مطبوعات

مطبوعات نشریات ادواری، کارکردها و مسئولیت‌ها.

مطبوعات در اصطلاح به روزنامه‌ها، مجله‌ها و نشریات ادواری گفته می‌شود. نخستین نشریه ادواری همراه با اخبار دست‌نویس، در قرن چهاردهم میلادی و در ایتالیا متولد شد. در ایران چندی پس از تأسیس چاپخانه، چاپ مطبوعات نیز آغاز شد.

مطبوعات از زمان پیدایش، کارکردهای متفاوتی داشته‌اند. علاوه بر جمع‌آوری و انتقال اخبار که وظیفه ذاتی مطبوعات است، می‌توان به گسترش دانش مخاطبان، هدایت و شکل‌دهی افکار عمومی، نظارت بر عملکرد حکومت‌ها و برانگیختن مردم به مشارکت اجتماعی و سیاسی نیز اشاره کرد.

امام‌خمینی مطبوعات را وسیله‌ای تبلیغاتی می‌دانست که باید حامل پیام اسلام، مبلّغ و مجری احکام و تهذیب‌کننده جامعه باشند و اخلاق را در جامعه گسترش دهند. ایشان همچنین معتقد بود نظارت بر امور جامعه و گوشزدکردن انحرافات، بیدارکردن مردم، کاهش اختلافات و ایجاد همبستگی و... از وظایف مطبوعات است. از دیدگاه امام‌خمینی وجود جو سالم یا ناسالم هر کشوری، به مطبوعات مستقل و آزاد آن بستگی دارد.

مفهوم‌شناسی

مطبوعات جمع مطبوع، به معنای چاپ‌شده‌است. این واژه معادل واژه انگلیسی «press» است و در اصطلاح به روزنامه‌ها، مجله‌ها و نشریات ادواری گفته می‌شود. روزنامه به معنای نامه‌ای مشتمل بر اخبار و وقایع روزانه است که هر روز چاپ می‌شود. در گذشته به دفتری که در آن شرح وقایع روزانه دربار شاهان را می‌نوشتند روزنامه می‌گفتند.

پیشینه

امام خمینی در حال مطالعه روزنامه

بشر از آغاز خلقت به دنبال کسب اطلاعات از دنیای اطراف بود و برای رسیدن به این منظور از وسایل مختلف موجود استفاده می‌کرد. زمانی از دود و آتش برای خبررسانی بهره می‌گرفت و زمانی دیگر نشانه‌ها و آواها راه برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات بود. در دوره‌های پیش از چاپ (تا سال ۱۴۵۵م) بعضی از دولت‌ها به صورت شفاهی یا دست‌نویس، اخبار و اطلاعات را به اطلاع مردم می‌رساندند. در آن دوران انتقال اطلاعات بیشتر از طریق شفاهی بوده و جارچیان در تمدن‌های اولیه اطلاعات و اخبار را از طریق صدازدن به گوش مردم می‌رساندند و نقش مطبوعات در عصر مدرن را ایفا می‌کردند.

نخستین نشریه ادواری همراه با اخبار دست‌نویس، در قرن چهاردهم میلادی و در ایتالیا با نام «آویزه» متولد شد. اروپاییان در قرن پانزدهم میلادی با استفاده از چاپ، دنیای اطلاعات را دگرگون کردند و به دنبال این تغییرات بود که چاپ کتاب، جزوه و روزنامه پدیدار گشت. با افزایش فعالیت مطبوعات و انتشار اخبار، نیاز به ایجاد نهادی برای تولید خبر از سراسر جهان افزایش یافت؛ بدین ترتیب زمینه ظهور خبرگزاری‌هایی چون رویتر (۱۸۵۱م)، آسوشیتدپرس (۱۸۷۰م) و یونایتدپرس (۱۸۸۲م) فراهم شد. مطبوعات در نیمه دوم‌قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی، صنعتی بزرگ شناخته شد و شهرنشینی، صنعتی‌شدن و نوسازی، شرایط اجتماعی لازم برای پیدایش مطبوعات جدید را در جهان به‌وجود آورد.

