نصرالله خلخالی: تفاوت میان نسخه‌ها

نصرالله خلخالی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۴ آذر ۱۴۰۱، ساعت ۱۸:۳۹

۲۱ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۴ آذر ۱۴۰۱

ابرابزار

دیداریویکی‌متن

Shams

Image-reviewer، دیوان‌سالاران، emailconfirmed، مدیران رابط کاربری، مدیران

۱۶٬۴۶۳

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 '''نصرالله خلخالی'''، دوست دیرین و وکیل امام‌خمینی در نجف اشرف.
-== معرفی==
-نصرالله صدقی حسنی معروف به خلخالی در سال ۱۲۸۶ در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش میرزاحسن از بازرگانان ایرانی مقیم نجف بود و به جهت تدین و درستی، مورد وثوق علمای ایرانی و عراقی بود<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref>. خلخالی دروس مقدماتی، سطوح و خارج فقه و اصول را در حوزه نجف فرا گرفت و هم‌زمان همراه پدر به تجارت پرداخت. او مانند پدر به دینداری و درستکاری مشهور شد تا آنجا که مورد وثوق علما و مراجع تقلید قرار گرفت و سال‌های زیادی وکالت امور مالی مراجع مانند سیدابوالحسن اصفهانی، سیدحسین بروجردی، سیدمحسن حکیم، سیداحمد خوانساری و امام‌خمینی را در نجف عهده‌دار بود<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰؛ مؤسسه تنظیم، ۹/۱۱۷.</ref>. وی به دستور بروجردی مأمور شد برای پرداخت شهریه از طلاب نجف امتحان بگیرد که با مخالفت‌های طلاب و مراجع نجف روبه‌رو شد و به انجام آن موفق نشد<ref>کرباسچی، ۱/۲۶۰ ـ ۲۶۱.</ref>. او سرپرست مدارس علمیه آیت‌الله بروجردی در نجف و کربلا بود<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref>.
-خلخالی از دوستان قدیمی و نزدیک امام‌خمینی بود و همواره به ایشان ارادت داشت<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۴/۸۳.</ref>. وی در سال ۱۳۱۲ در سفر به ایران، به دیدار امام‌خمینی به قم رفت<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref> و تصویری مشترک از جوانی امام‌خمینی و خلخالی و دوستان دیگر آنان هست که نشان می‌دهد این دوستی به چند دهه پیش برمی‌گردد. ایشان نیز در همان سال در سفر به نجف مهمان خلخالی شد (۱/۱). به‌دنبال بازداشت امام‌خمینی در شب ۱۴ خرداد ۱۳۴۲ پس از سخنرانی علیه محمدرضا پهلوی، مرتضی حائری یزدی، محمد مؤمن را به نجف فرستاد تا پیام وی را در تأیید مرجعیت امام‌خمینی از طریق خلخالی یا امام‌موسی صدر به سیدمحسن حکیم برساند<ref>صالح، ۳/۴۸۰.</ref>. طبق گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در مهر ۱۳۴۳ سیدمصطفی خمینی از خلخالی خواست سخنان امام‌خمینی را به عربی ترجمه کند و به کشورهای عربی ازجمله مصر بفرستد تا در روزنامه‌های آنجا منتشر شود<ref>خمینی، ۸۹.</ref>. ساواک در همین ماه، نامه‌ای از خلخالی گزارش کرده است که او در آن رسیدگی به وضع مالی سه نفر از روحانیان را به امام‌خمینی سفارش کرده است<ref>مؤسسه تنظیم، ۹/۲۱۸.</ref>.
-امام‌خمینی پس از تبعید به ترکیه طی نامه‌ای سفر حج خلخالی را به وی تبریک گفت و خبر سلامتی خود را به اطلاع او رساند (۱/۴۳۴). همچنین سیدفضل‌الله خوانساری که به نمایندگی از علمای تهران در دی ۱۳۴۳ جهت پیگیری حال امام‌خمینی به ترکیه رفته بود، طی نامه‌ای به خلخالی برای خلاص‌شدن ایشان از تبعید، خواستار متمرکزشدن فعالیت‌های علما شد و تأکید کرد از علمای عراق نیز باید کمک جست<ref>مرکز اسناد، ۲/۱۳۰.</ref>. خلخالی در سیزدهم اسفند ۱۳۴۳ به مناسبت عید سعید فطر پیام تبریکی به امام‌خمینی فرستاد که ساواک از رسیدن آن ممانعت کرد<ref>مؤسسه تنظیم، ۴/۴۸۱.</ref>. وی پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه در دیداری با حکیم از او خواست از مبارزه امام‌خمینی حمایت کند. گفته شده است حکیم در پاسخ خلخالی تأکید کرد وی عراقی است و کاری به اوضاع ایران ندارد<ref>خاتم یزدی، خاطرات، ۹۵.</ref>.
