حسین مظاهری

مظاهری، حسین؛ از شاگردان درس اخلاق، فقه و اصول امام خمینی. او در سال ۱۳۱۲ ش در خانواده‌ای روحانی در شهر تیران در استان اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش شیخ حسن مظاهری از عالمان آن سامان بود. حسین مظاهری پس از طی دوران دبستان، به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و به همین منظور در سال ۱۳۲۶ ش راهی اصفهان شد. او ادبیات را در مسجد سید اصفهان و نزد آقا جمال خوانساری و احمد مقدس خواند. سپس در درس سطح آیات سید حسین خادمی اصفهانی، احمد فیاض، عبدالحسین طیب و عباسعلی ادیب اصفهانی شرکت کرد. درس فلسفه را هم نزد شیخ محمود مفید آموخت (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۱۷). هم‌زمان به تدریس ادبیات در آنجا می‌پرداخت (همان، ۴۱۸). او پس از پنج سال تحصیل و تدریس در اصفهان، رهسپار قم شد و در حوزه علمیه قم، بخشی از مکاسب و کفایه‌الاصول را نزد آیات شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی و حاج شیخ مرتضی حائری یزدی خواند و سپس در درس خارج فقه آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی حاضر شد و هشت سال از آن درس بهره برد. هم‌زمان در درس خارج فقه و اصول امام خمینی حضور می‌یافت و ده سال از هر دو درس ایشان بهره‌مند می‌شد. دوازده سال نیز از درس خارج فقه و اصول آیت‌الله سید محمد محقق داماد استفاده کرد. در کنار تحصیل دروس خارج فقه و اصول، در درس اسفار اربعه، شفای ابوعلی سینا و تفسیر قرآن علامه سید محمدحسین طباطبایی نیز شرکت می‌کرد (همان، ۴۱۶-۴۱۷). مظاهری از سال ۱۳۳۱ ش در سلک شاگردان امام خمینی درآمد (سلسله موی دوست، ۲۰۸-۲۰۹). او در زندگینامه خودنوشت (اتوبیوگرافی)، از حضور ده‌ساله در درس‌های امام خمینی سخن می‌گوید (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۱۷)، ولی در جایی دیگر، بر حضور «بیش از دوازده سال» در درس‌های ایشان تأکید می‌کند («آیت‌الله‌العظمی مظاهری:...»، ۱۶؛ پابه‌پای آفتاب، ج ۵، ۲۰۶-۲۰۷) و در یکی دیگر از آثارش از حضور چهارده‌ساله در درس‌های امام خمینی سخن گفته است (مظاهری، ج ۱، ۲۲۲)، بنابراین می‌توان گفت که از اواخر دهه ۱۳۲۰ ش تا تبعید ایشان به خارج از کشور (۱۳ آبان ۱۳۴۳) در درس‌های خارج فقه و اصول امام خمینی در مساجد محمدیه، سلماسی و اعظم قم حضور می‌یافته است. او درباره ویژگی‌های درس امام خمینی می‌گوید: «استاد بزرگوار ما حضرت امام (س) افزون بر اینکه منظم بودند، از اینکه شاگردی بی‌نظم به درس حاضر می‌شد، به‌شدت ناراحت می‌شدند و می‌فرمودند: من نمی‌گویم به درس من بیایید، ولی اگر می‌خواهید بیایید، منظم بیایید» (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۱۷-۴۱۸). مظاهری درباره اهمیت درس امام خمینی می‌گوید: «درس حضرت امام فقط تعلیم و تعلم نبود، بلکه مقید بودند که در ضمن تعلیم، تهذیب هم باشد؛ به عبارت دیگر درس ایشان کار رسول گرامی اسلام (ص): ویزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه بود. در مدت بیش از دوازده سالی که در دروس عالی ایشان شرکت داشتم، یک عمل مکروه از ایشان ندیدم» («آیت‌الله‌العظمی مظاهری:...»