سیدرضا علم‌الهدی

سیدرضا علم‌الهدی، از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی.

او در ۱۳۰۵ ش در شهر کاشان به دنیا آمد (انقلاب اسلامی به...، استان اصفهان، ج ۱، ۱۴۹ ـ ۱۵۰). پدرش سیداحمد، پیشه عطاری داشت و از مداحان خاندان اهل‌بیت عصمت و طهارت بود و جلسات قرائت قرآن، دعا، زیارت و مراسم روضه و عزاداری برپا می‌کرد (باقری، ۱۲-۱۳). سیدرضا علم‌الهدی پس از طی دوران ابتدایی، وارد مدرسه گذر بابا در کاشان شد و به تحصیل دروس دینی پرداخت. او مقدمات را در آن حوزه فراگرفت («آیت‌الله سیدرضا...»، ۱۱) و سپس به تکمیل تحصیلات حوزوی در حوزه علمیه شیخ محمد خالصی‌زاده ـ روحانی تبعیدی عراقی و مقیم کاشان ـ پرداخت و تحت تأثیر آن روحانی مبارز قرار گرفت (ابن الرسول، ج ۱، ۵۴). او در آنجا بخشی از دروس سطح را نزد خالصی‌زاده و شیخ جعفر صبوری قمی آموخت. سپس برای ادامه تحصیل به قم رفت و دروس سطح را نزد سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی، میرزا محمد مجاهدی تبریزی و شیخ عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی آموخت (ابن الرسول، ۵۷). آنگاه در درس خارج آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، امام‌خمینی، سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی، سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی و شیخ محمدعلی اراکی حاضر شد («آیت‌الله سیدرضا...»، ۱۱). فلسفه را هم از علامه سیدمحمدحسین طباطبایی فراگرفت. درباره حضور او در درس امام‌خمینی اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی به تصریح خودش، «گاهی» در درس طهارت و کتاب صلات امام‌خمینی حضور می‌یافته؛ بنابراین می‌توان گفت که از شاگردان درس خارج فقه امام‌خمینی بوده است. او پیش از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور (۱۳۴۳ ش) به کاشان بازگشت، بنابراین می‌توان احتمال داد که در سال‌های پایانی دهه ۱۳۳۰ در درس خارج فقه امام‌خمینی حضور می‌یافته است. امام‌خمینی در عزیمت او به کاشان نقش داشت؛ وقتی جمعی از اهالی کاشان خواستار عزیمت علم‌الهدی به کاشان شدند، او از امام‌خمینی کسب تکلیف کرد. امام‌خمینی ابتدا با رفتن او به کاشان مخالفت و از وی با عنوان «نور چشم من» یاد کرد («پرونده‌ای در معرفی...»، ۱۴)، ولی در نهایت پس از اصرار اهالی کاشان، با عزیمت علم‌الهدی به آن شهر موافقت نمود (همان؛ باقری، ۱۲-۱۳).