-خلخالی که علاقه زیادی به امام‌خمینی داشت و خدمات فراوانی به ایشان کرد<ref>رسولی محلاتی، ۵۵.</ref> پیش از ورود امام‌خمینی به عراق با روحانیان مبارز ساکن در نجف، به تشکیل جلسات توجیهی در حمایت از اهداف ایشان پرداخت و با تنظیم تلگرام و فرستادن آن به سفارتخانه‌های دولت‌های اسلامی در بغداد، آنان را از حوادث ایران مطلع می‌کرد<ref>صالح، ۳/۳۴۷.</ref>. پس از انتقال امام‌خمینی از ترکیه به تبعیدگاه عراق، با تماس سیدمصطفی خمینی با خلخالی (روحانی، ۲/۱۵۹؛ راعی گلوجه، ۸۷)، آماده‌سازی مراسم استقبال از امام‌خمینی با تلاش وی فراهم شد. او بی‌درنگ همراه محمدحسن قدیری، غلامرضا رضوانی و مجتبی لنکرانی به همراه طرفداران و شاگردان برای استقبال از امام‌خمینی به کاظمین(ع) سفر کرد<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ راعی گلوجه، ۸۸.</ref> و ایشان را در زیارت کاظمین و سامرا همراهی کرد<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۶/۳۰۰.</ref>. خلخالی برای استقبال مردم نجف از امام‌خمینی پنجاه وسیله نقلیه را تهیه کرد<ref>روحانی، ۲/۱۸۳.</ref>. بنا بر گزارش ساواک استقبال حوزه نجف از امام‌خمینی گسترده و باشکوه بود، ازجمله پارچه‌نوشته‌های نصب‌شده حاوی شعارهای حماسی و حمایت از جهاد و فداکاری امام‌خمینی زیاد بود و شهر نجف تا آن زمان چنین استقبال به خود ندیده بود<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۴۷۳ و ۵۲۵.</ref>. با تلاش خلخالی طلاب از ملیت‌های مختلف ازجمله طلاب افغانستانی به صورت گسترده از امام‌خمینی استقبال کردند<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۱۰.</ref>.
-امام‌خمینی پس از ورود به نجف در خانه‌ای که خلخالی تهیه کرده بود ساکن شد<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۴۹۰؛ عمید زنجانی، ۱۰۲.</ref>. وی تمام هزینه‌های مهمان‌های امام‌خمینی را که به دیدار ایشان می‌آمدند و همچنین هزینه‌های مجالس متعددی که برای نکوداشت ایشان در شهرهای مذهبی عراق برگزار می‌شد برعهده داشت<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۱۰؛ ۱۶/۳۵۲.</ref>. اسناد ساواک همچنین از مسئولیت خلخالی در پذیرفتن امور مالی امام‌خمینی و دریافت و پرداخت وجوه شرعی خبر داده است؛ چنان‌که وجوه پرداخت‌شده از سوی طرفداران امام‌خمینی، به حساب خلخالی ریخته می‌شد<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۶/۳۵۲ ـ ۳۵۳.</ref>. پس از ساکن‌شدن امام‌خمینی در نجف، خلخالی به ایشان پیشنهاد کرد کتاب تحریر الوسیله را به عنوان رساله عملیه برای مقلدان عرب چاپ کند و ایشان پذیرفت. عباسعلی عمید زنجانی نیز آن را با عنوان زبدة الاحکام خلاصه کرد و خلخالی چاپ و منتشر ساخت<ref>عمید زنجانی، ۱۰۵ ـ ۱۰۶.</ref>. پس از استقرار امام‌خمینی در نجف عده‌ای از مراجع و علمای ایران مانند سیدمحمدرضا گلپایگانی، محمد صدوقی، صدرالدین حائری شیرازی و سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی با فرستادن نامه به خلخالی از ورود امام‌خمینی به نجف اشرف ابراز خوشحالی کردند و تبریک گفتند و از وی خواستند سلام آنان را به ایشان برساند<ref>روحانی، ۲/۱۹۴ ـ ۱۹۶ و ۱۹۹؛ مرکز اسناد، ۲/۱۳۷.</ref>.