نخستین نشانه‌های صنعت چاپ در ایران مربوط به دوران صفویه است که هم‌زمان با فعالیت مبلغان مسیحی به منظور چاپ کتاب‌های مذهبی در کلیسای وانک اصفهان (۱۰۱۹) و با استفاده از وسایل ابتدایی به ثبت رسید و تا ۱۰۵۷ ادامه داشت؛ ولی نخستین نوشته فارسی از میرعبداللطیف شوشتری و میرزاابوطالب در کلکته (۱۱۹۲) به چاپ رسید. نخستین تلاش برای تأسیس چاپخانه در ایران، در زمان قاجاریه و با همت عباس‌میرزا صورت گرفت. وی ضمن استخدام «ادوارد برگس» برای آموزش چاپ به عده‌ای در داخل کشور چند تن از ایرانیان را به روسیه و انگلستان فرستاد تا آموزش‌های لازم در این زمینه را ببینند و دستگاه‌های چاپ سربی را وارد کشور کنند. نخستین چاپخانه را میرزازین‌العابدین تبریزی در سال ۱۱۹۸ در تبریز تأسیس کرد. چهارسال بعد فتحعلی‌شاه وی را مأمور راه‌اندازی چاپخانه دارالحکومه در تهران کرد.

چندی پس از تأسیس چاپخانه، چاپ مطبوعات در ایران راه افتاد و توده مردم با آن آشنا شدند. در دوران محمدشاه قاجار(۱۲۱۶)، میرزاصالح شیرازی برای نخستین بار «کاغذ اخبار» را به عنوان نشریه‌ای داخلی به چاپ رساند دومین روزنامه در ایران به نام «اشعه نور» به زبان آشوری در ارومیه (۱۲۲۸) منتشر شد. پس از آن در دوران ناصرالدین‌شاه هم‌زمان با یکی از سفرهای وی به خارج از کشور، دستگاه چاپ سربی با حروف لاتین و فارسی وارد ایران شد. با پیگیری میرزاتقی‌خان امیرکبیر نشریه «وقایع اتفاقیه» (۱۲۲۹) منتشر شد و پس از قتل امیرکبیر با نام «روزنامه دولت علیه ایران» (۱۲۴۹) به کار خود ادامه داد. نشریه «وقایع عدلیه» در سال ۱۲۴۹ منتشر شد که گویای تفاوت مطبوعات دوران قبل با این دوره از لحاظ محتوا و فن روزنامه‌نگاری است. نشریات این دوره عموماً به صورت روزانه برای انتشار اخبار روز نبودند، بلکه بیشتر معنای گزارش داشتند.

پس از امضای فرمان مشروطیت به دست مظفرالدین‌شاه در سال ۱۲۸۵ و تصویب قانون اساسی و متمم آن که ضامن آزادی فکر و قلم بود، مطبوعات به شکل گسترده‌ای رونق گرفتند و مطبوعات بسیاری در کشور شروع به انتشار کردند. این روند تا به‌قدرت‌رسیدن رضاشاه پهلوی ادامه داشت. در دوران او سانسور شدیدی بر مطبوعات اعمال شد و چاپ هر برگه‌ای منوط به داشتن اجازه از ممیزی شهربانی بود. در این زمان تعداد زیادی از جراید به تعطیلی کشیده شدند و تعدادی هم با افکار پهلوی همسو شدند.

وضع مطبوعات پس از پایان دیکتاتوری رضاشاه و اوایل حکومت محمدرضا پهلوی (۱۳۲۰ ـ ۱۳۳۲) کمی بهبود یافت. اختناق حاکم شکسته شد و مطبوعات در انتقاد از وکلا، وزرا و حتی خود شاه هم آزاد بودند. انتشار بیش از هزار عنوان مجله و روزنامه در این سال‌ها نشانه رونق مطبوعات در این دوران است کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و سرکوبی قیام پانزده خرداد ۱۳۴۲ ازجمله عواملی بودند که باعث ایجاد سانسور بر مطبوعات شدند. از قیام ۱۳۴۲ تا سال ۱۳۵۷ سانسور شدیدی بر مطبوعات اعمال می‌شد و بسیاری از نویسندگان از نوشتن منع شده بودند. با وجود سختگیری و سانسور شدید مطبوعات در این دوران، در مهر و آبان ۱۳۵۷ کارکنان برخی از روزنامه‌ها به نشانه اعتراض دست از کار کشیدند. با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ دوران جدیدی برای مطبوعات در کشور آغاز شد.

