسلامی به قصد آزمودن جایگاه علمی امام‌کاظم(ع) به دیدار ایشان در زندان رفتند و با اعتراف به آگاهی ایشان، از علم حلال و حرام و علم غیب، از حضرت دربارهٔ منابع دانش ایشان پرسیدند که ایشان علم [[پیامبر(ص)]] و [[علی(ع)]] را منبع دانش خود شمرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۴۱–۴۲.</ref> جایگاه معنوی و اجتماعی حضرت چنان بود که طبق نقل، [[هارون عباسی]] خطاب به فرزندش [[مأمون]]، ایشان را برای خلافت سزاوارتر از خود شمرد و به‌صراحت علاقه به حکومت را از موجبات اصرار خود بر واگذارنکردن این حق الهی به حضرت دانست.<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۸۸–۸۹.</ref>

تذکره‌نویسان افزون بر جایگاه علمی، کرامات بسیاری را برای امام‌کاظم(ع) نقل کرده‌اند.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۱۳–۱۵.</ref> حضرت در میان توده [[مردم]] نیز از جایگاه ممتازی برخوردار بود. [[امام‌خمینی]] به استناد منابع،<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۸۸–۸۹.</ref> یادآور شده است ابهت و جایگاه امام‌کاظم(ع) در دل‌های حاکمان عباسی نیز جای انکار نداشت و آنان به جایگاه عظمت معنوی ایشان در میان مردم اعتراف می‌کردند؛ چنان‌که از مأمون عباسی نقل شده است تشیع را از پدرش هارون فرا گرفته است.<ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۴۵۸.</ref> ایشان از موسی‌بن‌جعفر(ع) و دیگر [[امامان(ع)]] به عنوان ائِمَّةُ الْمُؤمِنینَ و حجت خداوند بر مردم و امامانِ هدایت یاد کرده است<ref>امام خمینی، توضیح المسائل، ۹۸.</ref> و نیز با استناد به [[روایات]]،<ref>صدوق، الخصال، ۲/۳۹۶؛ مجلسی، بحار الانوار، ۲۴/۲۳۹.</ref> روز چهارشنبه را متعلق به آن حضرت شمرده و مناسب دانسته است در تعقیب نماز صبح برای نجات از دریای ظلمانی و دامگاه شیطانی، متوسل به آن امام همام، که مقرب بارگاه قدس و محرم سراپرده انس است، شوند و برای کامل‌شدن عمل و قبول عبادات ناقص و مناسک غیر لایق، آن بزرگان را واسطه قرار دهند.<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۷۹.</ref>

امام‌موسی‌بن‌جعفر(ع) اهل [[کرامت]] و اطلاع از علوم غیبی<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۸۷–۲۸۸؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۱۳–۱۵.</ref> و در علم و دانش سرآمد مردم روزگار خود<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۲/۳۱۰.</ref> بود؛ چنان‌که در کودکی نیز به پرسش‌های شرعی مردم پاسخ می‌داد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۵.</ref> از ایشان به فقیه‌ترین، عابدترین، پارساترین و حافظ‌ترین مردم در مورد قرآن،<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵؛ اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲ و ۲۰؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹.</ref> گشاده‌دست‌ترین و بزرگوارترین مردم<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۳/۲۰؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹–۹۵۰.</ref> یادشده است. آن حضرت بسیار حلیم و باگذشت و صبور بود و از این‌رو به «کاظم» شهره شده بود.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۵/۲۹۱.</ref> و با متانت و گذشت، مخالفان خود را به موافق تبدیل می‌کرد.<ref>اربلی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، ۲/۲۰–۲۲ و ۴۳.</ref> ایشان(ع) اهل [[عبادت]] و [[خضوع و خشوع|خشوع و خضوع]] در برابر خدا بود.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، ۱۵/۲۹۱؛ قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۵۸ و ۱۷۴.</ref> [[نماز شب]] را به نماز صبح وصل و تا طلوع آفتاب با خداوند [[مناجات]] می‌کرد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۸.</ref> ایشان در [[صله رحم]] موفق‌ترینِ مردم بود،<ref>قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۶۰.</ref> در پنهانی به [[فقرا]] کمک می‌رساند،<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۴۹؛ قمی، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، ۱۶۰.</ref> با صدای خوش [[قرآن]] تلاوت می‌کرد و خود می‌گریست و مردم نیز از صدای حضرت می‌گریستند و در میان مردم مدینه به «زین‌المتهجدین» شهره بود.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۳۵.</ref>

