شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی

شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی،

شمس‌الدین محمد مجتهدی معروف به مجتهدی نجفی و مجتهدی زنجانی در سال ۱۳۰۲ ش در خانواده‌ای با پیشینه درخشان علمی به دنیا آمد. جد او ابوالقاسم مجتهدی مشهور به آیت‌الله مجتهدی از فقها و شاگردان محمدحسین غروی اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، میرزا حسین نائینی، شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزا حسن شیرازی، فاضل شربیانی، شیخ عبدالله و محمدحسن مامقامی نجفی بود و از آنان اجازات اجتهاد و روایت دریافت کرده بود. پدر و برادرانش نیز در سلک روحانیت بودند و از عالمان زنجان محسوب می‌شدند. او در چنین خانواده‌ای به دنیا آمد و خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه فراگرفت. سپس ادبیات، تجوید، گلستان و بوستان سعدی، نصاب الصبیان، الفیه ابن مالک، مقدمات، مطول، مغنی و... را نزد پدرش آموخت. آنگاه وارد حوزه علمیه زنجان شد و کتاب‌های الفیه، گلستان سعدی، مقامات حریری، شرح جامی و شمسیه، جامع‌المقدمات، قوانین‌الاصول، شرح لمعه، منطق منظومه، شرح‌الاشراق، شوارق الابهام و... را در آنجا و نزد استادانی چون شیخ یحیی مدرسی، دین‌محمدی زنجانی، سیدمجتبی انگورانی، حاج شیخ عبدالکریم خوئینی و... گذراند. او در دوران تحصیل در زنجان که هم‌زمان با فعالیت حزب دموکرات آذربایجان در زنجان و آذربایجان بود، به مبارزه با آن حزب پرداخت و با سرودن اشعاری، به انتقاد از آن فرقه پرداخت. اشعار شمس‌الدین محمد مجتهدی توسط حزب دموکرات و برخی روحانیان طرفدار سیدجعفر پیشه‌وری و لنین و حزب کمونیست تحمل نشد، به‌خصوص که اشعار او پخته و آراسته با ظرائف ادبی و قالب‌های متداول شعر و موسیقی بود و در نشریات منتشر می‌شد. به همین علت در سال ۱۳۲۳ ش مجبور به ترک زنجان و عزیمت به عراق شد. او در حوزه علمیه نجف از درس بزرگانی چون آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی بهره برد، ولی این بهره‌مندی دو سال بیشتر طول نکشید و با درگذشت آیت‌الله اصفهانی در سال ۱۳۲۵ ش ناتمام ماند. هم‌زمان از درس‌های خارج فقه و اصول آیات محمدحسین کاشف‌الغطاء، سیدمحسن طباطبایی حکیم، سیدمحمود حسینی شاهرودی، سیدابوالقاسم موسوی خویی، محمدعلی کاظمینی، سیدجمال‌الدین گلپایگانی، سیدعبدالهادی شیرازی، شیخ حسین حلّی، فاضل قائنی، شیخ صدرا بادکوبه‌ای، عبدالکریم زنجانی، میرزا آقا اصطهباناتی، شیخ محمدکاظم شیرازی، سیدحسین حمامی، میرزا باقر زنجانی، شیخ مرتضی طالقانی، فیض گنابادی، میرزا حسن بجنوردی، سیدعبدالله شیرازی و سیدعبدالاعلی سبزواری بهره برد و اجازاتی هم از آنان دریافت کرد. او در سال‌های تحصیل در نجف اشرف، در مدرسه سید(منسوب به آیت‌الله سیدمحمدکاظم یزدی) و مدرسه آخوند (منتسب به آیت‌الله ملا محمدکاظم آخوند خراسانی) حضور داشت و در همان‌جا به فعالیت علیه برخی از طلاب متمایل به افکار التقاطی می‌پرداخت. مجتهدی نجفی سپس به کشور بازگشت و در شهر قم مقیم شد و در حوزه علمیه آن شهر از درس‌های خارج فقه و اصول آیات سیدحسین طباطبایی بروجردی، سیدمحمد حجت کوه‌کمری، سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدتقی موسوی خوانساری، امام‌خمینی، سیدشهاب‌الدین نجفی مرعشی، سیدمحمدرضا موسوی گلپایگانی، سیدعلی یثربی، سیداحمد خوانساری و... بهره برد. همچنین از درس‌های احتمالاً فلسفه و تفسیر قرآن علامه سیدمحمدحسین طباطبایی بهره‌مند شد. در همان دوران با شیخ جعفر سبحانی تبریزی هم‌درس و هم‌مباحثه بود. درباره سال‌های دقیق حضور او در درس‌های امام‌خمینی اطلاعاتی در دست نیست، ولی با استناد به هم‌مباحثه بودن او با جعفر سبحانی، می‌توان گفت که در دهه ۱۳۳۰ ش در درس‌های امام‌خمینی در مساجد محمدیه و سلماسی قم شرکت می‌کرده است. او در کنار تحصیل در قم، برای استفاده از محضر دیگر استادان، به شهرهایی چون مشهد، اصفهان، تهران، خراسان، تبریز، مرند، زنجان و... سفر می‌کرد و در این سفرها از محضر فرزانگانی چون آیات سیدمحمدهادی حسینی میلانی، حاج‌آقا رحیم ارباب، سیدحسین خادمی، بانو مجتهده امین، میرزا مهدی آشتیانی، شیخ محمدعلی شاه‌آبادی، محمدتقی آملی، مهدی الهی قمشه‌ای، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، علامه ابوالحسن شعرانی، جلال‌الدین همایی، علی‌اکبر مرندی و... استفاده کرد و اجازاتی از برخی از آنان دریافت نمود که برخی از این اجازات در اواخر دهه ۱۳۳۰ ش و نسخه‌ای از اجتهاد ایشان و نامه آیت‌الله محمدکاظم شیرازی در کتاب گفتار شیعه در اصول و فروع منتشر شد. وی همچنین برخی از درس‌های استادانش را تقریر کرد، ولی درباره اینکه آیا درس‌های امام‌خمینی را هم تقریر کرده است یا نه، اطلاعاتی در دست نیست. فهرست برخی از این تقریرات و همچنین کتاب‌ها و رساله‌های شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی را شیخ آقابزرگ تهرانی در الذریعه الی تصانیف الشیعه آورده و ثبت کرده است. مجتهدی نجفی در کنار تحصیل دروس حوزوی، در قم و تهران به فراگیری زبان انگلیسی و فرانسه نیز پرداخت («زندگینامه آیت‌الله شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی»، http://www.khadijehtv.com) او از همان دوران تحصیل در حوزه نجف، به تحقیق و تألیف پرداخت، ازجمله دو جلد از کتاب النظر الثاقب و نیل الطالب: تعلیقتان علی المکاسب را که تعلیقات کاشف‌الغطا بر کتاب المکاسب شیخ مرتضی انصاری است، تدوین و منتشر کرد (آل کاشف‌الغطا، ۲). رساله علمیه و عملیه، مناسک حج، فرهنگ اصیل، گفتار شیعه در اصول و فروع، فرهنگ دانشوران در تفسیر قرآن (سوره منافقون)، مثنوی آدم، مثنوی انبیا، منظومه آدم، منظومه پیامبران، رساله‌ای در قاعده اذن، دانشنامه جامع حضرت خدیجه کبری (س) امّ المؤمنین، جلوه‌های عشق، نغمه‌های عشق و رساله‌ای در قاعده لوث و قسامه از دیگر آثار اوست. مجتهدی نجفی در سال ۱۳۴۵ ش در جوادیه تهران مقیم بود و در همان زمان از امام‌خمینی اجازه‌ای در امور حسبیه و شرعیه دریافت کرد (صحیفه امام، ج ۱، ۴۵۱). منابع: آل کاشف‌الغطا، محمدحسین (بی‌تا)، النظر الثاقب و نیل الطالب: تعلیقتان علی المکاسب، تدوین شمس‌الدین مجتهدی نجفی، تهران، مطبعه الحیدری؛ «زندگی‌نامه آیت‌الله شمس‌الدین محمد مجتهدی نجفی»، وبگاه رسمی آیت‌الله نجفی http://www.khadijehtv.com؛ صحیفه امام (۱۳۷۸)، ج ۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی.