اسدالله بیات

بیات، اسدالله؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۲۰ ش، در خانواده‌ای کشاورز در یکی از روستاهای شهر زنجان به دنیا آمد (بیات، ۱۹۶). خواندن و نوشتن و روخوانی قرآن کریم، گلستان سعدی، تاریخ معجم و... را در مکتب‌خانه‌ی زادگاهش آموخت. او در سال ۱۳۳۳ ش همراه خانواده به شهر زنجان نقل مکان کرد و از همان سال وارد حوزه علمیه آن شهر شد و دروس مقدمات و سطوح اولیه؛ ادبیات عرب، صرف و نحو، منطق کبری، حاشیه ملا عبدالله، منظومه، معالم، قوانین محقق قمی، لمعتین و همچنین ریاضیات را نزد استادان نامدار آن روز زنجان چون شیخ یعقوبعلی جباری، شیخ عبدالحمید قائمی، میرزا احمد رشوندی زنجانی، میرزا احمد زنجانی و میرزاعلی نقی حلّی زنجانی فراگرفت. پس از شش سال تحصیل در زنجان، راهی قم شد و دروس سطح عالی را نزد سید محمدباقر سلطانی طباطبائی، شیخ احمد پایانی، مصطفی اعتمادی و شیخ حسین نوری تکمیل کرد. در دروس عقلی و تفسیر نیز از شاگردان علامه سید محمدحسین طباطبایی، حسینعلی منتظری، محمد مفتح، مرتضی مطهری و شیخ محمد اسماعیل صائنی بود. آنگاه در درس خارج امام خمینی حاضر شد («مصاحبه با اسدالله بیات»، ۱۲۱-۱۲۳؛ bayat.info). وی به احتمال زیاد در سال‌های نخست دهه ۱۳۴۰ (۱۳۴۰-۱۳۴۳ ش) در درس خارج اصول امام خمینی حاضر می‌شد. او درباره نقد و بررسی آرای دیگر فقها و علما توسط امام خمینی می‌گوید: «حضرت امام در باب اصول وقتی که اسامی بزرگان و علمایی را مانند شیخ‎ ‏محمدتقی صاحب حاشیه یا محقق غروی اصفهانی (کمپانی) را می‌بردند و آراء‎ ‏آنان را مطرح می‌کردند، درست یادم هست که آستینشان را بالا می‌زدند و مانند دو‎ ‏پهلوان علمی شروع می‌کردند به نقد و بررسی آنها، اما تماماً با احترام و بزرگی از آنان‎ ‏یاد می‌کردند». درباره رویکرد امام خمینی به اشکال شاگردان می‌گوید: «ارتباط امام با شاگردانشان تنها رابط تعلیم و تربیت نبود، بلکه رابطه‎ ‏مریدی و مرادی بود.... امکان نداشت کسالت، ناراحتی یا غیبتی از شاگردان باشد و امام از آن اطلاع‎ ‏پیدا‏ ‏نکند. کسی را دنبال ایشان می‌فرستاد و یا در منزل شاگرد حضور پیدا‎ ‏می‌کردند.... شاگرد اگر حرف حسابی می‌زد، امام تقدیر می‌کردند و میدان و فرصت بیشتری‎ ‏می‌دادند. حضرت امام گاهی روی اشکال یکی از شاگردان، دو روز صحبت‎ ‏می‌کردند. اگر کسانی اشکال می‌کردند و امام احساس می‌کردند که ایشان مطلب را‎ ‏اصلاً درک نکرده است (در صورتی که مطلب دقیقاً برای جلسه جا افتاده است) از‎ ‏اشکال رد می‌شدند» (سلسله موی دوست، ۵۶-۵۸). او هم‌زمان با درس خارج فقه و اصول امام خمینی، در درس خارج آیات سید محمد محقق داماد، شیخ مرتضی حائری، میرزا هاشم آملی، سید کاظم شریعتمداری، شیخ محمدعلی اراکی و سید محمدرضا موسوی گلپایگانی شرکت می‌کرد («مصاحبه با اسدالله بیات»،۱۲۲). بیات زنجانی که در سال‌های ۱۳۴۲-۱۳۴۳ ش به بیت امام خمینی رفت‌وآمد داشت (یادها و یادمان‌ها...