کارکرد و نقش مطبوعات

مطبوعات از زمان پیدایش کارکردهای متفاوتی داشته‌اند. علاوه بر جمع‌آوری و انتقال اخبار که وظیفه ذاتی مطبوعات است، می‌توان به گسترش دانش مخاطبان، هدایت و شکل‌دهی افکار عمومی، نظارت بر عملکرد حکومت‌ها و برانگیختن مردم به مشارکت اجتماعی و سیاسی نیز اشاره کرد. در این راستا اندیشمندان و متفکران با درج عقاید و نظرهای خود در مطبوعات، تأثیر چشمگیری بر ساختار سیاسی و اجتماعی جوامع داشته‌اند؛ ولی حاکمان برای پیشبرد منافع خود بیشترین استفاده را از مطبوعات کرده‌اند.

به طور کلی نقش و کارکرد مطبوعات در حوزه فرهنگی، سیاسی و اطلاعاتی جوامع، در خور تأمل است. در سخنان امام‌خمینی نیز کارکرد مطبوعات در سه حوزه فرهنگی، سیاسی و اطلاع‌رسانی قابل تفکیک و بررسی است. امام‌خمینی مطبوعات را در بُعد فرهنگی وسیله‌ای تبلیغاتی می‌دانست که باید حامل پیام اسلام، مبلّغ و مجری احکام و تهذیب‌کننده جامعه باشد و اخلاق را در جامعه منتشر کند و با درج مطالب راهگشا، کشور و جامعه را از انحطاط نجات دهد. ایشان کارکرد اصلی مطبوعات را رشد انسان‌ها می‌دانست و آنها را همانند دانشگاهی معرفی می‌کرد که می‌توانند خدمات درخشان داشته باشند و نیروی انسانی را تربیت و تقویت کنند. از نگاه ایشان برخی از کارکردهای فرهنگی مطبوعات عبارت است از: نشر مطالب اسلامی و حفظ استقلال و آزادی کشور، معرفی درست اسلام، نشر تقوا، بیداری، نقش معلمی و هدایت مردم.

از دیگر کارکردهای مطبوعات جنبه اطلاع‌رسانی و بیان خبر است و شامل آگاهی‌ها و اطلاعاتی می‌شود که افراد درباره زندگی اجتماعی خویش به دست می‌آورند. بر این مبنا امام‌خمینی معتقد بود وظیفه مطبوعات، آگاه‌کردن مردم با خبرهای صحیح از وقایع است. ایشان در این راستا مطبوعاتی را مفید می‌دانست که درباره تمام افراد جامعه خصوصاً طبقه ضعیف اطلاع‌رسانی کنند و اخبار مربوط به خدمت‌گزاران به جامعه، از اقشار مختلف را به اطلاع عموم برسانند تا دیگران نیز برای خدمتگزاری تشویق شوند.

توجه به ابعاد سیاسی از دیگر کارکردهای مطبوعات است. امام‌خمینی معتقد بود نظارت بر امور جامعه و گوشزدکردن انحرافات بیدارکردن مردم و آگاهی‌دادن به مسائل روز، تشخیص خواسته‌های مردم انتشار خواسته‌های مردمی که صدایشان به جایی نمی‌رسد، انعکاس آرمان ملت، کاهش اختلافات و ایجاد وحدت و همبستگی از وظایف سیاسی مطبوعات است. ایشان معتقد بود وجود جو سالم یا ناسالم هر کشوری به مطبوعات مستقل و آزاد بستگی دارد و مطبوعات زیر سلطه می‌توانند با انتشار اخبار دروغ عامل انحراف افکار عمومی و انعکاس وارونه حقایق شوند