، ۱۶). وی درباره تأثیر حضور در درس امام خمینی بر رویکرد علمی خویش می‌گوید: «من الآن بنایم بر این است که از مباحث نگذرم، مگر اینکه از خود ابتکاری داشته‎ ‏باشم. در اصول هم چنین هستم و این مرهون درس حضرت امام (ره) است. من در‎ ‏قم درس زیاد رفتم، هشت سال درس آیت‌الله‌العظمی آقای بروجردی رفتم،‎ ‏چهارده سال درس فقه مرحوم آیت‌الله‌العظمی محقق داماد که بسیار عالی بود و‎ ‏آقایان مراجع دیگر آن روز رفتم. مدرسین آن روز را مقید بودم کم‌وبیش ببینم؛ اما آن‎ ‎استفاده‌ای که از حضرت امام کردم یعنی شجاعت در علم، ابتکار در علم و اگر باشد،‎ ‏که آن کم است، اما بالاخره استاد روی شاگرد اثر گذاشته است، همه مرهون درس‎ ‏حضرت امام (ره) بوده است» (سلسله موی دوست، ۲۱۰) یکی از مهم‌ترین اقدامات مظاهری در حوزه علمیه قم و اصفهان، اهتمام ویژه به درس اخلاق و پرورش روحیه معنوی فضلا و طلاب جوان بود. تدریس درس اخلاق او پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور و با اصرار جمعی از فضلای حوزه علمیه قم، ابتدا در مدرسه فیضیه و مدرس زیر کتابخانه (جایی که امام خمینی در درس اخلاق تدریس می‌کرد) آغاز شد و از همان آغاز به گفته خودش، با استقبال مواجه شد و چهل سال استمرار یافت. وقتی امام خمینی در جریان تشکیل کلاس‌های مذکور قرار گرفت، خرسندی خود را از آن ابراز نمود (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۱۸-۴۱۹). علاوه بر آن، به تدریس دروس سطح در حوزه علمیه قم می‌پرداخت (همان). او در سال‌های ۱۳۴۳ ش-۱۳۵۷ ش همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم، در صدور اعلامیه‌ها، نامه‌ها، بیانیه‌ها و... در پشتیبانی از امام خمینی و انتقاد از حکومت پهلوی نقش داشت و نام او در اغلب آنها دیده می‌شود (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۳۶ ـ ۱۳۸، ۱۶۳، ۱۶۴، ۱۷۸ ـ ۱۷۳، ۱۸۵ ـ ۱۹۱، ۱۹۲ ـ ۱۹۴، ۱۹۵ ـ ۱۹۸، ۱۹۹ ـ ۲۰۰، ۲۲۲، ۲۳۹، ۲۴۸ ـ ۲۵۱، ۲۶۷ ـ ۲۶۸، ۲۶۹ ـ ۲۷۲، ۵۰۳ ـ ۵۰۴؛ آیت‌الله‌العظمی...، ۵۹، ۶۰، ۶۳-۶۴، ۸۴-۸۵، ۱۱۵، ۲۲۱؛ دوانی، ج ۵، ۱۵۰-۱۵۴، ۱۶۳-۱۶۴، ۱۷۷-۱۷۹؛ سیر مبارزات یاران...، ج ۳، ۴۰۸-۴۱۰؛ همان، ج ۵، ۳۶۶؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک، ۱۷۲). او در آن سال‌ها، در مؤسسه «در راه حق» به فعالیت می‌پرداخت و از سال ۱۳۵۶ ش تدریس دروس خارج فقه و اصول را در حوزه علمیه قم آغاز نمود (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۲۲). او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در شورای مدیریت حوزه علمیه قم فعال بود. مظاهری در سال ۱۳۷۴ ش به دعوت علما و بزرگان حوزه علمیه اصفهان به اصفهان بازگشت و مرکز مدیریت حوزه علمیه آن را تشکیل داد و از آن تاریخ زعامت و مدیریت عالی حوزه علمیه اصفهان را بر عهده گرفت (همان، ۴۱۴). از اقدامات او در اصفهان می‌توان به تأسیس مرکز آموزش‌های تخصصی حوزه علمیه اصفهان در سه گروه تخصصی فقه و اصول، تفسیر و تبلیغ، مرکز مشاوره حوزه علمیه اصفهان، مرکز خدمات حوزه علمیه اصفهان با بخش‌های مختلف بیمه، مسکن، قرض‌الحسنه و...، مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان و نیز مرکز رسیدگی به امور مساجد استان اصفهان اشاره کرد (همان، ۴۲۱-۴۲۲). وی در دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری با رأی مردم استان اصفهان به نمایندگی برگزیده شد و در سومین دوره آن مجلس نیز برای بار دوم با رأی مردم آن استان نمایندگی آنان در مجلس فوق را بر عهده گرفت (همان، ۴۱۴). مظاهری هم‌اکنون از مراجع تقلید صاحب رساله عملیه می‌باشد و تألیفات او عبارت است از: ۱- الحاشیه علی العروه الوثقی. ۲ ـ توضیح المسائل. ۳ ـ مناسک حج. ۴ ـ ولایت‌فقیه و