محمدباقر بهبودی

محمدباقر بهبودی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی. محمدباقر بهبودی در آبان ۱۳۰۷ ش در مشهد به دنیا آمد. او در سال ۱۳۲۱ ش وارد حوزه علمیه مشهد شد و در آنجا ادبیات را نزد محمدتقی نیشابوری معروف به ادیب دوم خواند. سپس در درس سطح سیداحمد یزدی شرکت کرد و پس از آن در درس‌های سطح شیخ هاشم قزوینی بهره برد و بیشتر دروس سطح را نزد او خواند. همچنین در تفسیر قرآن دامغانی که روزهای تعطیل برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. بهبودی در سال ۱۳۳۳ ش به قم رفت و در درس خارج آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی شرکت کرد. هم‌زمان در درس خارج امام‌خمینی هم شرکت می‌کرد (رضایی اصفهانی، ۲۰۶؛ سلیم گندمی،www.shenasehmag.ir ). او در زندگینامه‌اش، از حضور در یک درس (درس خارج) امام‌خمینی و همچنین یک درس آیت‌الله بروجردی سخن گفته است («با استاد محمدباقر بهبودی در عرصه روایت و درایت حدیث»، ۴). می‌توان احتمال داد که در درس خارج فقه آیت‌الله بروجردی و خارج اصول امام‌خمینی در مسجد محمدیه یا سلماسی قم شرکت می‌کرده است. او در مصاحبه با کیهان فرهنگی و همچنین زندگینامه خودنوشت در سایت شخصی، از امام‌خمینی به‌عنوان یکی از استادان خود نام برده است، ولی حضور او در درس امام‌خمینی چندان به درازا نکشید و راهی عراق شد و در حوزه علمیه نجف به مدت دو سال در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدابوالقاسم موسوی خویی و سیدمحسن طباطبایی حکیم شرکت کرد.

بهبودی به گفته خودش، در سال ۱۳۳۵ ش ترک تحصیل کرد و به کشور بازگشت و پس از حضوری کوتاه در مشهد، از سال ۱۳۳۷ ش در تهران مقیم شد و به تصحیح و تحقیق کتاب‌های خطی و چاپی پرداخت. در سال ۱۳۳۷ به تهران آمد و تصحیح، مقابله، تحقیق و تألیف کتب را آغاز کرد. بهبودی در سال‌های ۱۳۵۲-۱۳۵۷ به قرآن‌پژوهی و تدریس مسائل موضوعی قرآن پرداخت و به مطالعه‌های رجالی ـ حدیثی ادامه داد. وی پس از آن چند سالی (۱۳۶۹- ۱۳۷۲) در دانشگاه تربیت مدرس، به تدریس علوم حوزوی اشتغال داشت و از سنین میان‌سالی تا آخر عمر در منزل شخصی‌اش، به‌طور رایگان و مشتاقانه پذیرای طالبان علوم اسلامی بود.

او در جریان‌های حدیثی معاصر، در گروه منتقدان حدیث قرار می‌گیرد که با رویکرد رعایت احترام نسبت به جوامع حدیثی شیعه و مؤلفان و محدثان بزرگ و بر اساس مبانی فقه الحدیثی و مبانی علمی خویش، به جعل‌زدایی و ضعف‌زادیی از مجموعه احادیث شیعه پرداخته است. محمدباقر بهبودی در مصاحبه‌ای (کیهان فرهنگی، شماره ۳۱، مهر ۱۳۶۵) با نگاهی کتابشناختی به معرفی برخی از آثار خود می‌پردازد. او یکی از مؤلفان، مترجمان و مصححان پرکار بود و آثار فراوانی را از خود به‌جای گذاشت که عبارت است از: شرحی بر صمدیه، شرحی بر عوامل ملامحسن به عربی (این دو کتاب به‌صورت جزوه بوده و از دست رفته است)، قاطع البرهان فی علم المیزان، اسلوب جدید در شناسایی تجوید، میثم تمار، آئین دوستی و مردم‌داری (ترجمه و اقتباسی از کتاب کیف تکسب الاصدقاء)، آداب عمره قران (عمره‌های رسول خدا و ائمه اطهار و بزرگان شیعه)، آشنایی با احکام اسلامی، اصول‌الدین علی ضوء نهج‌البلاغه، بحثی دقیق در متن قرآن: ارث، احکام وصیت، طبقات وراث، ربا و حیله شرعی، بعثت ـ عاشورا، تدبری در قرآن (جلد اول از سوره فاتحه تا پایان سوره اعراف و جلد دوم از سوره انفال تا پایان سوره ناس)، تفسیر سوره اسراء، زبده الکافی: اختار من کتاب الکافی للشیخ ابی جعفر محمدبن یعقوب الکلینی الرازی، سیره علوی، صحیح التهذیب من سلسله صحاح الاحادیث عند الشیعه الامامیه اختاره من کتاب التهذیب للشیخ ابی جعفر محمدبن الحسن علی الطوسی، صحیح الفقیه، صحیح الکافی: من سلسله صحاح الاحادیث عندالشیعه الامامیه اختاره من کتاب الکافی للشیخ ابی جعفر محمدبن یعقوب الکلینی الرازی، علل الحدیث، گزیده تهذیب، گزیده فقیه من لایحضره الفقیه، گزیده کافی، معارف قرآنی، معانی القرآن: ترجمه و تفسیر قرآن، معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرک، معرفه الحدیث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عندالشیعه الامامیه، مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن، نگاهی به تاریخ انبیاء در قرآن، نور و ظلمت: معجزه قرآن و مبارزه با فلسفه شرک، یوسف صدیق: درسی نو از داستان‌کهن.