[[امام‌خمینی]] به استناد روایات<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۶–۱۴۷.</ref> تصریح کرده است سجده‌های طولانی امام‌کاظم(ع) شهرت داشت<ref>امام خمینی، حدیث جنود، ۱۲۶–۱۲۷؛ امام خمینی، تعلیقه عروه، ۳۷۶.</ref> و حضرت به فرزند خود سفارش کرد در عبادت خدا بکوشد و هیچ‌گاه خود را از تقصیر و کوتاهی در عبادت و طاعت خدا مبری نداند؛<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۷۵.</ref> همچنین به استناد روایات،<ref>کلینی، الکافی، ۷/۵۳؛ صدوق، من لایحضر، ۴/۲۴۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۹/۱۴۹.</ref> یادآور شده است آن حضرت بخشی از اموال خود را در راه خدا [[وقف]] کرد<ref>امام خمینی، البیع، ۳/۱۳۲–۱۳۳.</ref> ایشان حضرت امام‌کاظم(ع) را در سروده‌ای به دارنده قدرت و [[حلم]] ستوده است.<ref>امام خمینی، دیوان امام، ۲۷۶.</ref>

امام‌کاظم(ع) پس از شهادت امام‌صادق(ع) درسال ۱۴۸ق،<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۱۸۰.</ref> به [[امامت]] رسید. راویان حدیث و شیعیان برای استفاده از ایشان گرد آمدند و با وجود شرایط دشوار سیاسی،<ref>ادامه مقاله.</ref> راویان، سخنان ایشان را می‌نوشتند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۵۳ و ۹۱/۳۲۰.</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۳۴۲–۳۶۶</ref> ۲۵۰ تن و برخی دیگر<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۳/۲۸۱–۵۶۹.</ref> ۶۳۸ تن از راویان آن حضرت را در کتاب‌های خود ثبت کرده‌اند. در نوشته‌های امام‌خمینی نام برخی از آنان آمده است ازجمله: یونس‌بن‌عبدالرحمن، صفوان‌بن‌یحیی، محمدبن‌ابی‌عمیر، عبدالله‌بن‌مغیره، حسن‌بن‌محبوب از [[اصحاب اجماع]]<ref>امام خمینی، الخلل، ۱۶۲؛ امام خمینی، البیع، ۲/۶۳۱؛ امام خمینی، الرسائل العشره، ۱۳۳.</ref> [[هشام‌بن‌حکم]]،<ref>امام خمینی، سرّ الصلاة، ۷۹.</ref> محمدبن‌حصین،<ref>امام خمینی، الخلل، ۸۷.</ref> عبدالرحمن‌بن‌حجاج،<ref>امام خمینی، البیع، ۳/۲۵۱.</ref> محمدبن‌حکیم،<ref>امام خمینی، الاستصحاب، ۳۹۶.</ref> منصوربن‌یونس برزج<ref>امام خمینی، البیع، ۵/۲۶۰.</ref> اسحاق‌بن‌عمار<ref>امام خمینی، البیع، ۴/۵۸۶.</ref> علی‌بن‌سوید<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۶۱.</ref> سماعةبن‌مهران<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۶۴.</ref> و ابوبصیر<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۴۲۷.</ref> بخش قابل توجهی از مسائل فقهی در باب‌های گوناگون [[فقه]] از [[طهارت]] تا [[دیات]] و فلسفه احکام به وسیله [[علی‌بن‌جعفر(ع)|علی‌بن‌جعفر]] از برادرش موسی‌بن‌جعفر(ع) به مردم منتقل شده است<ref>عریضی، مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها، ۱۰۳–۳۵۱.</ref> و امام‌خمینی در مسائل گوناگون به آن استناد کرده است.<ref>امام خمینی، الاستصحاب، ۳۳۳؛ امام خمینی، انوار الهدایه، ۲/۲۱۹؛ امام خمینی، الخلل، ۲۱.</ref>

