بنیاد شهید انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''بنیاد شهید انقلاب اسلامی'''، نهاد رسیدگی به خانواده‌های شهدا و‌ ایثارگران.

==پیشینه==

پیشینه رسیدگی به آسیب‌دیدگان حوادث [[انقلاب اسلامی]] به سال ۱۳۴۲ باز می‌گردد. <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱/۱۹۰.</ref> [[امام‌خمینی]] در فروردین ۱۳۴۲ پس از حمله عوامل [[رژیم پهلوی]] به [[مدرسه فیضیه|فیضیه]] دستور داد خانواده طلبه‌هایی که دستگیر و به سربازی اعزام شده‌اند، حمایت شوند. <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۱/۱۸۹ ـ ۱۹۰.</ref> همچنین در ۲۲ فروردین ۱۳۴۳ پس از آزادی از زندان و بازگشت به [[قم]] یادآور شد نیازهای بازماندگان شهیدان [[قیام ۱۵ خرداد]] ۱۳۴۲ را در حد توان برطرف کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱/۲۷۹.</ref> سازمان اطلاعات و امنیت کشور رژیم پهلوی ([[ساواک]]) میزان کمک ایشان را به این خانواده‌ها گزارش کرده است. <ref>مؤسسه تنظیم، سیر مبارزات امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت ساواک، ۳/۲۲۶.</ref> امام‌خمینی در مواردی دیگر نیز از نمایندگان خود خواست به خانواده زندانیان و شهیدان انقلاب اسلامی رسیدگی کنند. ایشان در سال ۱۳۵۰ اجازه داد از یک‌سوم [[سهم امام]] در‌ این راه استفاده شود <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲/۳۹۹.</ref> و در جریان جنگ‌های خونین داخلی [[لبنان]] در سال ۱۳۵۵ از مردم خواست خانواده‌های مصیبت‌زده را یاری و از یک‌چهارم سهم امام در ‌این راه استفاده کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۳/۱۹۲ ـ ۱۹۳.</ref> ایشان در سال ۱۳۵۷ در نامه‌ای به [[سیدمرتضی پسندیده]]، برادر و وکیل خود سفارش کرد به امور زندانیان و بستگان شهیدان انقلاب اسلامی رسیدگی شود، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۴/۲۸۰.</ref> زیرا به گفته ایشان، شهیدان و معلولان (جانبازان) در صف اول فداکاران و یاوران انقلاب بودند و باید نیازهای خانواده‌های آنان در کمال احترام برآورده شود. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۵.</ref>

امور شهیدان و مجروحان انقلاب اسلامی در آغاز انقلاب بر عهده [[کمیته امداد امام‌خمینی]] بود که در ۱۹ اسفند ۱۳۵۷ تشکیل شده بود{{ببینید|متن=ببینید| کمیته امداد امام‌خمینی}} تا اینکه در ۲۵ اسفند ۱۳۵۸ به فرمان امام‌خمینی، بنیاد شهید انقلاب اسلامی تأسیس شد و طی فرمانی ده‌ماده‌ای وظایف آن به [[مهدی کروبی]]، سرپرست بنیاد ابلاغ شد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref> در ۲۴ خرداد ۱۳۵۹ با تصویب [[شورای انقلاب]]، بنیاد شهید به [[سازمان بهزیستی]] ملحق شد. <ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۳۲.</ref> ولی با آغاز [[جنگ تحمیلی عراق]] بر ضد [[ایران]]، با تصویب [[مجلس شورای اسلامی]] در ۱۰ دی ۱۳۵۹، بنیاد شهید از سازمان بهزیستی جدا شد و به صورت نهادی مستقل، در زیرمجموعه نخست‌وزیری قرار گرفت که سرپرست آن با پیشنهاد نخست‌وزیر و تأیید رهبر انقلاب تعیین می‌شد. <ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۳۳؛ مشروح مذاکرات، ۱۷.</ref><br>

امام‌خمینی در ۲۶ خرداد ۱۳۵۹ در بیانیه‌ای ضمن لزوم تقدیر از شهیدان انقلاب و خانواده‌های آنان و معلولان، به دستگاه‌های اجرایی فرمان داد برای رفع نیازهای خانواده شهیدان و معلولان به‌سرعت اقدام کنند و اگر در اداره‌ها و وزارتخانه‌ها، افرادی در امور مربوط به خانواده شهیدان ‌اشکال‌تراشی می‌کنند، تحت پیگرد قرار گیرند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۴۴۴.</ref><br>