مطبوعات در دوران محمدرضا پهلوی

بسیاری از مطبوعات در دوران پهلوی دوم زیر سیطره رژیم قرار داشتند و بیشتر اخبارِ آنها در جهت توجیه یا تعریف از کارهای حکومت بود. مطبوعات آن دوره دچار نوعی خودسانسوری سیاسی بودند و حجم زیادی از اخبار داخلی و خارجیِ آنها در جهت تأمین خواسته‌های رژیم بود. اگرچه در سال‌های ابتدایی حکومت محمدرضا پهلوی به علت جنگ و هرج و مرج در کشور و تضعیف حکومت مرکزی، مطبوعات آزادی نسبی پیدا کردند اما امام‌خمینی بسیاری از مطبوعاتِ زمان خاندان پهلوی را در خدمت آن رژیم می‌دانست. ایشان باور داشت بیشتر مطبوعات در زمان پهلوی به شکل سفارشی عمل می‌کردند و هرچه سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) به آنها دیکته می‌کرد، آن را به اطلاع مردم می‌رساندند و به دستور ساواک به اشخاص و مقام‌ها افترا می‌زدند. امام‌خمینی دیکته‌کردن اخبار به مطبوعات را از نشانه‌های عقب‌افتادگی نظام اداره کشور می‌دانست و از آن به دموکراسی شاهی یاد می‌کرد.

امام‌خمینی معتقد بود مطبوعات در زمان محمدرضا پهلوی همانند دوران پدرش به دلیل اینکه شاه عامل اصلی مشکلات بود، اجازه بیان حقایق را نداشتند و برای فریب مردم، به مشکلات بی‌اهمیت می‌پرداختند تا از این طریق توجه مردم را از نکات اصلی دور کنند. مطبوعات اعم از داخلی و خارجی در اختیار هیئت حاکمه بود و دریغ از یک نشریه که بتواند صدای ملت را بیان کند. ایشان وجود فضای باز سیاسی در ایران را ادعایی بی‌معنا از جانب حکومت پهلوی می‌دانست و معتقد بود اگر چنین فضایی وجود می‌داشت، باید جنایات شاه در مطبوعات انتشار پیدا می‌کرد و مردم از این جنایات آگاه می‌شدند. ایشان تأکید کرده‌است که در زمان پهلوی حقوق بشر در ایران نادیده گرفته می‌شد، ملت از حق داشتن مطبوعاتِ آزاد محروم بودند، سانسور شدیدی بر مطبوعات اعمال می‌شد و هیچ‌کدام از آنها اجازه نداشتند انتقادی به شاه بکنند و رژیم پهلوی با زندانی‌کردن اهالی قلم و سانسور مطبوعات و جلوگیری از درج حقایق، مبانی بنیادی دموکراسی را رد می‌کرد. ایشان سلب آزادی از مطبوعات و اجبار آنان به تبلیغ بر خلاف مصالح کشور را نقض‌کننده قانون اساسی خود رژیم می‌دانست؛ زیرا اصل بیستم قانون اساسی مطبوعات از دوران مشروطه، چاپ مطالب را تا آنجاکه خلاف مصالح کشور و دین نباشد آزاد و ممیزی در آن را ممنوع دانسته بود.

به اعتقاد امام‌خمینی در برخی از مطبوعات آزادانه یا به اجبار، هتک حرمت روحانیان و اعتقادات ملت در جریان بود. ایشان ضمن اعتراض به هزینه‌های میلیون دلاری پهلوی برای تبلیغات خود در مطبوعات خارجی خاطرنشان کرده محمدرضا پهلوی برخی از آنها را به خدمت خود درآورده تا خبرها و مقالاتی برضد روحانیت و اسلام منتشر شود و اذهان غرب را از امور اصلی در ایران منحرف کنند در حالی‌که روحانیت هیچ وسیله‌ای برای رساندن پیام خود به به ملت نداشت. ایشان تلاش رسانه‌ها در دوران پهلوی را در راستای منافع استعماری می‌شمرد و تأکید داشت بسیاری از مطالب مطبوعات برای مسموم‌کردن افکار جوانان تنظیم می‌شدند.