بیان جایگاه [[عقل]] و خرد در [[قرآن]] و نقش خرد در هدایت انسان،<ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۳–۲۰.</ref> شرح مسائل اعتقادی ازجمله [[توحید (فلسفه و کلام)|توحید]]،<ref>صدوق، التوحید، ۶۹؛ عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۲۵۵–۲۶۷.</ref> [[نبوت]] و انبیا<ref>کلینی، الکافی، ۱/۲۲۶.</ref> بیان سیره و [[معجزات]] پیامبر(ص)<ref>حمیری، قرب الاسناد، ۳۱۷–۳۳۰.</ref> و امامت و بیان حقانیت [[اهل بیت پیامبر(ص)]]<ref>ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۵۰.</ref> ازجمله امامت خود ایشان<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۹۹.</ref> مسائل اخلاقی و بیان ارزش‌های دینی،<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۳/۲۴۱–۲۵۳.</ref> مسائل فقهی و بیان [[احکام شرعی]]<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۲/۱۸۱–۵۹۷ و ۳/۷–۲۳۲؛ کلینی، الکافی، ۵/۳۸۷.</ref> از مسائل مطرح در سخنان حضرت بود و مردم برای حل معضلات تاریخی نیز از حضرت کمک می‌گرفتند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۱.</ref>

امام‌خمینی در نوشته‌های خود برخی از سخنان امام‌کاظم(ع) را دربارهٔ [[تفسیر قرآن]] و ظاهر<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۲۱۳.</ref> و باطن آن،<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۲۹–۳۳۰.</ref> سیره و حالات رسول خدا(ص)،<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۵۱.</ref> حالات معنوی و سیر و سلوک پیامبر(ص)<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۵۰۷.</ref> وقایعی از زندگی پیامبر(ص)<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۳۸۵.</ref> و دلایل امامت اهل بیت(ع) در [[قرآن]] و [[سنت|سنت نبوی]]<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ۳۲۹؛ امام خمینی، تعلیقه عروه، ۲۰۴–۲۰۵.</ref> آورده است و نیز به مبارزه امام‌کاظم(ع) با افراد منحرف و سران فرقه‌های بدعت‌گذار مانند علی‌بن‌حمزه بطائنی از سران جریان [[واقفیه]] اشاره کرده است.<ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۳۳۸.</ref> ایشان در آثار خود نمونه‌هایی از سخنان امام‌کاظم(ع) در موضوعات [[ارزش‌ها]] و تعالیم اخلاقی اسلام و راه‌های خودسازی و [[تزکیه نفس]]،<ref>امام خمینی، چهل حدیث، ۶۱، ۲۶۴ و ۳۶۰.</ref> تشویق به خدمت به [[مؤمن]] و کمک به تشویق خانواده برای آنان و رازداری<ref>امام خمینی، وسیلة النجاة، ۱۹۵.</ref> و نیز تشویق به کار و تلاش برای تأمین [[رزق حلال]] برای خانواده<ref>امام خمینی، وسیلة النجاة، ۴۷۰.</ref> احکام و شرایع در ابواب مختلف آن،<ref>امام خمینی، الخلل، ۲۰۲.</ref> ازجمله حرمت [[ربا]]،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۱.</ref> خرید و فروش میته،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۳.</ref> تذکیه حیوانات حرام‌گوشت،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۷۰.</ref> خرید و فروش آلات قمار<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۱۷۳.</ref> تصویرگری،<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۲۶۰.</ref> شرط [[طلاق]] برای زن،<ref>امام خمینی، البیع، ۵/۲۶۰.</ref> فلسفه احکام<ref>امام خمینی، مکاسب، ۱/۱۷.</ref> و نیز مسائل اهم و مهم در احکام،<ref>امام خمینی، الطهاره، ۲/۳۹۵.</ref> را بازگو کرده است. مجموعه مسند الامام‌الکاظم(ع) تألیف عزیزالله عطاردی و نیز موسوعة الامام‌الکاظم(ع) تألیف سیدمحمد حسینی قزوینی بخشی از میراث علمی امام‌کاظم(ع) را ثبت کرده‌اند.