با آغاز جنگ تحمیلی، افزون بر خانواده شهیدان، خانواده‌های مفقودان و اسیران نیز از خدمات رفاهی، معنوی و پزشکی این بنیاد برخوردار شدند. <ref>کروبی، مصاحبه، ۳۵.</ref> در طول جنگ، رسیدگی به امور جانبازان و ایثارگران بر عهده بنیاد شهید بود. با پایان جنگ سرپرست بنیاد شهید در ۳ آذر ۱۳۶۷ از امام‌خمینی درخواست کرد برای رسیدگی بیشتر به امور جانبازان و خانواده‌های شهیدان، امور جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی به نهاد دیگری سپرده شود. امام‌خمینی پس از قدردانی و تشکر از مسئولان بنیاد شهید، امور جانبازان را به بنیاد مستضعفان واگذار کرد. <ref>کروبی، مصاحبه، ۲۱/۱۹۹.</ref> با بازگشت آزادگان به میهن اسلامی در سال ۱۳۶۹ رسیدگی به امور آنان نیز از بنیاد شهید جدا شد <ref>جام جم، ۱۰.</ref> و در ادامه در سال ۱۳۸۳ با تجمیع نهادهای ایثارگران، این بنیاد به بنیاد شهید و امور ایثارگران تغییر نام یافت و تمامی خدمات به جانبازان، آزادگان و خانواده شهیدان را بر عهده گرفت. <ref>جام جم، ۱۰.</ref><br>

در آغاز تشکیل بنیاد شهید، اساس‌نامه‌ای برای آن تدوین نشد. در زمان جنگ نیز امکان تدوین و اجرای اساس‌نامه‌ای جامع وجود نداشت و به همان دستورهای امام‌خمینی عمل می‌شد. پس از جنگ، زمینه این امر فراهم شد و اساس‌نامه‌ای جامع تهیه و پس از طی مراحلی به دولت ارائه شد <ref>رحیمیان، در حریم لاله‌ها مروری بر رسالت بنیاد شهید در نظام اسلامی، ۳۵.</ref> و در پنج فصل و شانزده ماده، در ۱۶ فروردین ۱۳۷۷ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. <ref>بنیاد شهید، اساس‌نامه، ۱.</ref>

به باور امام‌خمینی، شهید از همه افراد برتر است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۵.</ref> و ارزش خدمت به شهید، بیشتر از همه خدمت‌هاست، <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۵ ـ ۵۱۶.</ref> زیرا شهیدان همه هستی خود را در راه [[خدا]] فدا کرده‌اند و خدمت به خانواده شهیدان و معلولان (جانبازان) خدمت به راه خدا، [[رسول اکرم(ص)]]، و [[پیامبران(ع)]]، است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۵ ـ ۵۱۷.</ref> و خدمتی بسیار ارجمند است که خداوند، در برابر ان پاداش هر دو دنیا را عطا می‌کند <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۵/۳۶۴.</ref> و مسئولان باید با تمام وجود به شهیدان و خانواده آنها خدمت کنند و نه تنها بر آنان منت نگذارند، بلکه منت‌شان را نیز بکشند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۵۱۷.</ref> {{ببینید|متن=ببینید| شهدا}}<br>

در فرمان ده‌ماده‌ای امام‌خمینی برای تأسیس بنیاد شهید، تأمین نیازهای اقتصادی خانواده‌های شهیدان و ‌ایثارگران از مسکن، معیشت، ‌اشتغال و اولویت در استخدام دولتی، بیمه درمانی، حقوق رسمی برای معلولان ناتوان و نیز برای خانواده شهیدان، درمان معلولان و ساختن برنامه‌هایی در رادیو برای معلولان و خانواده شهیدان از وظایف بنیاد شهید شمرده شده است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۵ ـ ۱۸۶.</ref><br>

تبیین فلسفه شهادت و [[‌ایثار]]، ترویج فرهنگ شهادت و ‌ایثار و شناسایی زمینه‌های تقویت‌کننده فرهنگ شهادت در [[جامعه]] <ref>رحیمیان، در حریم لاله‌ها مروری بر رسالت بنیاد شهید در نظام اسلامی، ۳۶؛ پاسدار اسلام، ۷۴.</ref> تکریم شهیدان و زنده نگه‌داشتن یاد آنان با معرفی آثار، وصیت‌ها و سیره معنوی آنان و ‌ایجاد موزه‌های شاهد و برگزاری مراسم سالگرد و بازسازی مزار شهیدان و آراستن فضای کشور به نام و تصویر و آثار شهیدان از وظایف دیگر بنیاد شهید است. <ref>پاسدار اسلام، ۷۵.</ref> امام‌خمینی تربت پاک شهیدان را مزار عاشقان و عارفان و دارالشفای آزادگان معرفی کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۹۲ ـ ۹۳.</ref> همچنین ایشان بسیج جامعه و نظام اسلامی برای گرامی‌داشتن خانواده شهیدان به عنوان الگوهای متعالی جامعه، تحکیم ارتباط معنوی خانواده‌ها با شهیدان انقلاب و پی‌گیری امور تربیتی و آموزشی فرزندان شاهد را نیز از وظایف بنیاد شهید دانسته است. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۵؛ رحیمیان، در حریم لاله‌ها مروری بر رسالت بنیاد شهید در نظام اسلامی، ۳۷.</ref> بنابر فرمان امام‌خمینی، حل و فصل اختلافات احتمالی خانواده‌ها بر سر سرپرستی کودکان خردسال در میان اولیای آنان از مأموریت‌های دیگر این بنیاد است <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۳/۴۲۴.</ref> و نیز مصوبه مجلس در ۸ دی ۱۳۶۰ سرپرستی فرزندان خردسال یا نابالغ بر عهده مادر با صلاحیت است و هزینه‌های زندگی آنها از اموال موروثی یا از طریق بودجه دولت یا یکی از نهادهای انقلاب در اختیار مادر قرار می‌گیرد. <ref>زاهدی اصل، مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام، ۲۲۹.</ref><br>