نقش مطبوعات در پیروزی انقلاب اسلامی

تلاش و پیشرفت ملت در مبارزه علیه رژیم پهلوی پس از هفدهم شهریور ۱۳۵۷ اهالی رسانه را به این فکر انداخت از تاریخ نوزدهم مهر همان سال به مدت سه روز دست به اعتصاب بزنند و خواستار رفع سانسورها برای درج اخبار باشند. این اعتراضات از اعتصاب روزنامه آیندگان آغاز شد و به کیهان و اطلاعات رسید. اعتصاب چهارده‌روزه مطبوعاتی شامل اطلاعات، کیهان و آیندگان و در نهایت اعتصاب ۶۲روزه مطبوعات از پانزدهم آبان ۱۳۵۷ در دوران حکومت‌نظامی غلامرضا ازهاری، از دیگر اقدامات اهالی مطبوعات بود و امام‌خمینی نیز ضمن تشکر از اعتصاب‌کنندگان از علما خواست از وجوهات شرعی و سهم امام(ع) جهت رفع مشکلات مالی آنان استفاده کنند.

سرانجام در ۲۶ دی ۱۳۵۷ محمدرضا پهلوی مصاحبه‌ای یک‌ساعته در فرودگاه با تعدادی از مطبوعات انجام داد و ایران را ترک کرد. خبر خروج او با تیتر بزرگ «شاه رفت» در روزنامه اطلاعات در کشور پخش شد. از این زمان به بعد روزنامه‌ها در فضای آزادانه‌تری می‌توانستند اخبار انقلاب و ورود امام‌خمینی را منتشر کنند. (ببینید: فرار شاه)

به دلیل اختناقی که رژیم پهلوی به وجود آورده بود، ارتباط امام‌خمینی با مردم از طریق ملاقات حضوری، نوشتن اعلامیه و ضبط نوارهای کاست بود. پس از پیوستن مطبوعات به صف انقلابیان، امام‌خمینی با تاکید بر این مطلب که مطبوعات و رسانه‌ها به دنبال خبرهای انقلاب باشند، از دست‌اندرکاران انقلاب و مردم خواست با مطبوعات همراهی کنند، اخبار دانشگاه‌ها، بازار و مساجد را در اختیار رسانه‌ها قرار دهند و مسیر را برای پیروزی انقلاب هموار نمایند. امام‌خمینی اظهار می‌کرد مطالبی که در خارج از کشور درباره مسائل ایران منتشر می‌شود، به دور از واقعیت است و حیثیت ایرانیان را مخدوش می‌کند؛ بنابراین از اهالی مطبوعات می‌خواست در داخل یا خارج از کشور با انجام مصاحبه، نوشتن مقاله و تبلیغات، چهره حقیقی انقلاب و ایران را به مخاطبان نشان دهند. ایشان که سال‌ها با مطبوعات بین‌المللی به جز یک مورد مصاحبه با روزنامه لوموند در نجف اشرف، مصاحبه نکرده بود، پس از حضور در فرانسه، شخصاً سعی کرد با مصاحبه با رسانه‌های بیرونی پیام انقلاب ملت ایران را به گوش جهانیان برساند؛ زیرا معتقد بود مطبوعات در اروپا امکانات زیادی دارند و با درج اخبار واقعی از اتفاقات ایران می‌توانند کمک زیادی به انقلاب ملت ایران کنند و در مورد کسانی که اخبار و اطلاعات غیر واقعی در کشور منتشر می‌کنند، دست به افشا بزنند. (ببینید: مصاحبه‌ها و نوفل لوشاتو)

مطبوعات پس از پیروزی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه مطبوعاتی ایران با آشفتگی‌های فراوانی روبه‌رو بود. از یک سو حضور ناچیز و بی‌رنگ نیروهای مسلمان و متعهد در صحنه فعالیت‌های مطبوعاتی عاملی بود برای اینکه مطبوعات برای انقلاب قلم نزنند و همسویی برخی از اهالی مطبوعات با گروه‌های مخالف و دشمنان انقلاب، عامل ناسازگاری مطبوعات با روح و اصل دین شده بود. از سوی دیگر، بی‌ثباتی نسبی و ضعف دولت باعث شده بود هر حزب و گروهی به چاپ نشریه دست بزند. در واقع سال ۱۳۵۸ یکی از سال‌های استثنایی برای مطبوعات بود؛ و تا سال ۱۳۵۸ صدها روزنامه و مجله و نشریه ادواری به صورت آزاد و بدون محدودیت در کشور منتشر می‌شد.

