محمد فکور یزدی

فکور یزدی، محمد؛ از شاگردان درس فلسفه و خارج فقه و اصول امام خمینی. محمد فکور یزدی فرزند آقا حسین یزدی احمدآبادی (ریحان یزدی، ۳۹۶) در سال ۱۲۸۵ ش در روستای احمدآباد در شهرستان اردکان یزد دیده به جهان گشود (مدرسی، ۵۲۷). نام اصلی او محمدناصر بود، ولی به محمد معروف شده بود (جعفریان، ج ۱۰، ۸۲). او خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه‌ای در زادگاهش آموخت. آنگاه به شاگردی در مغازه‌ای در اردکان پرداخت. هم‌زمان با کار، به تحصیل در حوزه علمیه اردکان پرداخت و همین علاقه سبب شد با هزینه حاج عبدالصمد وکیلی، مغازه‌دار اردکانی، راهی یزد شود و در مدرسه عبدالرحیم خان آن شهر تحصیل دروس حوزوی را پی بگیرد. وی پس از مدتی تحصیل در یزد، در سال ۱۳۰۵ ش راهی قم شد و در حوزه علمیه نوبنیاد آن شهر ابتدا در درس سطح میرزا محمد همدانی شرکت کرد و سپس در سلک شاگردان درس خارج فقه و اصول آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی درآمد. یکی از ویژگی‌های او، تفکر و تأمل در مسائل و مباحث علمی بود و به همین سبب آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی لقب «فکور» را به او داد و پس از آن به همین نام موسوم شد (مدرسی، ۵۲۷-۵۲۸). فکور یزدی پس از فوت آیت‌الله حائری یزدی، از درس خارج فقه و اصول آیات سید محمد حجت کوه‌کمری، سید صدرالدین صدر، میرزا محمدعلی قمی، سید حسین بروجردی طباطبایی، سید محمدتقی خوانساری، امام خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی بهره‌مند شد و در آن دوران هم‌مباحثه شیخ محمد صدوقی یزدی بود (همان، ۵۲۷). درباره کم و کیف حضور او در درس خارج فقه یا اصول امام خمینی اطلاع دقیقی در دست نیست و در منابع رجالی صرفاً از حضور او در آن درس‌ها سخن گفته‌اند، ولی تاریخ و ماده درسی را مشخص نکرده‌اند. به نظر می‌رسد او در نخستین دوره درس خارج فقه و اصول امام خمینی که در مسجد محمدیه و سپس مسجد سلماسی قم برگزار می‌شد، شرکت می‌کرده است. وی همچنین از شاگردان درس فلسفه امام خمینی بود (اردبیلی، ۱۵) و همراه با سید رضا صدر و شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی در درس اسفار امام خمینی شرکت می‌کرد که این درس ده سال ادامه داشت («فلسفه پی‌جویی حقیقت و هستی»، ۱۰۴؛ سلسله موی دوست، ۶۸). فکور یزدی هم‌زمان با تحصیل، به تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت و از مدرسان برجسته و بلندآوازه حوزه علمیه قم به شمار می‌رفت. ساواک در سال ۱۳۳۵ ش در گزارشی دراین‌باره، او را یکی از مدرسان حوزه علمیه قم نامید که بالغ بر ۵۰ نفر در درس او شرکت می‌کردند (مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۵). جلسات تدریس خارج فقه و اصول و فلسفه او سال‌ها در صحن بزرگ حضرت معصومه (س) تشکیل می‌شد و از مهم‌ترین جلسات درسی در قم بود و افراد زیادی در آن شرکت می‌کردند. از مهم‌ترین شاگردان او می‌توان به سید مصطفی خمینی، سید عباس خاتم یزدی، غلامرضا رضوانی، حسین راستی کاشانی و... اشاره کرد (مدرسی، ۵۲۸). او همچنین از دوستان امام خمینی بود و بین آنان انس و الفتی برقرار بود (همان) و امام خمینی احترام زیادی برای او قائل بود (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین...، ۲۱۵-۲۱۶). فکور یزدی همچنین از افراد مورد اعتماد امام خمینی بود و ایشان به برخی از افراد معرفی‌شده توسط او، اجازاتی در امور حسبیه و شرعیه داده بود (صحیفه امام، ج ۱، ۴۵۲، ۴۶۴، ۴۷۰، ۴۷۵، ۴۹۶، ۵۰۱). فکور یزدی علاوه بر امام خمینی، با سید مصطفی خمینی هم مناسبات دوستانه‌ای داشت (خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین...، ۲۱۶؛ خاطرات سال‌های نجف، ۸۴) و در سفرهای سالانه‌اش به عتبات عالیات (جعفریان، ۸۲) با سید مصطفی خمینی ملاقات می‌کرد (خاطرات سال‌های نجف، ۸۴) و در انتقال اخبار نجف به‌ویژه اخبار مرتبط با امام خمینی به قم نقش داشت (سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد، ج ۵، ۳۷۷-۳۷۸؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان یزد، کتاب اول، ۱۱۴؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲، ۲۵). فکور یزدی در استخاره کردن شهرت زیادی داشت (شریف رازی، ج ۲، ۲۲۴) و اشتهارش در آن از مرزهای ایران فراتر رفته و حتی در عراق نیز به آن معروف شده بود (جعفریان، ۸۲). از آثار او می‌توان به دو جزوه در تقریرات درس آیت‌الله حائری یزدی و آیت‌الله سید محمد حجت کوه‌کمری اشاره کرد (رازی، ج ۲، ۱۰۸؛ احمدیان، ۲۱۷). وی در ۸ آذر ۱۳۵۳ (۱۴ ذی‌القعده ۱۳۹۴ ق) در قم از دنیا رفت و پیکرش با حضور گسترده مردم و روحانیان پس از تشییع به روضه فاطمیه منتقل شد (جعفریان، ج ۱۰، ۸۲) و پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله گلپایگانی (احمدیان، ۲۱۷)، در گلزار شیخان و در جوار قبر زکریا بن آدم اشعری و علامه میرزا ابوالقاسم قمی، صاحب قوانین‌الاصول در سمت شمال شرقی آن قبرستان به خاک سپرده شد (شریف رازی، ج ۷، ۴۴۹).

منابع: احمدیان، مینا (۱۳۸۳)، شیخان قم: بزرگان مدفون در شیخان کبیر (گلزار شیخان)، قم، دلیل ما؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان یزد، کتاب اول (۱۳۹۳)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ جعفریان، رسول (۱۳۷۸)، میراث اسلامی ایران، ج ۱۰، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی؛ خاطرات حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید منیرالدین حسینی هاشمی (۱۳۸۳)، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ خاطرات سال‌های نجف (۱۳۸۹)، جلد اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی و مؤسسه چاپ و نشر عروج؛ رازی، محمد (۱۳۳۳ ش)، آثار الحجه یا اولین دائره‌المعارف حوزه علمیه قم، قم، کتابفروشی برقعی؛ ریحان یزدی، علیرضا (۱۳۷۲)، آینه دانشوران، مقدمه و تعلیق: ناصر باقر بیدهندی، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی و با مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۲، تهران، اسلامیه؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۴)، گنجینه دانشمندان، ج ۷، قم، پیروز؛ «فلسفه پی‌جویی حقیقت و هستی» (۱۳۷۴)، نامه فرهنگ، شماره ۱۷، بهار؛ مدرسی، سید محمدکاظم (۱۳۸۲)، مفاخر یزد، به کوشش سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، یزد، ریحانه‌الرسول؛ سیر مبارزات یاران امام خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۲: شهید آیت‌الله حاج شیخ محمد صدوقی یزدی (۱۳۷۷)، به کوشش مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.