+== معرفی ==
+نصرالله صدقی حسنی معروف به خلخالی در سال ۱۲۸۶ در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش میرزاحسن از بازرگانان ایرانی مقیم نجف بود و به جهت تدین و درستی، مورد وثوق علمای ایرانی و عراقی بود.<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref> خلخالی دروس مقدماتی، سطوح و خارج فقه و اصول را در حوزه نجف فرا گرفت و هم‌زمان همراه پدر به تجارت پرداخت. او مانند پدر به دینداری و درستکاری مشهور شد تا آنجا که مورد وثوق علما و مراجع تقلید قرار گرفت و سال‌های زیادی وکالت امور مالی مراجع مانند سیدابوالحسن اصفهانی، سیدحسین بروجردی، سیدمحسن حکیم، سیداحمد خوانساری و امام‌خمینی را در نجف عهده‌دار بود.<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰؛ مؤسسه تنظیم، ۹/۱۱۷.</ref> وی به دستور بروجردی مأمور شد برای پرداخت شهریه از طلاب نجف امتحان بگیرد که با مخالفت‌های طلاب و مراجع نجف روبه‌رو شد و به انجام آن موفق نشد.<ref>کرباسچی، ۱/۲۶۰–۲۶۱.</ref> او سرپرست مدارس علمیه آیت‌الله بروجردی در نجف و کربلا بود.<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref>
+خلخالی از دوستان قدیمی و نزدیک امام‌خمینی بود و همواره به ایشان ارادت داشت.<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۴/۸۳.</ref> وی در سال ۱۳۱۲ در سفر به ایران، به دیدار امام‌خمینی به قم رفت<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref> و تصویری مشترک از جوانی امام‌خمینی و خلخالی و دوستان دیگر آنان هست که نشان می‌دهد این دوستی به چند دهه پیش برمی‌گردد. ایشان نیز در همان سال در سفر به نجف مهمان خلخالی شد (۱/۱). به‌دنبال بازداشت امام‌خمینی در شب ۱۴ خرداد ۱۳۴۲ پس از سخنرانی علیه محمدرضا پهلوی، مرتضی حائری یزدی، محمد مؤمن را به نجف فرستاد تا پیام وی را در تأیید مرجعیت امام‌خمینی از طریق خلخالی یا امام‌موسی صدر به سیدمحسن حکیم برساند.<ref>صالح، ۳/۴۸۰.</ref> طبق گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) در مهر ۱۳۴۳ سیدمصطفی خمینی از خلخالی خواست سخنان امام‌خمینی را به عربی ترجمه کند و به کشورهای عربی ازجمله مصر بفرستد تا در روزنامه‌های آنجا منتشر شود.<ref>خمینی، ۸۹.</ref> ساواک در همین ماه، نامه‌ای از خلخالی گزارش کرده‌است که او در آن رسیدگی به وضع مالی سه نفر از روحانیان را به امام‌خمینی سفارش کرده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، ۹/۲۱۸.</ref>
+امام‌خمینی پس از تبعید به ترکیه طی نامه‌ای سفر حج خلخالی را به وی تبریک گفت و خبر سلامتی خود را به اطلاع او رساند (۱/۴۳۴). همچنین سیدفضل‌الله خوانساری که به نمایندگی از علمای تهران در دی ۱۳۴۳ جهت پیگیری حال امام‌خمینی به ترکیه رفته بود، طی نامه‌ای به خلخالی برای خلاص‌شدن ایشان از تبعید، خواستار متمرکزشدن فعالیت‌های علما شد و تأکید کرد از علمای عراق نیز باید کمک جست.<ref>مرکز اسناد، ۲/۱۳۰.</ref> خلخالی در سیزدهم اسفند ۱۳۴۳ به مناسبت عید سعید فطر پیام تبریکی به امام‌خمینی فرستاد که ساواک از رسیدن آن ممانعت کرد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۴/۴۸۱.</ref> وی پس از تبعید امام‌خمینی به ترکیه در دیداری با حکیم از او خواست از مبارزه امام‌خمینی حمایت کند. گفته شده‌است حکیم در پاسخ خلخالی تأکید کرد وی عراقی است و کاری به اوضاع ایران ندارد.<ref>خاتم یزدی، خاطرات، ۹۵.</ref>
+خلخالی که علاقه زیادی به امام‌خمینی داشت و خدمات فراوانی به ایشان کرد<ref>رسولی محلاتی، ۵۵.</ref> پیش از ورود امام‌خمینی به عراق با روحانیان مبارز ساکن در نجف، به تشکیل جلسات توجیهی در حمایت از اهداف ایشان پرداخت و با تنظیم تلگرام و فرستادن آن به سفارتخانه‌های دولت‌های اسلامی در بغداد، آنان را از حوادث ایران مطلع می‌کرد.<ref>صالح، ۳/۳۴۷.</ref> پس از انتقال امام‌خمینی از ترکیه به تبعیدگاه عراق، با تماس سیدمصطفی خمینی با خلخالی (روحانی، ۲/۱۵۹؛ راعی گلوجه، ۸۷)، آماده‌سازی مراسم استقبال از امام‌خمینی با تلاش وی فراهم شد. او بی‌درنگ همراه محمدحسن قدیری، غلامرضا رضوانی و مجتبی لنکرانی به همراه طرفداران و شاگردان برای استقبال از امام‌خمینی به کاظمین (ع) سفر کرد<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ راعی گلوجه، ۸۸.</ref> و ایشان را در زیارت کاظمین و سامرا همراهی کرد.<ref>عمید زنجانی، ۱۰۰؛ مؤسسه تنظیم، ۱۶/۳۰۰.</ref> خلخالی برای استقبال مردم نجف از امام‌خمینی پنجاه وسیله نقلیه را تهیه کرد.<ref>روحانی، ۲/۱۸۳.</ref> بنا بر گزارش ساواک استقبال حوزه نجف از امام‌خمینی گسترده و باشکوه بود، ازجمله پارچه‌نوشته‌های نصب‌شده حاوی شعارهای حماسی و حمایت از جهاد و فداکاری امام‌خمینی زیاد بود و شهر نجف تا آن زمان چنین استقبال به خود ندیده بود.<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۴۷۳ و ۵۲۵.</ref> با تلاش خلخالی طلاب از ملیت‌های مختلف ازجمله طلاب افغانستانی به صورت گسترده از امام‌خمینی استقبال کردند.<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۱۰.</ref>