امام‌خمینی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، یکی از مهم‌ترین وظایف دولت اسلامی را ایجاد آزادی برای مطبوعات می‌دانست تا بتوانند تمام حقایق را به گوش مردم برسانند و جنایات پشت پرده پهلوی و همکاران آنان را آشکار کنند. ایشان حدود این آزادی را تا جایی می‌دانست که مطالبشان برای کشور زیان‌بار نباشد. ایشان با مقایسه انقلاب اسلامی با سایر انقلاب‌های جهان، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها در روزهای نخست پس از پیروزی را در فعالیت آزادانه مطبوعات می‌دانست که آن هم تنها به برکت اسلامی‌بودن انقلاب بود؛ ولی چندی بعد بسیاری از مطبوعات و گروه‌های وابسته از آزادیِ موجود سوء استفاده کردند و سعی داشتند در جامعه توطئه و تفرقه ایجاد کنند که با واکنش حکومت روبه‌رو شدند. امام‌خمینی روزنامه‌ای را لایق آزادی می‌دانست که قصد خیانت به کشور و سوق‌دادن مردم به سوی تباهی نداشته باشد. ایشان معتقد بود مطبوعاتی که طبق خواست امریکا و اسرائیل قلم می‌زنند، باید دادگاه صالحه به جرمشان رسیدگی کند. ایشان مطبوعات مفید را مطبوعاتی می‌دانست که موازین و قوانین مطبوعاتی را رعایت کنند، متوجه مفهوم آزادی بیان و آزادی قلم باشند، برخلاف مصالح نظام و کشور مطلبی انتشار ندهند و در میان انقلاب و ملت تفرقه ایجاد نکنند و حقایق انقلاب و اسلام را امانت‌دارانه به گوش مردم برسانند. ایشان باور داشت مطبوعات باید بازگوکننده آرمان‌های ملت و برای همه ملت باشند و تبدیل به تریبون حکومت نشوند. ایشان مطبوعات خارجی را که پس از انقلاب درباره اقدامات ایران، اطلاعات نادرست منتشر می‌کردند، قلم دشمن می‌خواند که با بزرگ‌نمایی مشکلات داخل کشور، تلاش می‌کنند به دنیا نشان دهند که ایران قادر به اداره خود نیست و باید آن را مدیریت و اداره کرد.

با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مطبوعات وارد دوران تازه‌ای شدند. امام‌خمینی تأکید می‌کرد به علت شرایط خاص کشور و تاثیر آن بر جنگ، همه تبلیغات، مصاحبه‌ها و نطق‌ها در مطبوعات تحت‌نظر شورای عالی دفاع منتشر شود. تذکر به مطبوعات متخلف، معرفی آنها به مردم در رسانه‌ها و گزارش به دادستانی ازجمله دستورهای عملی ایشان درباره مطبوعات متخلف بود. همچنین ایشان خاطرنشان می‌کرد مطبوعات در زمان جنگ باید برای پیروزی کمک کنند و عامل تضعیف روحی نیروهای جنگ نشوند، ملت را مأیوس نکرده، آنان را به راهی که می‌روند مطمئن کنند، به اختلافات جزئی میان مسئولان دامن نزنند و از مسئولان نیز می‌خواست با مطبوعات تعامل لازم داشته باشند. (ببینید: ستاد تبلیغات جنگ)

تعریف جایگاه حقوقی مطبوعات و نظارت کلی بر عملکرد آنها نیازمند قانونی جامع و مطابق شرایط پس از انقلاب بود. بر این اساس در سال ۱۳۶۴ قانون مطبوعات به تصویب رسید و در آئین‌نامه اجرایی آن وجود بخشی به نام «هیئت نظارت بر مطبوعات» پیش‌بینی شد. این هیئت علاوه بر بررسی شرایط متقاضیان، به پروانه انتشار و احراز صلاحیت آنها و صلاحیت مدیرمسئول و موارد تخلف نشریات رسیدگی می‌کند.

از سوی دیگر، امام‌خمینی خود در دو روزنامه اطلاعات و کیهان که از اموال عمومی بوده و به همین دلیل در اختیار ایشان بود، نمایندگانی نصب کرد. نخستین نماینده ایشان پس از انقلاب اسلامی در مطبوعات، ابراهیم یزدی بود که طی حکمی برای سرپرستی مؤسسه کیهان معرفی شد. پس از وی امام‌خمینی، سیدمحمد خاتمی را به سرپرستی روزنامه کیهان منصوب کرد. در مؤسسه اطلاعات نیز امام‌خمینی، سیدمحمود دعایی را برای سرپرستی آن معرفی کرد. ایشان خود نیز خواندن روزنامه‌های متنوع را می‌پسندید و بررسی و مطالعه مطبوعات از برنامه‌های روزانه ایشان بود؛ چنان‌که حتی در بستر بیماری و بیمارستان نیز مطالعه مطبوعات را ترک نمی‌کرد.

