سیدمحمد برهانی

سیدمحمد برهانی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

سیدمحمد برهانی در سال ۱۳۰۸ در شهر مهر استان فارس به دنیا آمد. اجداد او از سادات شیعه‌ای بودند که به‌زور از سرزمین خود در عربستان اخراج شده و از دوره صفوی در منطقه مهر اقامت گزیده بودند و نسب او به سیدهاشم بحرانی صاحب تفسیر البرهان می‌رسد. سیدمحمد برهان کتاب‌های بوستان، گلستان و قرآن را در خانه و نزد مادربزرگش خواند. سپس نزد عمویش سیدمحمد مهری به فراگیری دروس حوزوی پرداخت. در ۱۳ سالگی از طریق خرمشهر به نجف رفت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۱۱۳؛ شعبانی، boghanews.ir) و به تحصیل در مدرسه آخوند آن شهر پرداخت (شریف رازی، ج ۳، ۱۴) و مقدمات و سطوح را آنجا خواند، ولی درباره استادان او در آن دوره‌ها اطلاعاتی در دست نیست. او سپس در درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدعبدالهادی شیرازی، سیدمحسن طباطبایی حکیم، سیدابوالقاسم موسوی خویی و شیخ آقابزرگ تهرانی شرکت کرد. او سپس به ایران بازگشت و از سال ۱۳۳۰ ش در تهران مقیم شد و در مدرسه مروی به تدریس پرداخت. نام آیت‌الله آشتیانی در فهرست استادان او ذکر شده و به نظر، آیت‌الله میرزا احمد آشتیانی است و برهانی در مدت حضور در تهران در درس‌های خارج فقه و اصول او شرکت می‌کرد. وی سپس به قم رفت و در حوزه علمیه قم به تحصیل ادامه داد و از درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، سیدمحمدتقی موسوی خوانساری، امام‌خمینی و سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی بهره برد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۱۱۳؛ شعبانی، boghanews.ir). با استناد به این گزارش می‌توان گفت که در اواخر دهه ۱۳۲۰ ش تا سال ۱۳۳۰ ش در درس‌های خارج فقه و اصول امام‌خمینی در مسجد محمدیه قم شرکت می‌کرده است. سیدمحمد برهانی در دوره حیات آیت‌الله بروجردی به‌عنوان نماینده ایشان راهی آبادان شد (همان) و در آنجا به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت (شریف رازی، ج ۳، ۱۰). علاوه بر کارهای تبلیغی منشأ ساخت مساجد و مدارس اسلامی شد. ازجمله همراه با برخی از روحانیان آبادان چون محمود سنابادی، حسین مکی و محمدتقی مصدرالاموری، مدرسه راهنمایی و دبیرستان انصاری را در آبادان تأسیس کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۱۳؛ مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی مشترک ایران و عراق، ج ۹، ۱۴۱). سپس مسجد برهانی را در آبادان تأسیس کرد و کتابخانه عمومی امام صادق (ع) را با چهار هزار جلد کتاب در آن شهر بنیان نهاد. در کنار آن، کتابخانه شخصی او بالغ بر دو هزار جلد کتاب داشت (شریف رازی، ج ۳، ۱۵). در شهریور ۱۳۴۱ وقتی سینمایی در آبادان افتتاح شد، همراه با جمعی از روحانیان آبادان با آن مخالفت کردند، ولی وقتی نتیجه تلاش‌هایشان به جایی نرسید، وی در اعتراض به آن و برای رایزنی با مراجع تقلید به قم رفت. اداره کل سوم ساواک در دستوری به ساواک خوزستان خواستار بازگرداندن آنان به آبادان شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۴۳-۴۴). در جریان تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی هم همراه با روحانیان آبادان با ارسال نامه‌ای به شیخ عبدالله چهل‌ستونی تهرانی، مخالفت خود را با آن و شرکت زنان در انتخابات اعلام