-بر اساس گزارش ساواکِ شعبه خارج از کشور، هفته‌نامه «عدل» چاپ نجف در ۲۳/۷/۱۳۴۴، نوشته بود حوزه علمیه نجف از امام‌خمینی استقبال کرد و علمای بسیاری از طریق تلفن به خلخالی جویای سلامتی امام‌خمینی شده و خوشامد گفتند<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۲۶ ـ ۵۲۷.</ref>. همچنین عوامل ساواک تأکید کرده‌اند خلخالی در میان علما و طلاب از محبوبیت و نفوذ برخوردار است و از امام‌خمینی شدیداً حمایت می‌کند و همواره می‌کوشد طلاب در نماز و درس ایشان شرکت کنند و آنان را شخصاً به نماز و درس وی می‌برد تا حوزه علمیه را متوجه وی سازد<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۳۵۵.</ref>. خلخالی برای تحقق این منظور، در مقام متولی مدرسه آیت‌الله بروجردی در نجف از امام‌خمینی دعوت کرد در این مدرسه نماز جماعت برپا کند و در هنگام سفر به کربلا نماز را در حسینیه بروجردی بخواند<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref>. امام‌خمینی نیز از روز سوم حضور در نجف نماز جماعت را در این مدرسه اقامه کرد<ref>خمینی، ۲۰۶.</ref>. مجموعه این اقدامات موجب شده بود مدرسه آیت‌الله بروجردی در نجف که خلخالی خود آن را ساخته بود، کانون طرفداران امام‌خمینی و محل اجتماع آنان گردد<ref>مؤسسه تنظیم، ۴/۵۰۰؛ رحیمیان، ۱۷.</ref>.
+امام‌خمینی پس از ورود به نجف در خانه‌ای که خلخالی تهیه کرده بود ساکن شد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۴۹۰؛ عمید زنجانی، ۱۰۲.</ref> وی تمام هزینه‌های مهمان‌های امام‌خمینی را که به دیدار ایشان می‌آمدند و همچنین هزینه‌های مجالس متعددی که برای نکوداشت ایشان در شهرهای مذهبی عراق برگزار می‌شد برعهده داشت.<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۱۰؛ ۱۶/۳۵۲.</ref> اسناد ساواک همچنین از مسئولیت خلخالی در پذیرفتن امور مالی امام‌خمینی و دریافت و پرداخت وجوه شرعی خبر داده‌است؛ چنان‌که وجوه پرداخت‌شده از سوی طرفداران امام‌خمینی، به حساب خلخالی ریخته می‌شد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۶/۳۵۲–۳۵۳.</ref> پس از ساکن‌شدن امام‌خمینی در نجف، خلخالی به ایشان پیشنهاد کرد کتاب تحریر الوسیله را به عنوان رساله عملیه برای مقلدان عرب چاپ کند و ایشان پذیرفت. عباسعلی عمید زنجانی نیز آن را با عنوان زبدة الاحکام خلاصه کرد و خلخالی چاپ و منتشر ساخت.<ref>عمید زنجانی، ۱۰۵–۱۰۶.</ref> پس از استقرار امام‌خمینی در نجف عده‌ای از مراجع و علمای ایران مانند سیدمحمدرضا گلپایگانی، محمد صدوقی، صدرالدین حائری شیرازی و سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی با فرستادن نامه به خلخالی از ورود امام‌خمینی به نجف اشرف ابراز خوشحالی کردند و تبریک گفتند و از وی خواستند سلام آنان را به ایشان برساند.<ref>روحانی، ۲/۱۹۴–۱۹۶ و ۱۹۹؛ مرکز اسناد، ۲/۱۳۷.</ref>
-با استقرار امام‌خمینی در نجف، خلخالی وکیل ایشان در امور مالی شد و اموال شرعی رسیده از ایران و شیعیان دیگر کشورها با سرپرستی او هزینه می‌شد. وی در راه‌اندازی شهریه امام‌خمینی نقش محوری ایفا کرد<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰؛ رحیمیان، ۱۷.</ref> و معرف افراد چندی برای دریافت اجازه شرعی از امام‌خمینی نیز بود<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۴۹، ۴۵۰، ۴۵۱، ۴۵۳ و ۴۶۸.</ref>. در شرایطی که فرستادن پول از ایران برای امام‌خمینی دشوار بود، او کمک شایانی به تأمین هزینه‌های مورد نیاز ایشان می‌کرد. وجوه شرعی مقلدان ایشان از کشورهای حوزه خلیج فارس نیز در اختیار خلخالی قرار می‌گرفت<ref>مسعودی خمینی، ۱۵۳ ـ ۱۵۴.</ref> و امام‌خمینی نیز گاهی از وکلای خود می‌خواست وجوه شرعی را به وسیله خلخالی به ایشان برسانند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۱۵، ۴۰۱، ۵۰۷.</ref>. ساواک در ۸/۱۲/۱۳۴۴ از جلسات محرمانه خلخالی با امام‌خمینی و سیدمصطفی خمینی خبر داده که در این جلسات، امام‌خمینی وجوه دریافتی از ایران را به کمک خلخالی در میان طلاب ایرانی و غیر ایرانی توزیع کرده است<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۱۸۲.</ref>. در مرداد ۱۳۴۵ شهاب‌الدین اشراقی، داماد امام‌خمینی، طی نامه‌ای به خلخالی تأکید کرده است به ایشان اطلاع دهد وی به همدان رفته و مبلغ چهارصد هزار تومان برای شهریه طلاب قم فرستاده است<ref>← حنیف، ۱/۱۳۹ ـ ۱۴۰.</ref>.