دوره امامت موسی‌بن‌جعفر(ع) از دوره‌های پرخفقان تاریخ اسلام است.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۳۷؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۸۴، ۱۲۵–۱۳۳، ۱۳۷–۱۴۲ و ۱۸۹.</ref> امام‌کاظم(ع) با حاکمان [[بنی‌عباس]]، منصور دوانیقی، مهدی، موسی و هارون معاصر بود.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۳؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۷، ۹۴۵ و ۹۵۸.</ref> این گروه، مقتدر و ستمکار بودند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۲۸۷ و ۲۹۰.</ref> منصور بغداد را در سال ۱۴۵–۱۴۹ق تأسیس کرد و مرکز خلافت عباسیان را از کوفه به بغداد منتقل ساخت.<ref>آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۲/۱۲.</ref> وی با گماردن [[جاسوسی|جاسوس]]، مخالفان خود را بازداشت می‌کرد و از میان می‌برد.<ref>مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ۲/۲۲۱–۲۲۲.</ref> و علویان بسیاری به دست وی تبعید یا کشته شدند.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۸۱–۱۸۲ و ۱۹۶.</ref> منصور افزون بر به‌شهادت‌رساندن [[امام جعفر صادق(ع)|امام‌صادق(ع)]] در صدد بود امام‌کاظم(ع) را نیز بکشد که موفق نشد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۷/۲۰۵ و ۲۰۶؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۸۴–۸۶.</ref> کارگزاران موسی نیز ستمکار بودند.<ref>کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۳۷۳.</ref> در دوره وی حسین‌بن‌علی معروف به [[شهید فخ]] از نوادگان [[امام‌حسن مجتبی(ع)]] با عده‌ای از علویان برای احیای [[سنت|سنت پیامبر اکرم(ص)]] و اجرای عدالت [[قیام]] کردند و در [[مکه]] به دست نیروهای موسی کشته شدند.<ref>مسعودی، مروج الذهب و معادن الجواهر، ۳/۳۲۶–۳۲۷؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۱۳۷–۱۴۱.</ref> هارون نیز برای حفظ قدرت خود به هر کاری دست می‌زد.<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۱۰۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۶–۱۷۷.</ref>

موسی‌بن‌جعفر(ع) همانند دیگر ائمه [[امامت]] و [[رهبری]] جامعه اسلامی را متعلق به [[اهل بیت(ع)|اهل بیت پیامبر(ص)]] می‌دانست<ref>عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۳۱۵–۳۳۶.</ref> و در راه احیای حقوق غصب‌شده آنان و نیز گسترش [[عدالت اجتماعی|عدالت]] در جامعه تلاش می‌کرد.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۰ و ۳۴۶؛ عطاردی، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۱/۵۷–۶۳.</ref> یاران ایشان نیز در همین راستا فعالیت می‌کردند<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۲۵۸ و ۲۶۳؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۸۹.</ref> و واجبات مالی خود ازجمله [[خمس]] را به ایشان تحویل می‌دادند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ۲/۲۹۱–۲۹۲.</ref> نیز شواهدی در دست است که برخی از نهضت‌های علویان مانند نهضت حسین‌بن‌علی معروف به شهید فخ مورد حمایت ایشان بودند.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۶۶؛ اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۳۸۰.</ref> از سوی دیگر، خلفای عباسی همه راه‌های تطمیع و تهدید را برای به سکوت واداشتن امام‌کاظم(ع) تجربه کردند و پس از بی‌نتیجه‌بودن آن، به زندان و [[شکنجه]] و کشتن روی آوردند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۴۴، ۲۳۸ و ۹۹/۱۷.</ref> موسی‌بن‌جعفر(ع) در زمان هادی، مهدی و هارون چند بار در بصره و بغداد زندانی شد.<ref>اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۴۱۴–۴۱۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳/۲۹؛ ابن‌صباغ، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، ۲/۹۳۷–۹۳۸، ۹۵۳–۹۵۴ و ۹۵۸.</ref> دربارهٔ مدت زندانی‌بودن ایشان گفته‌های مختلفی وجود دارد. برخی مدت آن را چهار سال<ref>دخیل، ائمتنا، ۲/۱۰.</ref> و برخی ده سال<ref>صدوق، عیون اخبار، ۱/۹۵.</ref> و برخی چهارده سال نوشته‌اند.<ref>ذاکری، محدودیت‌ها و زندانهای موسی‌بن‌جعفر(ع)، ۴۴۴–۴۹۰.</ref>