کتاب‌هایی که توسط بهبودی تصحیح، تحقیق و ترجمه شده عبارت است از: آسمان وجهان: ترجمه کتاب السماء والعالم جلد چهاردهم بحارالانوار، الارشاد: در شناسایی مقام چهارده معصوم علیهم‌السلام و زندگانی ایشان، اصول دین در پرتو نهج‌البلاغه، بحارالانوار (جلدهای مختلف در سال‌های متفاوت چاپ شده است)، تحفه قدسی در علائم ظهور مهدی موعود (ترجمه کتاب الغیبة شیخ طوسی)، ارشاد القلوب دیلمی (مترجم: سیدعبدالحسین رضائی، به تصحیح محمدباقر بهبودی)، درهایی از دریا یا بهره‌هایی از قرآن: با استفاده و بهره گیری از ترجمه آیات (منتخب قرآن کریم سلطانی، ترجمه وتفسیر مهدی الهی قمشه‌ای، تصحیح کامل زیر نظر استاد محمدباقر بهبودی)، الروضه من الکافی یا گلستان آل محمد، زبده البیان فی احکام القرآن، الصراط المستقیم الی مستحقی القدیم، عیون اخبارالرضا، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، قرآن در اسلام علامه طباطبایی، قرآن کریم ترجمه و تفسیر به قلم مهدی الهی قمشه‌ای، جنت و نار تألیف اسماعیل سبزواری، ملائکه تألیف اسماعیل سبزواری، کتاب ید و منبر حیوانات و طیور، تألیف اسماعیل سبزواری، کلیات مفاتیح‌الجنان تألیف عباس قمی، مجمع النورین مکفی بخرج الایام اسمعیل سبزواری، مناسک حج یا احکام حجه الاسلام: مجموعه واجبات و مستحبات حج و ادعیه وارده ابوالحسن شعرانی، ناسخ التواریخ عباسقلی سپهر، وقایع السنین و الاعوام: گزارش‌های سالیانه از ابتدای خلقت تا سال ۱۱۹۵ هجری عبدالحسین الحسینی، هدایت الاخبار الی فهرس بحارالانوار.

همچنین پایان‌نامه‌های زیادی هم در دانشگاه‌های مختلف زیر نظر او دفاع شده است. برخی از مقاله‌های او هم عبارت است از: «آخرین کلام در عرصه روایت و درایت حدیث» (کیهان فرهنگی، بهمن ۱۳۶۵، ش ۳۵، ص ۳۶-۲۹)، «آراء بدیع در تفسیر قرآن» (مجله وکالت، تیر ۱۳۸۵، ش ۳۰-۲۹)، «بازنگری تاریخ انبیا در قرآن (۱)» (پژوهش‌های قرآنی، ش ۱۱ و ۱۲، پائیز و زمستان ۱۳۷۶، ۲۸۴-۳۴۹)، «بازنگری تاریخ انبیا در قرآن (۲)» (پژوهش‌های قرآنی، ش ۱۳ و ۱۴ بهار ـ تابستان ۱۳۷۷، ۲۱۰-۲۸۳)، بررسی رجال حدیث: «حسن بن علی بن أبی حمزه بطائنی» (مجله فقه، بهمن ۱۳۷۲، پیش‌شماره اول، ۲۹۷ – ۳۰۴)، «تحقیقی درباره مذهب وقف و بررسی تاریخ واقفیه» (مجله مدرس علوم انسانی، دوره اول، پاییز و زمستان ۱۳۷۰ و بهار ۱۳۷۱ - شماره ۵ و ۶ و ۷، ۴۹-۶۶)، «حسن بن محبوب کوفی» (مجله فقه، شماره ۱۱ و ۱۲، بهار و تابستان ۱۳۷۶، ۴۱۰-۴۱۹)، «طلوع و غروب اصحاب اجماع» (مجله فقه شماره ۴ و ۵، تابستان و پاییز ۱۳۷۴، ۳۹۷-۴۱۴)، «علم رجال و مسئله توثیق: نقش ابراهیم بن هاشم قمی در حدیث شیعی» (کیهان فرهنگی، بهمن ۱۳۷۰، شماره ۸۰، ۲۸-۳۰)، «که تعزیر می‌کنند» (کیهان فرهنگی، آبان ۱۳۶۷، ش ۵۶، ۵۷-۵۶)، «مسئله تحریف و مشکلات ادبی قرآن مجید» (بینات، سال ۱، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳، ۷۷ – ۸۸)، «نقد و بررسی فصل الخطاب» (حوزه، سال ۱۱، ش ۲، خرداد و تیر، ۱۳۷۳، ۱۶۵-۱۹۹)، «نقد و بررسی روایات تحریف در کتاب فصل الخطاب» (حوزه، سال ۱۱، ش ۵، آذر ـ دی ۱۳۷۳، ۱۳۷- ۱۷۰)، «نقد و بررسی، نقدی بر شیوه تدوین حدیث» (کیهان فرهنگی، تیر ۱۳۶۷، ش ۵۲، ۱۱-۱۰)، «نگرشی به آغاز و انجام حدیث» (کیهان فرهنگی، دی ۱۳۶۶، ش ۴۶، ۱۵-۱۴) («با استاد محمدباقر بهبودی در عرصه روایت و درایت حدیث»، ۴-۸؛ «زندگینامه استاد محمدباقر بهبودی»، http://mbehboudi.org؛ سلیم گندمی، www.shenasehmag.ir). او در ۲۱ بهمن ۱۳۹۳ از دنیا رفت.