توصیه‌ها و هشدارها

امام‌خمینی مطبوعات را برای عموم مردم می‌دانست و باور داشت مطبوعات به دولت تعلق ندارند و نباید اخبار دولتی به صورت مداوم در آنها درج شود. ایشان معتقد بود مطبوعات باید الگوی تعلیمی برای مردم باشند و برای داشتن مطبوعات مطلوب، از اهالی مطبوعات می‌خواست تا آرا و مطالب خود را با ملت همسو کنند و از زدن تیترهایی که مخالف واقعیت است و باعث تضعیف، تحریف و تفرقه در کشور می‌شود خودداری کنند و اجازه ندهند در رأس امورِ مطبوعات، افراد مغرض قرار بگیرند. ایشان تأکید می‌کرد ظاهر افراد ملاک مناسبی برای انتخاب و حضورشان در عرصه مطبوعات نیست و هشدار می‌داد مسئولان نباید اجازه دهند افراد خائن وارد عرصه مطبوعات شده، راه انقلاب را منحرف کنند. ایشان خاطرنشان کرده‌است که اعلام ندامت از کارهای گذشته برای حضور افراد مغرض در عرصه مطبوعات که حوزه تربیتی است، کافی نیست و از افراد قابل اطمینان در مطبوعات می‌خواست تا شورایی تشکیل دهند و مطالب را پیش از انتشار بررسی و از چاپ مطالب انحرافی جلوگیری کنند.

امام‌خمینی یکی از راه‌های ضربه‌زدن به کشور را، مطبوعات می‌دانست و تأکید می‌کرد باید در انتشار مطالب دقت کرد تا کشورهای سودجو از مطالبی که درج می‌شود به نفع خود و برای آسیب‌رساندن به کشور بهره‌برداری نکنند. ایشان به دست‌اندرکاران مطبوعات توصیه می‌کرد انتقادهایشان سالم و سازنده باشد و آنها را به شکل برادرانه مطرح کنند و مصالح کشور را در نظر بگیرند و برابر هم قرار نگیرند و اختلاف سلیقه‌ها را در محیط سالم حل و به پیشرفت کشور کمک کنند. ایشان از اهالی مطبوعات می‌خواست از پرده‌دری و هتک حرمت دور باشند، مطالب مهم و کارآمدی را به اطلاع مردم برسانند، مطبوعات را به شکل اسلامی اصلاح و اداره کنند و قدرت تفکر و انتخاب را از خوانندگان خود نگیرند. (ببینید: انتقاد)

امام‌خمینی به مطبوعات سفارش می‌کرد تنها اخبار مربوط به اشخاص خاص مانند خود ایشان را انتشار ندهند و افراد خلاق و نوآور و به عنوان مثال کشاورزان نمونه و اشخاصی را که به هر نوعی برای کشور مفیدند به عموم مردم معرفی کنند، از افراط در پرداختن به عکس و خبر ایشان یا مسئولان خودداری کنند، زیرا مطبوعات باید به دیگر اقشار جامعه و مردم کوچه و بازار پررنگ‌تر بپردازند. ایشان از تکرار نام خود به صورت مداوم در رادیو و مطبوعات آزرده می‌شد و آن را کار اشتباهی می‌دانست. ایشان باور داشت استفاده مکرر از نام ایشان به ضرر مطبوعات است و آنها را سبک می‌کند. زیرا میزان شخصیت و محبوبیت افراد در میان جامعه به رفتار خودشان بستگی دارد و تکرار کم یا زیادِ اسامی آنان تأثیری بر محبوبیت آنان نخواهد داشت.

پیوند به بیرون

• مهیا زاهدین لباف، مطبوعات، دانشنامه امام‌خمینی، ج۹، ص۳۷۳-۳۸۱.