محمد مصطفوی کرمانی

محمد مصطفوی کرمانی

اطلاعات فردی
اطلاعات علمی

محمد مصطفوی، از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام‌خمینی.

محمد مصطفوی معروف به مصطفوی کرمانی در ۱۹ تیر ۱۳۱۵ ش در کرمان دیده به جهان گشود. او دوره ابتدایی را در کرمان طی کرد. سپس وارد دبیرستانی در کرمان شد و پس از طی سیکل اول، تحصیل در آنجا را رها کرد و در سال ۱۳۳۰ ش برای تحصیل علوم حوزوی وارد مدرسه علمیه معصومیه کرمان (با مدیریت شیخ علی‌اصغر صالحی کرمانی) شد. مصطفوی در آنجا نخست ادبیات عرب (صرف، نحو، معانی و بیان)، منطق و تبصره المتعلّمین (در فقه) را نزد شیخ علی شیخ‌الرئیس و معالم‌الاصول را پیش شیخ مهدی موحدی کرمانی خواند. سپس در درس شرایع الاسلام (در فقه) سیدجواد نیشابوری شرکت کرد. برخی از ابواب فقهی شرح لمعه و مقداری از مکاسب را هم نزد صالحی کرمانی فراگرفت. او هم‌زمان با تحصیلات حوزوی دوره دوم متوسطه را به‌طور متفرقه خواند و موفق به گرفتن گواهینامه دیپلم در رشته ریاضی شد.

مصطفوی در سال ۱۳۳۸ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی به قم رفت و در حوزه علمیه آن شهر، ابتدا بقیه شرح لمعه و مکاسب را نزد شیخ محمدتقی ستوده و برخی از استادان دیگر به پایان برد. رسایل و کفایه را هم پیش ناصر مکارم شیرازی، سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی و برخی دیگر از استادان حوزه علمیه قم آموخت (سلمانی آرانی، ۲۴۶-۲۴۹). هم‌زمان در درس‌های حکمت و فلسفه محمد مفتح شرکت و آن درس را تقریر می‌کرد که مورد تشویق استادش قرار گرفت (همان، ۲۶۴). او هم‌زمان در روزهای پایانی هفته، در کلاس‌های آداب و فنون نگارش و مکالمه زبان‌های خارجی در کانون علمی که توسط محمد مفتح، سیدمحمد حسینی بهشتی و مکارم شیرازی اداره می‌شد شرکت می‌جست. آنگاه به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس آیات سیدمحمد محقق داماد، شیخ عباسعلی شاهرودی، سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی، شیخ محمدعلی اراکی (سلمانی آرانی، ۲۴۹) و امام‌خمینی بهره برد («زندگینامه شهید...»، ۱۷). همسر مصطفوی کرمانی صرفاً بر شاگردی او نزد امام‌خمینی تأکید کرده است (سلمانی آرانی، ۲۵۸) و سلمانی آرانی از امام‌خمینی به‌عنوان استاد فلسفه و عرفان او نام برده است (همان، ۲۴۹؛ «شهید حجت‌الاسلام...»، ۸)، ولی امام‌خمینی در سال‌هایی که مصطفوی کرمانی در قم حضور داشت، درسی با عنوان فلسفه و عرفان نداشت و به همین سبب می‌توان گفت که او در درس خارج فقه یا اصول یا هر دو درس ایشان شرکت می‌کرده است. علاوه بر آن، سلمانی آرانی و دیگران درباره سال‌های حضور او در درس امام‌خمینی سکوت کرده‌اند، ولی با استناد به سال‌های حضور او در قم (از سال ۱۳۳۸ ش)، می‌توان احتمال داد که در سال‌های ۱۳۴۱-۱۳۴۳ ش در درس امام‌خمینی در مسجد اعظم قم حاضر می‌شده است.