در برابر خشونت خلفای عباسی به‌ویژه هارون،<ref>کلینی، الکافی، ۸/۲۵۷؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۷/۱۷۶–۱۷۷.</ref> تنها چیزی که می‌توانست خط فکری و سیاسی اهل بیت(ع) را تداوم بخشد، توسل به شیوه [[تقیه]] در مبارزه و [[جهاد و دفاع|جهاد]] بود.<ref>خامنه‌ای، انسان ۲۵۰ ساله، ۳۴۴.</ref> امام‌کاظم(ع) به برخی از یاران زیرک و توانمند خود اجازه داده بود که به دستگاه خلافت نزدیک شوند و از این راه به پیروان اهل بیت(ع) کمک کنند<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۳۶–۴۳۷؛ آل قاسم، تاریخ الحوزات العلمیه، ۲/۲۲–۲۳.</ref> ایشان با شیعیان ارتباط حضوری و مکاتبه‌ای داشت.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۱۲۶؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۲۷۷–۲۸۰.</ref> و افزون بر مدینه با دیگر نقاط ازجمله مکه و شام نیز ارتباط داشت<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۱۱–۳۱۲.</ref> و پیام‌های خود را مستقیم یا به وسیله تشکیلات وکالت به پیروان خود منتقل می‌ساخت.<ref>کلینی، الکافی، ۱/۳۱۲ و ۸/۱۲۴.</ref> ایشان در فرصت‌های به دست‌آمده در زندان به نامه‌های یاران دربارهٔ مسائل شرعی نیز پاسخ می‌داد<ref>کلینی، الکافی، ۸/۱۲۴؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۵۴.</ref> و نیز در زندان با برخی از رهبران دیگر مذاهب چون هندبن‌حجاج ارتباط داشت.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۲۴۱.</ref> ایشان علاقه‌مندی به [[اهل بیت(ع)]] را حتی در میان بعضی از خانواده زندانبان خود ازجمله نزدیکان سندی‌بن‌شاهک گسترش داد؛<ref>طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۴۳۹؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳/۳۲؛ کورانی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، ۲۴۵.</ref> نیز موسی‌بن‌ابراهیم مروزی، مربی فرزندان سندی را از مریدان خود ساخت.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۴۰۷–۴۰۸.</ref>

[[امام‌خمینی]] یادآور شده است امام‌کاظم(ع) در راه [[اسلام]] مانند دیگر اولیای خدا، چه افراد پیش از اسلام و چه پس از اسلام، رنج و محنت کشید.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۳/۱۶۷.</ref> ایشان که به دست [[خلفای عباسی]] سال‌ها زندانی شد به دلیل نمازخواندن خود یا فرزند پیامبر(ص) بودن نبود؛ آنان خود نه تنها نماز می‌خواندند بلکه امام جماعت هم بودند. حضرت حاکمان عباسی را لایق خلافت نمی‌دانست و آنان را طاغوت می‌شمرد.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰.</ref> امام‌خمینی خاطرنشان ساخته که هارون به جهت اقبال مردم به امام‌کاظم(ع) و ترس از به‌خطرافتادن حکومت خود، با حضرت بسیار دشمنی می‌کرد<ref>امام خمینی، الطهاره، ۳/۴۵۸.</ref> در تحلیل ایشان زندانی‌شدن ائمه(ع) به دست دشمنان به سبب [[نماز]] و [[روزه]] نبود و حاکمان عباسی نیز نماز می‌خواندند و امام‌کاظم(ع) و دیگر ائمه(ع) اگر در برابر ظلم‌های ستمگران سکوت می‌کردند، نه تنها به آنان آسیبی نمی‌رسید که مورد احترام حاکمان نیز قرار می‌گرفتند و نیز مخالفت زمامداران با ائمه(ع) به جهت انتساب آنان به [[پیامبر اکرم(ص)]] یا صرف امامت نیز نبود،<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۱.</ref> بلکه دشمنی آنان با امامان(ع) به سبب مبارزه آنان با خلافت شاهان و [[طاغوت]]‌ها بود.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۲.</ref> ایشان همچنین خاطرنشان کرده است که ائمه اهل البیت(ع) ازجمله موسی‌بن‌جعفر(ع) وقتی زمینه مبارزه آشکار و [[مبارزه مسلحانه|مسلحانه]] با ستمکاران را فراهم نمی‌دیدند، پنهانی مردم را دعوت به مبارزه علیه [[ستم]] می‌کردند و بدین سبب رژیم‌های ستمکاری مانند هارون، آنان را بازداشت می‌کردند.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۲۱.</ref> و مخالفت هارون با آن حضرت به سبب آن بود که هارون را خلیفه پیامبر(ص) نمی‌دانست.<ref>امام خمینی، صحیفه، ۴/۱۰۰؛ امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۱–۱۵۲.</ref>