مهدی کروبی سرپرست وقت بنیاد شهید در ۴ خرداد ۱۳۶۳ طی نامه‌ا‏ى از امام‌خمینی درخواست کرد اجازه نظارت بنیاد شهید بر اموال فرزندان خردسال شهیدان و سرپرستی کودکان بی‌سرپرست واجد شرایط آنان را بدهد. امام‌خمینی نیز با توجه به مبانی فقهی در ولایت [[حاکم شرع]] بر اموال خردسالان <ref>امام‌خمینی، تحریر ‌الوسیله، ۲/۱۴.</ref> در ۹ خرداد ۱۳۶۲ به سرپرست بنیاد اجازه داد با در نظر گرفتن مصالح فرزندان خردسال شاهد، اقدامات بایسته را با نظارت جد پدری آنان انجام دهد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۶۵.</ref><br>

امام‌خمینی در ۶ فروردین ۱۳۶۵ به کروبی، مأموریت داد به مسائل فرهنگی و آموزشى فرزندان شهیدان، اسیران و مفقودان‏ رسیدگی کند. بنیاد شهید موظف شد با همکاری وزیر آموزش و پرورش و فرهنگ و آموزش عالی، طرحی را دراین‌باره تنظیم و به [[شورای انقلاب فرهنگی]] ارائه کند و افزون بر دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه نیز برای ورود فرزندان شاهد به حوزه همراهی کنند. [[صدا و سیما]] نیز در راستای رشد و خلاقیت فرزندان شاهد برنامه‌ریزی کند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸.</ref> [[بنیاد مستضعفان]] مأمور تأمین بودجه این طرح بزرگ شد و در صورت کمبود بودجه، دولت، [[بنیاد پانزده خرداد]] و بنیاد شهید باید به این بنیاد کمک کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۰/۲۸.</ref> امام‌خمینی در ۲۸ شهریور ۱۳۶۷ طی نامه‌ای به کروبی، از تلاش مسئولان امور فرهنگی فرزندان شاهد ابراز خرسندی و تشکر کرد و از آنان خواست بیش از گذشته به این مسئله توجه کنند. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۳۷.</ref><br>

برای تأمین اهداف بنیاد بر اساس پیام‌های امام‌خمینی، واحد‌های گوناگونی در بنیاد شهید مرکزی ایجاد شد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: واحد فرهنگی، واحد روابط عمومی و روابط بین‌الملل، واحد مسکن، واحد ازدواج، مرکز پزشکی، واحد حل اختلاف، واحد اداری و مالی، واحد سازمان اقتصادی، واحد پی‌گیری و بازرسی <ref>بنیاد شهید، آشنایی با بنیاد، ۱۶ ـ ۱۷.</ref> سازمان اموال و املاک نیز از واحدهای دیگر این نهاد است. <ref>روابط عمومی، ۲۶۵.</ref>

عملکرد بنیاد با توجه به وظایفی که رهبری و مجلس بر عهده آن گذاشته بود، گوناگون و متنوع است. برای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه، واحد فرهنگی بنیاد شهید در ۱۰ دی ۱۳۶۰ با چهار بخش عقیدتی ـ سیاسی، آموزشی ـ تزکیه، پژوهشی ـ هنری و انتشارات ـ تبلیغات آغاز به کار کرد. <ref>اطلاعات، ۲۱/۱۰/۱۳۶۱، ۱۵.</ref> ‌این واحد با تهیه بایگانی کاملی از زندگی شهیدان، معلولان و مجروحان انقلاب می‌تواند برای نسل جوان امروز و فردا نقش‌آفرین باشد. <ref>هاشمی رفسنجانی، کارنامه و خاطرات، ۳۳۳.</ref><br>