مصطفوی کرمانی در سال‌های ۱۳۴۱-۱۳۴۳ ش، از روحانیان فعالی بود که به حمایت از امام‌خمینی می‌پرداخت. در فروردین ۱۳۴۳ ش و در جریان بازگشت امام‌خمینی از حبس و حصر در تهران به قم، در مراسم استقبال از ایشان حضور داشت (سلمانی آرانی، ۲۵۴). سپس با صدور اعلامیه‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی و در حمایت از امام‌خمینی به فعالیت‌های سیاسی ادامه داد و نام او در ذیل برخی از اعلامیه‌های طلاب حوزه علمیه قم دیده می‌شود. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: صدور اعلامیه‌ای همراه با جمعی از محصلان حوزه علمیه قم در سالگرد واقعه حمله به مدرسه فیضیه (دوم فروردین ۱۳۴۲ ش) و تقبیح آن فاجعه و تجلیل از امام‌خمینی (خسروشاهی، ج ۳، ۳۱-۳۴)، ارسال نامه به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت در اسفند ۱۳۴۳ ش (همراه با طلاب کرمانی حوزه علمیه قم ازجمله اکبر هاشمی رفسنجانی و...) در محکوم کردن تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور و تأکید بر بازگرداندن ایشان به کشور و الغای مصوبه‌های غیرشرعی و غیرقانونی (همان، ۴۶ و ۵۹)، ارسال نامه به «مرجع عالی‌قدر عالم تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی جناب آقای خمینی» در مهر ۱۳۴۴ ش همراه با روحانیان و فضلای کرمانی حوزه علمیه قم و اظهار مسرت از حضور ایشان در نجف اشرف و تقبیح مجدد تبعید ایشان از کشور (همان، ۱۰۱ و ۱۱۳؛ روحانی، ج ۱، ۸۸۱)، صدور بیانیه‌ای همراه با جمع کثیری از محصلان حوزه علمیه قم در دومین سالگرد حمله مأموران به مدرسه فیضیه و تقبیح آن و تأکید مجدد بر غیرقانونی بودن تبعید امام‌خمینی به خارج از کشور (خسروشاهی، ج ۳، ۱۲۲-۱۲۴)، ارسال نامه سرگشاده به مراجع عظام تقلید در فروردین ۱۳۴۵ ش به همراه جمعی از طلاب حوزه علمیه قم در تقبیح دستگیری جمعی از روحانیان مبارز و تبعید برخی از آنان از قم و ضرورت اقدام عملی درباره این مسائل (همان، ۱۲۶-۱۲۹؛ سیر مبارزات یاران...، ج ۳، ۴۰۸-۴۱۰) و ارسال نامه‌ای به امام‌خمینی در ۱۵ خرداد ۱۳۴۵ همراه با محصلان حوزه علمیه قم و تسلیت دومین سالگرد شهدای روز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ به ایشان و تشریح وضعیت کشور (همان، ج ۴، ۲۱-۲۴؛ روحانی، ج ۱، ۹۱۱؛ خسروشاهی، ج ۳، ۱۳۲-۱۳۴).

محمد مصطفوی در دهه ۱۳۴۰ ش بعضی از دروس حوزوی را در حوزه علمیه قم تدریس می‌کرد. همچنین همراه با جمعی دیگر از مدرسان حوزه علمیه قم، با مؤسسه در راه حق در قم که با هدف تحقیق و پژوهش درباره معارف دینی تأسیس شده بود همکاری می‌کرد و مدت‌ها در بخش پاسخ‌گویی کتبی به سؤالات جوانان در آن مؤسسه فعال بود (سلمانی آرانی، ۲۵۰). علاوه بر آن، در جلسات اسلام‌شناسی که زیر نظر محمد مفتح در قم تشکیل می‌شد شرکت می‌کرد (یاران امام به روایت اسناد ساواک، کتاب ۳۴، ۴۲). یکی از نتایج آن جلسات، انتشار آثاری در حوزه اسلام‌شناسی بود که وی همراه با غلامحسین حقانی، کتاب اسلام پیشرو نهضت‌ها را نگاشت (همان، ۷۲) و با مقدمه محمد مفتح توسط خانه علمیه قم منتشر کرد (همان، ۸۶). همچنین کتاب دعا عامل پیشرفت یا رکود را با مقدمه‌ای از محمد مفتح منتشر کرد (سلمانی آرانی، ۲۶۴).

