احمد پایانی اردبیلی

احمد پایانی اردبیلی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

احمد پایانی معروف به پایانی اردبیلی در سال ۱۳۰۶ شمسی در شهر اردبیل به دنیا آمد. اجداد او در جمهوری آذربایجان امروزی زندگی می‌کردند و پس از انعقاد عهدنامه گلستان و واگذاری شهرهای ماورای ارس به روسیه تزاری و سپس تشکیل اتحاد جماهیر شوروی با مرام کمونیستی، به اردبیل نقل مکان کردند. احمد پایانی تحصیلات خود را از پنج سالگی و در مکتب‌خانه آغاز کرد و در آنجا تجوید و قرائت قرآن، گلستان و نصاب الصبیان را فراگرفت. پس از آن تحصیلات ابتدایی را در اردبیل سپری کرد. او در سال ۱۳۲۰ ش در حالی که چهارده سال داشت، به فراگیری دروس حوزوی روی آورد و وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم شد. و مقدمات را نزد استادان آنجا خواند. ازجمله استادان او می‌توان به میرزا بشیر مدرس، شیخ غفور عاملی، میرزا مهدی عالم و میرزا صادق متشکری اشاره کرد. وی سپس در درس رسایل شیخ غلامحسین غروی و شرح لمعه آقایان امیرزاده اردبیلی، شیخ محمد عالمی و شیخ محسن نجفی شرکت کرد.

او در سال ۱۳۲۶ش برای بهره‌مندی از محضر استادان حوزه علمیه قم، راهی این شهر شد. در آنجا مکاسب را نزد میرزا محمد مجاهدی تبریزی خواند. در درس رسایل هم از شاگردان سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی بود و کفایه‌الاصول را هم نزد آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی خواند. آنگاه در درس خارج فقه (بحث بیع مکاسب) آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه‌کمری شرکت کرد و پس از فوت ایشان، در درس خارج فقه آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی حضور یافت و یک دوره درس خارج اصول را هم نزد آیت‌الله سیدمحمد محقق داماد، امام‌خمینی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی. و سیدکاظم شریعتمداری شرکت کرد. درباره سال‌های حضور او در درس خارج فقه و اصول یا هر دو درس ایشان گزارشی در درست نیست، ولی می‌توان احتمال داد که در سال‌های دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های امام‌خمینی که در مساجد سلماسی و محمدیه قم برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. او در سال‌های تحصیل خود با برخی از طلاب رابطه دوستی داشت که ازجمله آنان می‌توان از میرزا علی‌اکبر مشکینی، آیت‌الله سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، میرزاعلی احمدی میانجی و آیات جعفر سبحانی و ناصر مکارم شیرازی نام برد.

احمد پایانی هم‌زمان با تحصیل به تدریس هم اهتمام ویژه‌ای داشت، به‌گونه‌ای که تمام کتب متداول حوزه را در سطوح مختلف تدریس کرد. وی ابتدا به تدریس کتاب‌های حاشیه ملاعبدالله و معالم‌الاصول پرداخت و پس از آن نزدیک به پنجاه سال به تدریس کتاب‌های مهم فقه و اصول مانند قوانین الاصول، شرح لمعه، رسایل، مکاسب و کفایه الاصول اشتغال داشت و درس او از پررونق‌ترین دروس حوزه به شمار می‌آمد. وی به‌ویژه در تدریس مکاسب شیخ انصاری و کفایه‌الاصول آخوند ملا محمدکاظم خراسانی ماهر بود و سال‌های متمادی به تدریس این دو کتاب می‌پرداخت. وی همچنین شرح و حواشی بر مکاسب نگاشته است که دو جلد آن از اول مکاسب محرمه تا آخر بیع ماقبل التملیک و لایقبل به چاپ رسیده است. از دیگر فعالیت‌های علمی پایانی اردبیلی می‌توان به شرکت در جلسه دیرپای تفسیر قرآن کریم اشاره کرد که با حضور بزرگان و فضلای حوزه همچون آقایان احمدی میانجی، سیدموسی شبیری زنجانی، سیدابوالفضل میرمحمدی، سیدمهدی روحانی و احمد آذری قمی تشکیل می‌شد.

تألیفات او عبارت است از تقریرات بحث بیع درس خارج فقه آیت‌الله حجت کوه‌کمری، تقریرات درس خارج اصول آیت‌الله بروجردی، فهرست جامع الشّتات مرحوم میرزای قمی، ارشاد الطالب الی حقایق المکاسب (شرح مکاسب)، حاشیه کفایه الاصول، حاشیه مکاسب، رساله فی احکام الاراضی و اقسامها (در مجموعه مقالات کنگره شیخ انصاری)، رساله فی بیع الفضولی (در مجموعه مقالات کنگره محقق اردبیلی). همچنین از درس او نیز دو تقریر نگاشته شده است که عبارت است از: در کلاس درس مکاسب، نوشته رضا محمودی و در محضر شیخ انصاری، نوشته جواد فخار طوسی. کتاب اخیر در ۲۶ جلد (مکاسب محرمه در ۹ جلد، نمی از بیع در ۸ مجلد و خیارات در ۹ مجلد) به چاپ رسیده است و در کلاس درس مکاسب هم در سه جلد انتشار یافته است.

از فعالیت‌های مهم او در عرصه سیاسی، شرکت و عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود و نام او در زیر بسیاری از اعلامیه‌های مبارزاتی آن مرکز به چشم می‌خورد. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی هم به فعالیت‌های علمی در قم ادامه داد. او برای تبلیغ به مناطق مختلف ازجمله مناطق مرزی شمال غربی کشور می‌رفت و مردم را با مسائل دینی و سیاسی آشنا می‌کرد که این مسافرت‌ها تا پایان عمرش تداوم داشت.

احمد پایانی در ۲۶ اسفند ۱۳۷۵ در قم از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی در صحن مطهر حضرت معصومه(س) به خاک سپرده شد.