+بر اساس گزارش ساواکِ شعبه خارج از کشور، هفته‌نامه «عدل» چاپ نجف در ۲۳/۷/۱۳۴۴، نوشته بود حوزه علمیه نجف از امام‌خمینی استقبال کرد و علمای بسیاری از طریق تلفن به خلخالی جویای سلامتی امام‌خمینی شده و خوشامد گفتند.<ref>مؤسسه تنظیم، ۵/۵۲۶–۵۲۷.</ref> همچنین عوامل ساواک تأکید کرده‌اند خلخالی در میان علما و طلاب از محبوبیت و نفوذ برخوردار است و از امام‌خمینی شدیداً حمایت می‌کند و همواره می‌کوشد طلاب در نماز و درس ایشان شرکت کنند و آنان را شخصاً به نماز و درس وی می‌برد تا حوزه علمیه را متوجه وی سازد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۳۵۵.</ref> خلخالی برای تحقق این منظور، در مقام متولی مدرسه آیت‌الله بروجردی در نجف از امام‌خمینی دعوت کرد در این مدرسه نماز جماعت برپا کند و در هنگام سفر به کربلا نماز را در حسینیه بروجردی بخواند.<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref> امام‌خمینی نیز از روز سوم حضور در نجف نماز جماعت را در این مدرسه اقامه کرد.<ref>خمینی، ۲۰۶.</ref> مجموعه این اقدامات موجب شده بود مدرسه آیت‌الله بروجردی در نجف که خلخالی خود آن را ساخته بود، کانون طرفداران امام‌خمینی و محل اجتماع آنان گردد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۴/۵۰۰؛ رحیمیان، ۱۷.</ref>
-بر اساس گزارش ساواک در مهر ۱۳۴۵، خلخالی بیشتر اوقات همراه امام‌خمینی بود و ایشان نیز به سبب اعتمادی که به وی داشت، او را برای انجام بعضی از کارهای مهم به ایران می‌فرستاد (مؤسسه تنظیم، ۱۸/۲۱۴). برابر گزارش مهر ۱۳۴۶، خلخالی در سفری به ایران در شهر رشت، لاهیجان، مشهد، شیراز و اصفهان جهت افزایش مریدان امام‌خمینی با علما ملاقات کرده است<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۴/۲۲۸ ـ ۲۲۹ و ۱۸/۲۱۴.</ref>. در سال ۱۳۴۸ نیز در جلسه‌ای با حضور گروهی از روحانیان مبارز در خانه محمدرضا مهدوی کنی در تهران، خلخالی پیشنهاد کرد محمدرضا پهلوی باید برای حادثه پانزده خرداد از امام‌خمینی عذرخواهی کند<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۱/۳۴۰.</ref>. رژیم پهلوی که از جایگاه خلخالی نزد امام‌خمینی اطلاع داشت، در تیر ۱۳۴۸ از طریق عباسعلی خلعتبری معاون وزیر خارجه ایران به واسطه محمد صادقی از خلخالی برای بازگرداندن امام‌خمینی به انگیزه جلب رضایت انتقادکنندگان از تبعید ایشان به ایران کمک خواست، به شرط آنکه امام‌خمینی به قم برود و هیچ فعالیتی نداشته باشد که این اقدام با پاسخ منفی محمد صادقی روبه‌رو شد<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۶/۶۱۸ ـ ۶۲۰.</ref>. امام‌خمینی در ۲۲/۱۱/۴۹ طی نامه‌ای به سیداحمد خمینی، خلخالی را شخصِ علاقه‌مند و مؤثر در نجف دانست که پس از معاشرت طولانی‏، وی را برای وکالت خود در نجف انتخاب کرده و هشدار داد دست‌هایی در کار است تا هر گونه شده است خلخالی را برنجانند<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۳۳۳.</ref>. از سوی دیگر، خلخالی در گسترش مرجعیت امام‌خمینی در کشورهای اسلامی و در میان شیعیان ازجمله شعیان هند، پاکستان، افغانستان و حجاز به‌ویژه پس از رحلت سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۴۹، بیشترین نقش را ایفا کرد<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref>. وی همچنین از سیدمحمدحسین مصباح وکیل امام‌خمینی در کابل<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۲۷۳ و ۲۸۶.</ref> که در استقبال از امام‌خمینی در نجف شعری زیبا در ستایش از مبارزه ایشان سروده بود، طی نامه‌ای تشکر و ستایش کرد و از زحمات وی در آشناکردن مردم افغانستان با راه امام‌خمینی قدردانی کرد<ref>خبرگزاری تسنیم؛ خبرگزاری فارس.</ref>.