کردند و خواستار مداخله دراین‌باره شدند (همان، ۵۴). او در شهریور ۱۳۴۳ از امام‌خمینی اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۳۹۶). پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور هم همراه با روحانیان آبادان نامه‌ای به امام‌خمینی نوشتند و تأسف خود را از تبعید مرجع عالی‌قدری چون ایشان به جرم بیان حکم شرع مقدس ابراز کردند و خواستار بازگرداندن ایشان به کشور شدند (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲٬۱۱۵). وی همچنین در جلسات روحانیان آبادان برای هم‌اندیشی درباره مسائل روز شرکت می‌کرد (همان، ۲۹۷). همین فعالیت‌ها باعث شد تا خانه او به مرکزی برای دوستداران امام‌خمینی تبدیل شود. او در سال ۱۳۴۹ ش به‌عنوان نماینده امام‌خمینی به بحرین رفت. برهانی در سال ۱۳۵۱ ش به ایران بازگشت (همان، ۱۳۳) و در محله امیریه تهران به تدریس فقه و علوم حوزوی مشغول شد. او پس از سه سال حضور در امیریه، در سال ۱۳۵۴ ش به نارمک رفت و «اتحاد علمای شرق تهران» را بنیان گذاشت. هم‌زمان در مسجد احمدیه به تدریس فقه و اصول می‌پرداخت (شعبانی، boghanews.ir). برهانی پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران با عده‌ای اقدام به جمع‌آوری کمک‌ها و ارسال به جبهه‌های جنگ کرد و در جبهه‌ها نیز حضور می‌یافت (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۱۳۳). او از سال ۱۳۷۰ ش در ایام فاطمیه مجلسی را در منزل خود برگزار می‌کرد و در سال ۱۳۷۵ ش حوزه علمیه بحرانی را در مسجد احمدیه تأسیس کرد و ضمن اداره آنجا، به تدریس در آن حوزه پرداخت. برهانی از مؤسسان مسجد «وحدت» در خیابان حیدرخانی تهران بود و تا زمان فوت، امام جماعت آن مسجد را بر عهده داشت. تفسیر الرسول، تفسیر عند شیعه (حاوی زندگینامه مفسران شیعه)، مسانید الرسول (احکام و اخلاق و علوم مستند از حضرت رسول (ص))، حقوق اجتماعی بشر و معارف سجادیه (تشریح و تفسیر علوم مندرج در صحیفه سجادیه)، دانش در اسلام در دو جلد (شریف رازی، ج ۳، ۱۵)، بحوث حول النشوء و الارتقاء لداروین (منتشرشده در مجله اسلام نجف)، تاریخ امام زین‌العابدین (ع) (امینی، ۴۳۱-۴۳۲؛ حکیم، ج ۱۰، ۳۴۸)، زندگی علامه بحرانی، طبقات الرجال، فضیلۀ السور القرآن (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۵۲، ۱۳۳) و کانون پاکان (ترجمه از عربی) از آثار علمی اوست (شعبانی، boghanews.ir).

سیدمحمد برهانی در ۲۲ بهمن ۱۳۷۸ از دنیا رفت و در آستانه کتابخانه منزلش به خاک سپرده شد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۵۲، ۱۱۳؛ شعبانی، boghanews.ir).

منابع: حکیم، حسن عیسی (۱۳۸۷)، المفصل فی تاریخ النجف الاشرف، ج ۱۰، قم، مکتبه الحیدریه؛ شریف رازی، محمد (۱۳۵۲)، گنجینه دانشمندان، ج ۳، تهران، اسلامیه؛ شعبانی، فاطمه (۱۳۹۷)، «گذری بر زندگانی آیت‌الله سیدمحمد برهانی که در کتابخانه‌اش در میدان ۱۰۰ نارمک مدفون است»، ۲۷ خرداد، http://boghanews.ir؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ مجموعه مقالات اولین همایش بین‌المللی مشترک ایران و عراق (۱۳۹۴)، ج ۹، گردآورنده: دبیرخانه اولین همایش بین‌المللی مشترک ایران و عراق، به کوشش صادق حسینی اشکوری، قم، مجمع ذخایر اسلامی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۵۲: آیت‌الله عبدالرسول قائمی، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.