علم‌الهدی مبارزات سیاسی خود را از دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت آغاز کرد. وی در آن مقطع با جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سیدمجتبی نواب صفوی همکاری می‌کرد. همچنین به مبارزه علیه بهاییت می‌پرداخت (ابن الرسول، ۵۷). پس از رحلت آیت‌الله بروجردی، در معرفی امام‌خمینی به‌عنوان مرجع تقلید می‌کوشید. با آغاز نهضت اسلامی، مبارزات سیاسی خود را علیه حکومت پهلوی تداوم داد (انقلاب اسلامی به...، استان اصفهان، ج ۱، ۱۴۹ ـ ۱۵۰) و در ۸ مهر ۱۳۴۲ همراه با جمعی از علما، مدرسان و فضلای حوزه علمیه قم، در نامه‌ای به هیئت دولت، ضمن انتقاد از فضای سیاسی کشور و نیز ایجاد فضای رعب و وحشت در کشور،  به دستگیری مدرسان برجسته دینی و وعاظ شهرها و امام‌خمینی اعتراض کرد و خواستار آزادی ایشان و دیگر روحانیان شد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۴ ـ ۱۰۶). او که در کاشان در مسجد فیض (امیرالمؤمنین فعلی) («پرونده‌ای در معرفی...»، ۱۴) و مسجد طاعتی کاشان به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت، پس از تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور به تبلیغ مرجعیت امام‌خمینی ادامه داد و از ایشان به‌عنوان اعلم‌العلما یاد می‌کرد. به این سبب ساواک اقدامات او را تحت مراقبت قرار داد (سیر مبارزات سیاسی...، ج ۹، ۴۴۴). براثر تداوم این فعالیت‌ها یک بار در سال ۱۳۴۸ ش به ساواک احضار شد (انقلاب اسلامی به...، استان اصفهان، ج ۱، ۱۴۹ ـ ۱۵۰). پس از آن نیز به فعالیت‌های سیاسی خود علیه حکومت پهلوی ادامه داد و در آن سال‌ها برخی از روحانیان تحت تعقیب را پناه می‌داد (باقری، ۱۳).
سیدرضا علم‌الهدی پس از رحلت سیدمصطفی خمینی در آبان ۱۳۵۶، در برگزاری مجلس ترحیم فعال بود و بر اساس گزارش ساواک، ضمن شرکت در مجلس مزبور، به‌عنوان میزبان از حضار تشکر می‌کرد (همان، ۱۱؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد، ج ۸، ۸۴). همچنین همراه با روحانیان مبارز کاشان با صدور اعلامیه-هایی، از امام‌خمینی پشتیبانی و از حکومت پهلوی انتقاد می‌کرد. از جمله می‌توان به محکوم کردن سرکوب تظاهرات مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ و خودداری از اقامه نماز جماعت و نیز تدریس دروس دینی در اعتراض به آن (انقلاب اسلامی به...، استان اصفهان، ج ۱، ۱۴۹ ـ و نیز اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۲۳۵)، محکوم کردن سرکوب تظاهرات مردم تبریز در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ (همان، ۲۵۳ ـ ۲۵۴)، افشاگری درباره حمله مأموران حکومت پهلوی به دبیرستان پهلوی کاشان در ۸ مهر ۱۳۵۷ و در پی آن شهر در ۸ مهر ۱۳۵۷  (همان، ۳۸۹) و اعلام حمایت از اعتصاب کارکنان صنعت نفت از آن جمله است (ابن الرسول، ۲۷۰ ـ ۲۷۱). علم‌الهدی در ۲۱ آبان ۱۳۵۷ در تظاهرات مردم کاشان علیه حکومت پهلوی حضور داشت (ابن الرسول، ۲۵۲) و در چهارم دی‌ماه نیز همراه با روحانیان مبارز کاشان، با صدور اعلامیه‌ای خطاب به مردم از تلاش‌های تفرقه‌افکنانه میان مردم انتقاد کرد و با اشاره به انتشار نامه‌های بدون امضا در انتساب اتهام عضویت به برخی از افراد در ساواک و...، آن را دسیسه‌ای برای ایجاد دودستگی میان مردم دانست و تأکید کرد که «مجازات اشخاص جنایت‌کار و مجرم بعد از اثبات جنایت به محاکم صالحه است نه با اشخاص متعارف» (ابن الرسول، ج ۲، ۱۰۷۰).
علم‌الهدی در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۶۲ اجازه کتبی دخالت در امور حسبیه و شرعیه از امام‌خمینی دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱۷، ۴۳۷). او سال‌ها در مدرسه آیت‌الله یثربی و مدرسه امام‌خمینی تدریس می‌کرد («پرونده‌ای در معرفی...»، ۱۴) و به اقامه نماز جماعت در مساجد بازار و امیرالمؤمنین کاشان می‌پرداخت («امام‌خمینی می‌گفتند...»، ۱۲).

سیدرضا علم الهدی در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ در بیمارستان میلاد کاشان درگذشت و پیکرش پس از تشییع در مزار ملامحسن فیض آن شهر به خاک سپرده شد («آیت‌الله سیدرضا...»، ۱۱) منابع: «آیت‌الله سیدرضا علم‌الهدی درگذشت» (۱۳۹۶)، نشریه افق حوزه، سال پانزدهم، شماره ۵۱۰، ۳ خرداد؛ ابن الرسول، محمد (۱۳۸۳)، انقلاب اسلامی در کاشان، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (۱۳۸۲)، استان اصفهان، ج ۱، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ «امام‌خمینی می‌گفتند آیت‌الله علم‌الهدی نور چشم من است» (۱۳۹۶)، روزنامه همشهری، شماره ۷۱۱۳، ۹ خرداد؛ (۱۳۹۶)، باقری، آزاده (۱۳۹۶)، «انقلابی ساده‌زیست»، روزنامه همشهری، شماره ۷۱۱۳، ۹ خرداد؛ «پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه کاشان و نکوداشت مرحوم آیت‌الله سیدمهدی یثربی در گفتگو با آیت‌الله سیدرضا علم‌الهدی» (۱۳۹۵)، هفته‌نامه حریم امام، شماره ۲۲۰، ۲۰ خرداد؛ سیر مبارات امام‌خمینی در آینه اسناد ساواک (۱۳۸۶)، ج ۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۲، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.