، ج ۱، ۳۴۲-۳۴۵)، در سال ۱۳۴۳ ش و پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از علما و محصلان زنجانی حوزه علمیه‌ی قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا، تبعید امام خمینی را اقدامی خلاف قانون و شرع دانست و ضمن محکوم کردن آن اقدام، خواستار بازگرداندن ایشان به کشور و آزادی دیگر زندانیان سیاسی شد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۹ ـ ۱۴۱). در همان سال، پس از صدور حکم اعدام برای متهمان ترور حسنعلی منصور، همراه با جمعی از روحانیان در بیت آیت‌الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی متحصن شد که بیست روز ادامه داشت («آیت‌الله اسدالله...»، ۷). در مهر ۱۳۴۴ نیز پس از عزیمت امام خمینی به نجف اشرف همراه با جمعی از فضلا و محصلان زنجانی حوزه علمیه‌ی قم نامه‌ای به امام خمینی ارسال کرد و بار دیگر تبعید ایشان را محکوم کرد و با اشاره به وضعیت مناسب نجف اشرف، خرسندی خود را از حضور ایشان در جوار حرم علوی ابراز نمود (خسروشاهی، ج ۳، ۱۱۱؛ روحانی، ج ۱، ۸۸۲؛ اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۸۰ ـ ۱۸۱). وی در سال‌های دهه چهل، به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و اولین بار در سال ۱۳۵۱ ش و به جرم فعالیت علیه حکومت پهلوی دستگیر و زندانی شد و مدت یک سال در زندان کمیته مشترک ضدخرابکاری و زندان قصر زندانی بود (bayat.info).

او پس از آزادی ممنوع‌المنبر شد (بیات، ۲۲۸) ولی دست از مبارزه نکشید و در انتقال اعلامیه‌های امام خمینی به زنجان نقش داشت (همان، ۲۰۸). در سال ۱۳۵۷ ش به سخنرانی‌های انتقادی می‌پرداخت و به نوشته مؤلف تاریخ انقلاب اسلامی در زنجان، آن سخنرانی‌ها «در حکم رعدوبرق‌های طوفانی بود» (همان، ۱۹۶). او ازجمله در تظاهرات تاسوعای ۱۳۵۷ ش در زنجان سخنرانی کرد (همان، ۴۰۸) و در پایان تظاهرات مردم زنجان در عاشورای آن سال، قطعنامه روحانیان زنجان را قرائت کرد. در آن قطعنامه، روحانیان زنجانی خواستار برقراری حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی شده بودند. ساواک در گزارشی که از این تظاهرات تهیه کرد، از اسدالله بیات با عنوان «یکی از روحانیون قشری و افراطی زنجان» نام برد (همان، ۴۱۰).