در خبری آمده است که هارون به موسی‌بن‌جعفر(ع) پیشنهاد کرد حدود [[فدک|مزرعه فدک]] را برای برگرداندن آن به [[بنی‌هاشم]] تعیین کند و حضرت در پاسخ یک حد مزرعه فدک را عدن و مرز دیگر آن را سمرقند و حد سوم آن را آفریقا و مرز چهارم آن را ارمنستان شمرد که هارون بسیار ناراحت شد و گفت در این صورت چیزی برای خود او باقی نخواهد ماند.<ref>ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۴/۳۲۰؛ مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۴۴–۱۴۵.</ref> تفسیر و تحلیل امام‌خمینی از این گفتگو آن است که حکومت بر همه سرزمین اسلام، حق ائمه(ع) است و حاکمان عباسی غاصب خلافت‌اند؛ بر همین اساس حاکمان ستمگر عباسی رهابودن موسی‌بن‌جعفر(ع) را زمینه‌ساز [[قیام]] و سرنگون‌کردن سلطنت نامشروع خود می‌دیدند؛ از این جهت به امام هفتم(ع) مهلت ندادند، وگرنه بدون تردید ایشان با پیداشدن فرصت، قیام می‌کرد و اساس دستگاه حاکمان غاصب را واژگون می‌ساخت.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۱–۱۵۲.</ref>

امام‌خمینی در گزارشی دیگر یادآور شده است هارون پس از واردشدن امام‌کاظم(ع) بر وی، دستور داد حضرت را تا نزدیک مسند سواره آوردند و به شایستگی به وی احترام کرد؛ ولی با رسیدن نوبت به بنی‌هاشم برای گرفتن سهمیه [[بیت‌المال]]، مبلغ اندکی بدانان اختصاص داد و در پاسخ پرسش فرزندش مأمون از علت آن همه ستایش و اندکی سهمیه، ابراز داشت فرزندش دلیل این کار را نمی‌تواند درک کند. ضرورت دارد بنی‌هاشم برای پیشگیری از قیام علیه حکومت عباسیان در حالت فقر به‌سر ببرند و بازداشت و مسموم و کشته شوند.<ref>امام خمینی، ولایت فقیه، ۱۵۲.</ref> امام‌کاظم(ع) هر گونه همکاری با ستمکاران حتی به اندازه دوختن کیسه و تیزکردن قلمی برای آنان را ناروا می‌شمرد<ref>امام‌خمینی، مکاسب، ۲/۱۵۰.</ref> و به یاران خود دربارهٔ همکاری با دستگاه ستمکار بنی‌عباس هشدار می‌داد.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۴۸/۱۷۲.</ref> امام‌خمینی به استناد روایات<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۷/۱۸۲.</ref> یادآور شده است امام‌کاظم(ص) [[صفوان جمال]] را از کرایه‌دادن شترهای خود به هارون منع کرد و تأکید کرد اندک علاقه به زنده‌ماندنِ ستمکار به هدف گرفتن طلب نیز حشر با آنان را در پی دارد و سرانجام آن، آتش دوزخ است.<ref>امام خمینی، مکاسب، ۲/۱۵۵.</ref>

 

 

 

 

== پانویس ==

 

== منابع ==

* ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.

* ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، قم، علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* ابن‌صباغ مالکی، علی‌بن‌محمد، الفصول المهمة فی معرِفة الأئمَّه، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.

* اختری، محمدحسن، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.

* اربلی، علی‌بن‌عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمه، بیروت، دارالاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.

* اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، دارالمعرفه، بی‌تا.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ شانزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الاستصحاب، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایه، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، التعلیقة علی العروة الوثقی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۶ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الخلل فی الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، دیوان امام (سروده‌های حضرت امام‌خمینی)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۷۴ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، الرسائل العشره، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، رساله توضیح المسائل، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ هفتم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، سرّ الصلاة (معراج السالکین و صلاة العارفین)، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ سیزدهم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ چهارم، ۱۳۸۸ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوازدهم، ۱۳۸۷ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، کتاب الطهاره، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، المکاسب المحرمه، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، وسیلة النجاة مع تعالیق الامام‌الخمینی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، حکومت اسلامی، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ بیستم، ۱۳۸۸ش.

* حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* حمیری، عبدالله‌بن‌جعفر، قرب الاسناد، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* خامنه‌ای، سیدعلی، انسان ۲۵۰ ساله، تهران، مؤسسه ایمان جهادی، چاپ پنجاه و سوم، ۱۳۹۴ش.

* خطیب بغدادی، احمدبن‌علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفی عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

* دخیل، علی محمد علی، ائمتنا، بیروت، دارالمرتضی، چاپ پانزدهم، ۱۴۲۵ق.

* دعایی، سیدمحمود، مصاحبه، پابه‌پای آفتاب، تدوین امیررضا ستوده، تهران، پنجره، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.

* ذاکری، علی اکبر، محدودیت‌ها و زندانهای موسی‌بن‌جعفر(ع)، چاپ‌شده در مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام‌کاظم(ع)، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۹۲ش.

* رحیمیان، محمدحسن، در سایه آفتاب، تهران، حضور، چاپ هفتم، ۱۳۷۸ش.

* شریف قرشی، باقر، حیاة الامام‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، تحقیق محمدمهدی قرشی، آستان مقدسه امام‌کاظم(ع)، چاپ اول، ۱۴۳۱ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، التوحید، تحقیق سیدهاشم حسینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.

* صدوق، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تحقیق سیدمهدی لاجوردی، تهران، جهان، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.

* صدوق، محمدبن‌علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

* طبرسی، فضل‌بن‌حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، معروف به رجال کشی، تحقیق سیدمهدی رجایی، قم مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.

* طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، تصحیح سیدحسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* طوسی، محمدبن‌حسن، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.

* عریضی، علی‌بن‌جعفر، مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* عطاردی، عزیزالله، مسند الامام‌الکاظم ابی‌الحسن موسی‌بن‌جعفر(ع)، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.

* فردوسی‌پور، اسماعیل، خاطرات حجت‌الاسلام والمسلمین فردوسی‌پور، تهران، مؤسسه تنظیم …، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.

* قمی، عباس، الانوار البهیة فی تواریخ الحجج الالهیه، با تعلیقات محمدکاظم خراسانی شانه‌چی، نجف، مکتبة الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.

* کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.

* کورانی، علی، الامام‌الکاظم سید بغداد و حامیها و شفیعها، بغداد، بخش فرهنگی آستانه مقدس امام‌کاظم(ع)، بیروت، دارالمرتضی، چاپ اول، ۱۴۳۳ق.

* مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.

* مسعودی، علی‌بن‌حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، تحقیق اسعد داغر، قم، هجرت، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.

* مفید، محمدبن‌محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل‌البیت(ع)، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.

* ملکوتی، مسلم، خاطرات آیت‌الله مسلم ملکوتی، تدوین عبدالرحیم اباذری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.

* نجاشی، احمدبن‌علی، رجال النجاشی، تحقیق سیدموسی شبیری زنجانی، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۶ق.

* نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

* سیدعباس رضوی، [https://books.khomeini.ir/books/10009/617/ موسی‌بن‌جعفر، امام‌کاظم(ع)]، [[دانشنامه امام‌خمینی]]، ج۹، ص۶۱۷–۶۲۴.