+با استقرار امام‌خمینی در نجف، خلخالی وکیل ایشان در امور مالی شد و اموال شرعی رسیده از ایران و شیعیان دیگر کشورها با سرپرستی او هزینه می‌شد. وی در راه‌اندازی شهریه امام‌خمینی نقش محوری ایفا کرد<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰؛ رحیمیان، ۱۷.</ref> و معرف افراد چندی برای دریافت اجازه شرعی از امام‌خمینی نیز بود.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۱/۴۴۹، ۴۵۰، ۴۵۱، ۴۵۳ و ۴۶۸.</ref> در شرایطی که فرستادن پول از ایران برای امام‌خمینی دشوار بود، او کمک شایانی به تأمین هزینه‌های مورد نیاز ایشان می‌کرد. وجوه شرعی مقلدان ایشان از کشورهای حوزه خلیج فارس نیز در اختیار خلخالی قرار می‌گرفت<ref>مسعودی خمینی، ۱۵۳–۱۵۴.</ref> و امام‌خمینی نیز گاهی از وکلای خود می‌خواست وجوه شرعی را به وسیله خلخالی به ایشان برسانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۱۱۵، ۴۰۱، ۵۰۷.</ref> ساواک در ۸/۱۲/۱۳۴۴ از جلسات محرمانه خلخالی با امام‌خمینی و سیدمصطفی خمینی خبر داده که در این جلسات، امام‌خمینی وجوه دریافتی از ایران را به کمک خلخالی در میان طلاب ایرانی و غیر ایرانی توزیع کرده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۱۸۲.</ref> در مرداد ۱۳۴۵ شهاب‌الدین اشراقی، داماد امام‌خمینی، طی نامه‌ای به خلخالی تأکید کرده‌است به ایشان اطلاع دهد وی به همدان رفته و مبلغ چهارصد هزار تومان برای شهریه طلاب قم فرستاده‌است.<ref>← حنیف، ۱/۱۳۹–۱۴۰.</ref>
-پس از آغاز بیرون راندن ایرانیان از عراق و اعتراض شدید امام‌خمینی به اقدام حکومت بعثی، هیئت عالی‌رتبه‌ای به ریاست «علی رضا» عضو شورای انقلاب عراق که از شخصیت‌های مهم بعثی و رئیس دفتر صدام‌حسین معاون احمد حسن البکر بود، برای ابلاغ پیام حسن البکر (رئیس‌جمهور عراق) در توجیه این اقدام خواست با امام‌خمینی دیدار کند؛ اما ایشان نپذیرفت. وحشت افراد از این اقدام امام‌خمینی موجب شد تا مردم از خلخالی بخواهند رضایت ایشان را جلب کند و ایشان در دیدار با خلخالی تأکید کرد معاون صدام را می‌پذیرد؛ اما برای شکستن هیبت او لازم بود نخست به او جواب رد داده شود<ref>محتشمی‌پور، ۲/۱۶۳ و ۱۷۶؛ خاتم یزدی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۱۸۲ ـ ۱۸۳.</ref>. امام‌خمینی به اقدام مقام‌های امنیتی عراق شدیداً معترض بود و یک‌بار خواست در حرم امام‌علی(ع) سخنرانی کند و از حقوق ایرانیان دفاع کند؛ اما خلخالی مانع واکنش ایشان به دولت عراق شد<ref>مؤسسه تنظیم، ۲۰/۱۷۸.</ref>. خلخالی برای مصادره‌نشدن خانه‌های ایرانیان در عراق، بسیاری از آنها را به اسم خود سند زده بود که پس از فوت او این خانه با مشکلاتی روبه‌رو شدند<ref>مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲.</ref>؛ چنان‌که امام‌خمینی در مهرماه ۱۳۵۴ در نجف در وکالت‌نامه‌ای رسمی و عام و مطلق به فرزند وی علی خلخالی، او را در کلیه فعالیت‌های حقوقی مجاز و مسائل مالی و بانکی و اسناد اداری و مانند آن را از نظر شرعی و قانونی و عرفی به عنوان وکیل خود معرفی کرد و در دفترخانه رسمی ثبت شد<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۲۰ ـ ۶۲۱.</ref>.
+بر اساس گزارش ساواک در مهر ۱۳۴۵، خلخالی بیشتر اوقات همراه امام‌خمینی بود و ایشان نیز به سبب اعتمادی که به وی داشت، او را برای انجام بعضی از کارهای مهم به ایران می‌فرستاد (مؤسسه تنظیم، ۱۸/۲۱۴). برابر گزارش مهر ۱۳۴۶، خلخالی در سفری به ایران در شهر رشت، لاهیجان، مشهد، شیراز و اصفهان جهت افزایش مریدان امام‌خمینی با علما ملاقات کرده‌است.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۴/۲۲۸–۲۲۹ و ۱۸/۲۱۴.</ref> در سال ۱۳۴۸ نیز در جلسه‌ای با حضور گروهی از روحانیان مبارز در خانه محمدرضا مهدوی کنی در تهران، خلخالی پیشنهاد کرد محمدرضا پهلوی باید برای حادثه پانزده خرداد از امام‌خمینی عذرخواهی کند.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۱/۳۴۰.</ref> رژیم پهلوی که از جایگاه خلخالی نزد امام‌خمینی اطلاع داشت، در تیر ۱۳۴۸ از طریق عباسعلی خلعتبری معاون وزیر خارجه ایران به واسطه محمد صادقی از خلخالی برای بازگرداندن امام‌خمینی به انگیزه جلب رضایت انتقادکنندگان از تبعید ایشان به ایران کمک خواست، به شرط آنکه امام‌خمینی به قم برود و هیچ فعالیتی نداشته باشد که این اقدام با پاسخ منفی محمد صادقی روبه‌رو شد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۶/۶۱۸–۶۲۰.</ref> امام‌خمینی در ۲۲/۱۱/۴۹ طی نامه‌ای به سیداحمد خمینی، خلخالی را شخصِ علاقه‌مند و مؤثر در نجف دانست که پس از معاشرت طولانی‏، وی را برای وکالت خود در نجف انتخاب کرده و هشدار داد دست‌هایی در کار است تا هر گونه شده‌است خلخالی را برنجانند.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۳۳۳.</ref> از سوی دیگر، خلخالی در گسترش مرجعیت امام‌خمینی در کشورهای اسلامی و در میان شیعیان ازجمله شعیان هند، پاکستان، افغانستان و حجاز به‌ویژه پس از رحلت سیدمحسن حکیم در سال ۱۳۴۹، بیشترین نقش را ایفا کرد.<ref>رحیمیان، ۱۷.</ref> وی همچنین از سیدمحمدحسین مصباح وکیل امام‌خمینی در کابل<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲/۲۷۳ و ۲۸۶.</ref> که در استقبال از امام‌خمینی در نجف شعری زیبا در ستایش از مبارزه ایشان سروده بود، طی نامه‌ای تشکر و ستایش کرد و از زحمات وی در آشناکردن مردم افغانستان با راه امام‌خمینی قدردانی کرد.<ref>خبرگزاری تسنیم؛ خبرگزاری فارس.</ref>
-فعالیت‌های مستمر خلخالی در حمایت از امام‌خمینی باعث شد رژیم بعث او را تحت نظر بگیرد و در نهایت رژیم بعث او را دستگیر و به لبنان تبعید کرد<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref>. امام‌خمینی برای نجات‌دادن خلخالی از گرفتاری، با فرستادن نامه‌ای او را وکیل خود خواند<ref>برقعی، ۲/۱۶.</ref>؛ اما پس از دستگیری خلخالی در آذر ۱۳۵۲ به دست رژیم بعثی، دستگاه جاسوسی عراق با شگردهای گوناگون سعی کرد به روابط گرم وی با امام‌خمینی صدمه بزند. آنان علت دستگیری او را گزارش طرفداران امام‌خمینی عنوان کردند. خلخالی که یک شخصیت حوزوی بود و با شیوه‌های سیاسی و پلیسی آشنایی کافی نداشت، ناخواسته در دام نیروهای اطلاعاتی عراق افتاد و با سوء تفاهمی که در وی ایجاد شده بود، پس از آزادی با دلخوری و حالت قهر عازم سوریه شد<ref>خمینی، ۲۷۹؛ روحانی، ۳/۷۲۸).</ref> امام‌خمینی از این مسئله متأثر شد و در نامه‌ای تأکید کرد افرادی مغرض که به دنبال فرصت بوده‌اند، به دروغ گفته‌اند بستگان و اطرافیان ایشان باعث گرفتاری خلخالی شده‌اند و از اینکه پس از چهل سال رابطه ایشان با وی دچار خدشه شده و همچون گذشته گرم نیست متأسف است<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۶۱.</ref>.