اسدالله بیات پس از پیروزی انقلاب اسلامی در کمیته‌های انقلاب اسلامی در زنجان به فعالیت پرداخت (همان، ۴۵۱). او که در آن روزها از اعضای جامعه روحانیت زنجان بود (همان، ۴۶۶)، در قالب حزب جمهوری اسلامی به فعالیت در زنجان ادامه داد (همان، ۴۷۰). در اولین دوره انتخابات شورای شهر در مهر ۱۳۵۸، از سوی مردم زنجان به عضویت در شورای شهر زنجان برگزیده شد («نتایج انتخابات شوراهای...»، ۱۱). در نخستین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز از سوی مردم ماه‌نشان در استان زنجان به نمایندگی برگزیده شد (معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی...، ۳۴). در دومین دوره مجلس شورای اسلامی هم نمایندگی مردم زنجان را بر عهده داشت (همان، ۱۶۷) و در آن دوره به‌عنوان منشی، در هیئت‌رئیسه مجلس عضو بود (همان، ۲۵۱-۲۵۴). بیات در سومین دوره مجلس شورای اسلامی نیز از سوی مردم زنجان و طارم علیا به نمایندگی برگزیده شد (همان، ۲۷۷). او سال‌های اول و دوم آن دوره به‌عنوان منشی در هیئت‌رئیسه عضویت داشت و در سال سوم و چهارم آن دوره از سوی نمایندگان به‌عنوان نایب‌رئیس دوم مجلس شورای اسلامی انتخاب شد (همان،۳۶۲-۳۶۵). هم‌زمان ریاست کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی مانند آئین‌نامه داخلی مجلس، تعاون، قضائی و پیشگیری از وقوع جرم را بر عهده داشت و از سوی مجلس شورای اسلامی در شوراهای سرپرستی و نظارت بر سازمان صداوسیما، شورای فرهنگ عمومی کشور و برخی از شوراهای مشورتی و تصمیم‌گیری شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور عضویت داشت (bayat.info). بیات زنجانی که در ۲۱ آذر ۱۳۶۷ از امام خمینی اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرده بود (صحیفه امام، ج ۲۱، ۲۰۸)، در ۱۳۶۸ ش از سوی مجلس شورای اسلامی به عضویت در شورای بازنگری قانون اساسی انتخاب شد. او در کنار سمت‌های قانون‌گذاری و اجرائی فوق، در تأسیس مجمع روحانیون مبارز نقش داشت و از اعضای شورای مرکزی آن تشکل بود. همچنین در شورای مرکزی مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم و شورای مرکزی مجمع نمایندگان ادوار مجلس شورای اسلامی نیز عضویت داشت. وی پس از پایان دوره سوم مجلس شورای اسلامی به فعالیت‌های علمی روی آورد و ضمن نگارش و تحریر دو رساله، در مرتبه استادیاری دانشگاه به تدریس، تحقیق و راهنمایی علمی دانشجویان می‌پرداخت و مدیریت گروه پژوهشی «اندیشه سیاسی در اسلام» را در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی بر عهده داشت. او هم‌اکنون در حوزه علمیه مقدسه قم به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال دارد و از مراجع تقلید صاحب رساله است. برخی از تألیفات او عبارت است از: معرفت الله، نظام اقتصادی در اسلام، امام و امامت از دیدگاه قرآن و سنت، خودسازی، علیت در اندیشه فیلسوفان شرق، منابع دولت اسلامی، انسان در قرآن، اصول عقاید (توحید)، مناسک حج، اندیشه سیاسی اسلام و مدینه النبی، سیری در مبانی اندیشه سیاسی اسلام، نظام سیاسی اسلام، میزان عدالت، دراسات فی علم الاصول در ۵ جلد، القرآن فی القرآن، تشیع علوی، تعلیقات علی العروه الوثقی در دو جلد، حضور حاضر و الفقه الارقی (تعلیقات علی عروه‌الوثقی) (bayat.info). منابع: «آیت‌الله اسدالله بیات زنجانی: در مقابل پدر فانی و مطیع بود» (۱۳۹۱)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۳۶، ۲۷ مهر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ بیات، مسعود (۱۳۸۶)، انقلاب اسلامی در زنجان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ روحانی، سید حمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی در ایران، ج ۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی و با مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)؛ خسروشاهی، سید هادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، ج ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ «مصاحبه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین اسدالله بیات» (۱۳۶۹)، دوماهنامه حوزه، شماره ۳۷ـ۳۸، خرداد ـ تیر؛ معرفی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی تا پایان دوره پنجم قانون‌گذاری (۱۳۷۸)، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی؛ «نتایج انتخابات شوراهای اسلامی شهر اعلام شد (۱۳۵۸)، روزنامه اطلاعات، شماره ۱۵۹۷۶، ۲۲ مهر؛ یادها و یادمان‌ها از شهید سید مصطفی خمینی (ره) (۱۳۷۶)‏، ج ۱، ‏تدوین: کمیته علمی کنگره شهید سید مصطفی خمینی‏، تهران، مؤسسه چاپ و نشر عروج. ناهید مرادی