ابوالقاسم مسافری

ابوالقاسم مسافری، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

ابوالقاسم مسافری در سال ۱۳۱۰ ش نجف‌آباد اصفهان به دنیا آمد. پس‌از آنکه خواندن و نوشتن را در نجف‌آباد فراگرفت، با حضور در خانه حاج علی منتظری، به تحصیل دروس حوزوی نزد علی منتظری پرداخت و بخشی از مقدمات را در آنجا خواند (آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی). او در سال ۱۳۱۵-۱۳۱۴ ش در حوزه علمیه اصفهان به تحصیل دروس حوزوی مشغول بود و درس سیوطی را در آن سال‌ها نزد استادان حوزه علمیه اصفهان خواند و در آن زمان با حسینعلی منتظری هم‌حجره بود (خاطرات آیت‌الله منتظری، ۱۵). وی سپس به قم رفت و به تحصیل در آنجا پرداخت و کتاب شرح لمعه را نزد آیت‌الله سیدشهاب‌الدین مرعشی نجفی خواند. هم‌زمان در روزهای پنجشنبه و جمعه در درس اخلاق امام‌خمینی که در مدرس زیر کتابخانه مدرسه فیضیه برگزار می‌شد، شرکت می‌کرد. با تشکیل درس خارج فقه امام‌خمینی، در آن درس هم شرکت کرد و علاوه بر آن از درس‌های خارج فقه و اصول آیت‌الله سیدحسین طباطبایی بروجردی بهره می‌برد. او سپس از سوی آیت‌الله بروجردی برای تبلیغ به کشکوئیه در استان کرمان اعزام شد و مدت شش سال به تبلیغ در آن سامان پرداخت. وی پس از رحلت آیت‌الله بروجردی به قم بازگشت و در درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی که در مسجد اعظم قم برگزار می‌شد، شرکت کرد (آرشیو مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی) و از شاگردان امام‌خمینی محسوب می‌شد (روحانی، ج ۱، ۴۹؛ باقری بیدهندی،۱۳۳). ابوالقاسم مسافری از استادان حوزه علمیه قم بود و از نخستین سال‌های ورود به قم در دهه ۱۳۲۰ ش به تدریس در آنجا می‌پرداخت. محمدعلی معزالدینی که در سال‌های ۱۳۲۰-۱۳۲۸ ش در قم حضور داشت، از درس‌های صمدیه و هدایه او بهره می‌برد (کاظمینی، ۴۲۱-۴۲۳). با استناد به این گزارش و گزارش دیگر، می‌توان او را یکی از استادان حوزه علمیه قم نامید که به تدریس دروس مقدماتی و سطح اشتغال داشت. او در دی ۱۳۴۱ از امام‌خمینی اجازه تصدی امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد. در اجازه‌نامه امام‌خمینی درباره مسافری آمده بود: «صلاح و سداد و وثاقتشان ثابت است» (صحیفه امام، ج ۱، ۱۳۰). چنین عباراتی درباره برخی از افراد معدود آمده است و نشان از شناخت امام‌خمینی از مسافری دارد. مسافری در سال ۱۳۴۲ ش هم یکی از استادان حوزه علمیه قم بود و همراه با مدرسان آنجا، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد. ازجمله پس از دستگیری امام‌خمینی و انتقال ایشان به تهران در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، همراه با جمعی از مدرسان حوزه علمیه قم در نامه‌ای به هیئت دولت (دولت امیراسدالله علم) خواستار پایان دوران بازداشت و بازگرداندن ایشان به قم شد (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۰۶-۱۰۴). در ۲۹ بهمن ۱۳۴۳ هم همراه با جمعی از فضلای حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، نارضایتی خود را از اقدامات خلاف اسلام و قانون اساسی در کشور اعلام کردند و سپس دستگیری و حبس تعداد زیادی از چهره‌های مذهبی و علمی را محکوم کردند و از هویدا خواستند «در اسرع وقت رهبر شیعیان مرجع عالی‌قدر آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی مدظله‌العالی علی رئوس المسلمین را به قم عودت داده و سایر علما و دانشمندان، اساتید محترم دانشگاه و دانشجویان و اصناف، تجار و متدینان را آزاد» نماید (اسناد انقلاب اسلامی، ج ۳، ۱۲۸-۱۳۰؛ سیر مبارزات یاران امام به روایت اسناد ساواک، ج ۳، ۱۴۱-۱۴۲). علاوه بر اعلامیه‌های فوق، اغلب اعلامیه‌های مدرسان حوزه علمیه قم را امضا می‌کرد (همان، ۱۶۰، ۱۶۳، ۱۶۵، ۱۷۶، ۱۷۷، ۱۸۸). مسافری در دهه ۱۳۴۰ ش به تهران رفت و امامت جماعت مسجدی در نارمک را بر عهده گرفت. او در سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷ ش همراه با روحانیان مبارز تهران، اعلامیه‌هایی را علیه حکومت پهلوی امضا می‌کرد (همان، ۲۳۱، ۲۳۳، ۲۳۷، ۲۵۲، ۲۸۳، ۳۰۹، ۳۲۴، ۳۷۰، ۳۸۶، ۴۱۲، ۴۵۶، ۴۶۹، ۴۸۶، ۵۰۰، ۵۱۲، ۵۱۷). درباره او اطلاعات بیشتری به دست نیامد. منابع: اسناد انقلاب اسلامی (۱۳۷۴)، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ باقری بیدهندی، ناصر (۱۳۶۸)، «نجوم امت ۲۸: بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج‌آقا روح‌الله خمینی»، ماهنامه نور علم، دوره سوم، شماره ۳۱، تیر؛ روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی در ایران، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۳، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، جلد اول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۹۶)، در اقلیم حضور: در احوالات گروهی از نخبگان معاصر یزد، یزد، آرتا کاوا؛ متن کامل خاطرات آیت‌الله منتظری به همراه پیوست‌ها (۱۳۷۹)، بی‌جا، اتحادیه ناشران ایرانی در اروپا (نشر باران، نشر خاوران، نشر نیما)؛ محمدی، لطف‌الله (۱۳۸۸)، «منتظری، حسینعلی»، فرهنگنامه رجال روحانی عصر امام‌خمینی، ج ۱، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.