+پس از آغاز بیرون راندن ایرانیان از عراق و اعتراض شدید امام‌خمینی به اقدام حکومت بعثی، هیئت عالی‌رتبه‌ای به ریاست «علی رضا» عضو شورای انقلاب عراق که از شخصیت‌های مهم بعثی و رئیس دفتر صدام‌حسین معاون احمد حسن البکر بود، برای ابلاغ پیام حسن البکر (رئیس‌جمهور عراق) در توجیه این اقدام خواست با امام‌خمینی دیدار کند؛ اما ایشان نپذیرفت. وحشت افراد از این اقدام امام‌خمینی موجب شد تا مردم از خلخالی بخواهند رضایت ایشان را جلب کند و ایشان در دیدار با خلخالی تأکید کرد معاون صدام را می‌پذیرد؛ اما برای شکستن هیبت او لازم بود نخست به او جواب رد داده شود.<ref>محتشمی‌پور، ۲/۱۶۳ و ۱۷۶؛ خاتم یزدی، پابه‌پای آفتاب، ۲/۱۸۲–۱۸۳.</ref> امام‌خمینی به اقدام مقام‌های امنیتی عراق شدیداً معترض بود و یک‌بار خواست در حرم امام‌علی (ع) سخنرانی کند و از حقوق ایرانیان دفاع کند؛ اما خلخالی مانع واکنش ایشان به دولت عراق شد.<ref>مؤسسه تنظیم، ۲۰/۱۷۸.</ref> خلخالی برای مصادره‌نشدن خانه‌های ایرانیان در عراق، بسیاری از آنها را به اسم خود سند زده بود که پس از فوت او این خانه با مشکلاتی روبه‌رو شدند<ref>مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲.</ref>؛ چنان‌که امام‌خمینی در مهرماه ۱۳۵۴ در نجف در وکالت‌نامه‌ای رسمی و عام و مطلق به فرزند وی علی خلخالی، او را در کلیه فعالیت‌های حقوقی مجاز و مسائل مالی و بانکی و اسناد اداری و مانند آن را از نظر شرعی و قانونی و عرفی به عنوان وکیل خود معرفی کرد و در دفترخانه رسمی ثبت شد.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۲۱/۶۲۰–۶۲۱.</ref>
-خلخالی که به نوسازی حرم‌های اهل‌بیت(ع)، اهتمام ویژه‌ای داشت، در سال‌های اقامت خود در دمشق، به نوسازی بنای حرم حضرت رقیه(س) در دمشق همت گماشت؛ اما با درگذشت او این اقدام به سرانجام نرسید<ref>مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲.</ref>. وی در ۱۳/۱۲/۱۳۵۶ در خانه خود در شهر دمشق در سوریه درگذشت. پیکرش به نجف اشرف منتقل و به خاک سپرده شد (مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲). از خلخالی سه فرزند به نام‌های محمد، علی و حسین به جا مانده است<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۲۴۹ ـ ۲۵۰).</ref>
+فعالیت‌های مستمر خلخالی در حمایت از امام‌خمینی باعث شد رژیم بعث او را تحت نظر بگیرد و در نهایت رژیم بعث او را دستگیر و به لبنان تبعید کرد.<ref>مهدوی کنی، ۲۱۰.</ref> امام‌خمینی برای نجات‌دادن خلخالی از گرفتاری، با فرستادن نامه‌ای او را وکیل خود خواند<ref>برقعی، ۲/۱۶.</ref>؛ اما پس از دستگیری خلخالی در آذر ۱۳۵۲ به دست رژیم بعثی، دستگاه جاسوسی عراق با شگردهای گوناگون سعی کرد به روابط گرم وی با امام‌خمینی صدمه بزند. آنان علت دستگیری او را گزارش طرفداران امام‌خمینی عنوان کردند. خلخالی که یک شخصیت حوزوی بود و با شیوه‌های سیاسی و پلیسی آشنایی کافی نداشت، ناخواسته در دام نیروهای اطلاعاتی عراق افتاد و با سوء تفاهمی که در وی ایجاد شده بود، پس از آزادی با دلخوری و حالت قهر عازم سوریه شد<ref>خمینی، ۲۷۹؛ روحانی، ۳/۷۲۸).</ref> امام‌خمینی از این مسئله متأثر شد و در نامه‌ای تأکید کرد افرادی مغرض که به دنبال فرصت بوده‌اند، به دروغ گفته‌اند بستگان و اطرافیان ایشان باعث گرفتاری خلخالی شده‌اند و از اینکه پس از چهل سال رابطه ایشان با وی دچار خدشه شده و همچون گذشته گرم نیست متأسف است.<ref>امام‌خمینی، صحیفه امام، ۳/۱۶۱.</ref>
-== پانویس==
-{{پانویس}}
+خلخالی که به نوسازی حرم‌های اهل‌بیت (ع)، اهتمام ویژه‌ای داشت، در سال‌های اقامت خود در دمشق، به نوسازی بنای حرم حضرت رقیه (س) در دمشق همت گماشت؛ اما با درگذشت او این اقدام به سرانجام نرسید.<ref>مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲.</ref> وی در ۱۳/۱۲/۱۳۵۶ در خانه خود در شهر دمشق در سوریه درگذشت. پیکرش به نجف اشرف منتقل و به خاک سپرده شد (مرکز بررسی اسناد، ۳/۱۹۲). از خلخالی سه فرزند به نام‌های محمد، علی و حسین به جا مانده‌است<ref>مؤسسه تنظیم، ۱۸/۲۴۹–۲۵۰).</ref>
-==منابع==
+== پانویس ==
+{{پانویس|۲}}
+== منابع ==
 * امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش
 * برقعی، سیدرضا، خاطرات، چاپ‌شده در خاطرات سال‌های نجف، تهران، عروج، چاپ اول، ۱۳۸۹ش
@@ خط ۳۶: / خط ۳۹: @@
 * روحانی، سیدحمید، نهضت امام‌خمینی، ج۳، تهران، عروج، چاپ پنجم، ۱۳۸۲ش
 * صالح، سیدمحسن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۵ش
-* عمیدزنجانی، عباسعلی، مصاحبه، مجله حوزه، شماره ۳۷ ـ ۳۸، ۱۳۶۹ش
+* عمیدزنجانی، عباسعلی، مصاحبه، مجله حوزه، شماره ۳۷–۳۸، ۱۳۶۹ش
 * کرباسچی، غلامرضا، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی (تاریخ حوزه علمیه قم)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش
 * محتشمی‌پور، سیدعلی‌اکبر، خاطرات سیاسی، تهران، خانه اندیشه جوان، چاپ اول، ۱۳۷۸ش