مصطفوی در سال ۱۳۵۲ ش با مشورت و صلاحدید سیدمرتضی پسندیده و تأکید سیدمحمد حسینی بهشتی از قم به تهران نقل مکان کرد و در آنجا به فعالیت‌های دینی و سیاسی ادامه داد. او در تهران در مسجد سیدالشهدا (ع) واقع در خیابان هلال احمر (شیر و خورشید سابق) به اقامه نماز جماعت، سخنرانی و ارشاد مردم می‌پرداخت و در مجالس و مراسمی که به مناسبت‌های مختلف تشکیل می‌شد سخنرانی می‌کرد. با تشکیل جامعه روحانیت مبارز تهران، وی نیز به عضویت آن درآمد. همچنین با چند تن از روحانیان ازجمله سیدجمال‌الدین دین‌پرور، علی موحدی ساوجی و... بنیاد علمی و فرهنگی نهج‌البلاغه را تأسیس کرد و بر اساس برنامه‌ریزی، فیش‌برداری و تعیین موضوعات مختلف نهج‌البلاغه را آغاز نمود. او همچنین در بنیاد مذکور، مسئول پاسخ‌گویی به سؤالات جوانان درباره نهج‌البلاغه بود. همچنین در مناسبت‌های تبلیغی در سال‌های ۱۳۵۴-۱۳۵۶ ش به زادگاهش سفر می‌کرد و به مبارزه با حکومت پهلوی و نیز فعالیت‌های مبلغان فرقه‌های صوفیه، شیخیه، باب و بهاییت می‌پرداخت. هم‌زمان با تشکیل کلاس‌های آموزش قرآن، احکام و جلسات پاسخ به سؤالات دینی و سخنرانی، با تبلیغات منفی فرقه مذکور مقابله می‌کرد و در کنار فعالیت‌های علمی ـ تبلیغی فوق، با سفر به شهرهای دیگری همچون کازرون، کاشان، آبادان، آمل و سمنان به سخنرانی‌های انتقادی علیه حکومت پهلوی ادامه می‌داد و در توزیع اعلامیه‌ها و رساله عملیه امام‌خمینی نقش ایفا می‌کرد؛ که این روند تبلیغی تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت. در همان سال‌ها، در جلسات طلاب و فضلای کرمانی مقیم قم نیز شرکت می‌جست (همان، ۲۵۱-۲۵۳) و به گفته محمدجواد حجتی کرمانی، از مروجان افکار و ایده‌های امام‌خمینی بود و در تهیه متن اعلامیه‌ها و بیانیه‌های انقلابی با دیگر روحانیان همکاری می‌کرد (همان، ۲۵۶).

محمد مصطفوی با تأسیس حزب جمهوری اسلامی به عضویت آن درآمد (همان، ۲۵۹). او در سال ۱۳۵۸ ش وارد دستگاه قضایی شد و از سال ۱۳۶۰ ش ریاست شعبه ۱۴ دادگاه مدنی خاص را بر عهده گرفت و سپس به ریاست شعبه مستقر در بنیاد شهید منصوب شد. در آن ایام، علاوه بر کارهای فوق، به تدریس در کلاس‌های بخش آموزش سازمان تبلیغات اسلامی می‌پرداخت. همچنین به آموزش و تبلیغ در سازمان دفاع هم می‌پرداخت (همان، ۲۶۵؛ زندگینامه ائمه جماعت شهید، ۱۱۴). علاوه بر آن در تأسیس بنیاد نهج‌البلاغه در تهران نقش داشت (همان).

محمد مصطفوی در اول بهمن ۱۳۶۴ همراه با ۴۲ نفر دیگر متشکل از همکاران او در قوه قضائیه، جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مسئولان و فرماندهان کشوری و لشکری، برای دیدار با رزمندگان اسلام با هواپیما عازم جبهه‌ها شدند. این هواپیما با رسیدن به آسمان اهواز، مورد اصابت موشک جنگنده‌های عراقی قرار گرفت و همه سرنشینان آن ازجمله محمد مصطفوی کرمانی به شهادت رسیدند. پیکر مصطفوی بنا بر وصیتش، همراه با جمعی دیگر از شهدا به قم انتقال یافت و پس از تشییع و نماز و طواف بر گرد حرم مطهر حضرت معصومه (س) در گلزار شهیدان در جوار بقعه علی بن جعفر علیه‌السلام به خاک سپرده شد (سلمانی آرانی، ۲۶۵).

منابع: خسروشاهی، سیدهادی (۱۳۹۰)، اسناد نهضت اسلامی ایران، ج ۳، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ «زندگینامه شهید محمد مصطفوی» (۱۳۸۶)، روزنامه رسالت، شماره ۶۳۷۸، ۱۱ اسفند؛ سلمانی آرانی، حبیب‌الله (۱۳۸۶)، «شهید محمد مصطفوی شیدای عبادت»، ستارگان حرم، ج ۲۵، قم، زائر؛ روحانی، سیدحمید (۱۳۵۸)، بررسی و تحلیلی از نهضت امام‌خمینی در ایران، ج ۱، بی‌جا، دارالفکر ـ دارالعلم؛ زندگینامه و آثار ائمه جماعات شهید (۱۳۸۶)، تهیه و تنظیم: گروه تحقیقات و مطالعات کاربردی مرکز رسیدگی به امور مساجد تهران، قم، ثقلین؛ سیر مبارزات یاران امام‌خمینی در آینه اسناد به روایت اسناد ساواک (۱۳۹۳)، ج ۳ و ۴، تدوین: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی؛ «شهید حجت‌الاسلام محمد مصطفوی» (۱۳۹۶)، دوهفته‌نامه افق حوزه، سال شانزدهم، شماره ۵۳۸، ۱۱ دی؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک: کتاب ۳۴: شهید حجت‌الاسلام غلامحسین حقانی (۱۳۸۴)، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.