حکومت دینی. ۵- دراسات فی الاخلاق و شئون الحکمه العلمیه. ۶- عوامل کنترل غرایز در زندگی انسان. ۷- جهاد با نفس. ۸- اخلاقِ فرماندهی. ۹- اخلاق در اداره. ۱۰- جبهه و جهاد اکبر. ۱۱- خانواده در اسلام. ۱۲- به سوی حق. ۱۳- ویژگی‌های معلم خوب. ۱۴- شرح و تفسیر اخلاقی دعای کمیل. ۱۵- شرح و تفسیر اخلاقی دعای سحر. ۱۶- شرح و تفسیر اخلاقی مناجات شعبانیه. ۱۷- احکام اقتصادی در مورد زمین. ۱۸- مقایسه‌ای بین سیستم‌های اقتصادی. ۱۹- التوازن الاسلامی بین الدنیا و الاخره (با همکاری حضرات آیات سید محسن خرازی، ابوالحسن مصلحی، غلامرضا سلطانی و رضا استادی). ۲۰- معارف اسلامی در سوره یس. ۲۱- معاد در قرآن. ۲۲- الامامه و الولایت فی القرآن الحکیم (با همکاری آیات: محمد محمدی گیلانی، محمدتقی مصباح یزدی و علی‌اکبر موسوی یزدی). ۲۳- برنامه زندگی. ۲۴- چهارده معصوم. ۲۵- الحکومه الاسلامیه فی احادیث الشیعه الامامیه (با همکاری آیات: خرازی، مصلحی، سلطانی و استادی). از دیگر نوشته‌های او می‌توان به تقریرات درس امام خمینی (بحث الامام خمینی من اول مباحث الالفاظ الی آخر الاجتهاد و التقلید در ۸۹۷ صفحه)، قاعده لاضرر (مقدم، ۲۶۸-۲۶۹)، تقریرات خارج فقه و اصول آیات بروجردی (الصلوه، الطهاره، القضا، فروعات العلم الاجمالی، صلوه الجمعه) و سید محمد محقق داماد (الصوم، الحج، الزکوه، الخمس، الصلوه، الطهاره و تقریرات درس خارج اصول من اول الظن الی آخر الاستصحاب)، حاشیه علی عروه‌الوثقی، حاشیه بر رساله توضیح المسائل امام خمینی، تعلیقه استدلالیه علی بحث الاجتهاد و التقلید من العروه، مباحث الاصول من اولها الی آخرها، دلائل الفقه (بحث تحلیلی فی الادله الاربعه)، رساله فی تعلیقات الاصول (مقدم، ۲۶۸-۲۷۰) و مسائل مختلفی چون علم اخلاق، عرفان اسلامی، بیش از هشت رساله در تفسیر، چهار رساله در اقتصاد و هشت رساله در کلام و اعتقادات و نوشته‌های متفرقه دیگر اشاره کرد (خبرگان ملت، دفتر اول، ۴۲۲-۴۲۳). منابع: آیت‌الله‌العظمی حسین نوری همدانی به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۶)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «آیت‌الله‌العظمی مظاهری: امام از شدت ناراحتی تب کردند» (۱۳۹۱)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۳۴، ۱۳ مهر؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ پابه‌پای آفتاب، گفته‌ها و ناگفته‌ها از زندگی امام خمینی (س) (۱۳۹۱)، ج ۵، گردآوری و تدوین: امیررضا ستوده، تهران، نشر پنجره؛ خبرگان ملت (شرح‌حال نمایندگان مجلس خبرگان رهبری) (۱۳۷۹)، دفتر اول، قم، دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری؛ دوانی، علی (۱۳۷۷)، نهضت روحانیون ایران، جلد ۵، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ سلسله موی دوست: خاطرات دوران تدریس امام خمینی (س) به نقل از شاگردان، دوستان و منسوبین (۱۳۸۳)، به کوشش مجتبی فراهانی؛ مقدمه عباسعلی عمید زنجانی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)؛ سیر مبارزات یاران امام در آینه اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۴ و ۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی؛ مظاهری، حسین (۱۳۸۷)، اخلاق و جوان، ج ۱، قم، نشر شفق؛ مقدم، کاظم (۱۳۸۶)، آشنایی با مراجع تقلید، قم، محدث؛ مدرسه فیضیه به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۰)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.