طرح «شاهد» با همکاری وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، فرهنگ و آموزش عالی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی شکل گرفت و «مدارس شاهد» برای ارائه خدمات مناسب پرورشی و آموزشی راه‌اندازی شد و بعدها با اختصاص سهمیه ویژه دانشگاه و تأسیس دانشگاه شاهد در سال ۱۳۶۹ تسهیلات لازم برای آموزش عالی خانواده شهیدان فراهم آمد. <ref>پاسدار اسلام، ۷۶.</ref> بنیاد شهید برای زنده‌داشتن یاد شهیدان به چاپ و نشر کتاب و نشریه، گردآوری و تدوین وصیت‌ها و آثار ادبی و هنری به‌جامانده از شهیدان اقدام کرده است. <ref>پاسدار اسلام، ۷۶.</ref> گروه شاهد سیمای جمهوری اسلامی نیز با تهیه فیلم و مجموعه‌های تلویزیونی، اهداف فرهنگی بنیاد را پی‌گرفته است. <ref>پاسدار اسلام، ۷۵ ـ ۷۶؛ بنیاد شهید، آشنایی با بنیاد، ۱۴۵ و ۲۰۳.</ref><br>

مدیران بنیاد شهید در انجام سفارش امام‌خمینی بر بیمه درمانی خانواده‌های شاهد و درمان مجروحان <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۱۲/۱۸۶.</ref> مرکزی را به نام مرکز پزشکی بنیاد شهید راه‌اندازی کردند و با همه توان به درمان مجروحان انقلاب و دفاع مقدس و خانواده شهیدان پرداختند. <ref>پاسدار اسلام، ۷۴ ـ ۷۵.</ref> امام‌خمینی ضمن تشکر از مسئولان بنیاد شهید از فاطمه کروبی، سرپرست آن مرکز پزشکی به صورت ویژه تشکر کرد. <ref>امام‌خمینی، صحیفه، ۲۱/۱۹۹.</ref> پرداخت هزینه زندگی به همسران، فرزندان و پدر و مادر شهیدان، مفقودان و اسیران، پرداخت کمک‌هزینه درمان، ازدواج، مراسم اولیه شهید و حوادث ناگهانی و تأمین مسکن ازجمله خدمات بنیاد در تأمین معیشت و آسایش خانواده‌های شهیدان بوده است. <ref>بنیاد شهید، آشنایی با بنیاد، ۱۷۸ ـ ۱۷۹ و ۲۸۴.</ref>

بنیاد شهید با اجازه [[ولیّ فقیه]] می‌تواند به خانواده‌های شهیدان اسلام و نهضت‌های اسلامی جهان کمک کند. <ref>زاهدی اصل، مقدمه‌ای بر خدمات اجتماعی در اسلام، ۲۲۷.</ref> از سال ۱۳۶۱ برای رسیدگی به خانواده‌های شهیدان جنگ با [[رژیم صهیونیستی]] و فالانژهای لبنان، شعبه‌هایی از بنیاد شهید در [[دمشق]]، [[بعلبک]] و [[بیروت]] تأسیس شد و کمک‌های مالی، پزشکی و فرهنگی از سوی بنیاد شهید و کمیته امداد امام‌خمینی در اختیار خانواده‌های نیازمند قرار گرفت. <ref>بنیاد شهید، آشنایی با بنیاد، ۴۴ و ۱۳۳.</ref> بنیاد شهید به خانواده شهیدان عراقی، افغانستانی و بحرینی نیز در حد توان رسیدگی می‌کرد. <ref>جمهوری اسلامی، ۸؛ اطلاعات، ۲۰/۱۰/۱۳۶۱، ۱۴.</ref> واحد امور بین‌الملل از دیگر کارهای بنیاد شهید است که برای انعکاس فعالیت‌های بنیاد و همکاری با دفاتر نمایندگی نهضت‌های آزادی‌بخش اسلامی مستقر در داخل کشور تشکیل شد و با خانواده‌های شهیدان لبنان و [[فلسطین]] در ارتباط بوده است. <ref>دبیرخانه شورای هماهنگی، کارنامه دولت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۴، ۶۹۵ ـ ۶۹۶.</ref>

==پانویس==

{{پانویس}}

==منابع==

* امام‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم ...، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش.

* پاسدار اسلام، مجله، بنیاد شهید انقلاب اسلامی با هدفی مقدس، شماره ۱۹۵ ـ ۱۹۶، ۱۳۷۶ ـ ۱۳۷۷ش.

* مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، دوره‌ اول، ۱۰دی ۱۳۵۹، مندرج در روزنامه رسمی مذاکرات، شماره ۱۱۸۲۴جلسه ۹۲.

==پیوند به بیرون==

ابراهیم صالحی حاجی‌آبادی، «[https://books.khomeini.ir/books/10002/665/ بنیاد شهید انقلاب اسلامی]»، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۶۶۵-۶۶۸.