سیدمحمود موسوی قافله‌باشی

موسوی قافله‌باشی، سید محمود؛ از شاگردان درس خارج فقه و اصول امام خمینی. سید محمود موسوی قافله‌باشی در سال ۱۳۱۰ در خانواده مذهبی در شهر قزوین به دنیا آمد. پدرش آقا سید عبدالحسین به کشاورزی در قزوین اشتغال داشت (الوانساز خویی، ۲۱۹). جد او سید ذکریا از عالمان بنام قزوین بود که تحصیلات خود را در نجف اشرف به پایان رسانده بود و در روستای اسفرورین قزوین به تبلیغ دین می‌پرداخت (الوانساز خویی، ۲۱۷). موسوی قافله‌باشی خواندن و نوشتن را در مکتب‌خانه مشهدی نورعلی در اسفرورین خواند. قرائت قرآن و بخشی از علوم متداول را هم در مکتب‌خانه ملا احمد در همان‌جا فراگرفت. آنگاه به تحصیل علوم حوزوی روی آورد و وارد حوزه علمیه قزوین شد و در مدرسه شیخ‌الاسلام آنجا اقامت گزید. او سال‌ها در آن حوزه از محضر درس آیت‌الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی، شیخ هاشم قزوینی، شیخ مجتبی قزوینی و شیخ عبدالرحیم سامت بهره برد. سپس برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در مدرسه حجتیه مقیم گردید. درباره استادان دوره سطح او در قم اطلاعی در دست نیست، ولی او پس از ورود به دوره خارج فقه و اصول از درس آیات سید حسین طباطبایی بروجردی، سید محمدرضا موسوی گلپایگانی، شیخ محمدعلی اراکی و امام خمینی بهره برد. همچنین احتمالاً تفسیر قرآن و فلسفه را هم نزد علامه سید محمدحسین طباطبایی تبریزی خواند (همان، ۲۲۰). از حضور او در درس‌های امام خمینی گزارش زیادی در دست نیست و می‌توان احتمال داد که او در سال‌های آغازین دهه ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۱ ش که به نجف اشرف عزیمت کرد، در درس خارج فقه و اصول حضرت امام خمینی که ابتدا در مسجد محمدیه و آنگاه در مسجد سلماسی تشکیل می‌شد، حضور می‌یافته است. سید محمود موسوی قافله‌باشی ازجمله شاگردان خاص آیت‌الله شیخ محمدعلی اراکی بود و از مستشکلان درس آن مرجع به شمار می‌رفت (همان). او آنگاه برای تکمیل تحصیلات حوزوی به حوزه علمیه نجف اشرف رفت و در آنجا از درس خارج فقه و اصول آیات سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمود حسینی شاهرودی و سید ابوالقاسم موسوی خویی بهره‌مند شد (همان، ۲۲۰-۲۲۱) مدتی بعد به کشور بازگشت و در شهر قم به تدریس ادامه داد. درباره سال بازگشت او به قم گزارشی در دست نیست، ولی با استناد به صدور اعلامیه‌ای توسط او و جمعی دیگر از طلاب قزوینی حوزه علمیه قم در سال ۱۳۴۴ ش (شیرخانی، ۶۱-۶۲)، می‌توان احتمال داد که پیش از آن تاریخ به قم بازگشته بود. از هم‌بحث‌های او در دوران تحصیل در قم می‌توان به سید عبدالوهاب موسوی قافله‌باشی، شیخ هادی باریک‌بین، شیخ علی زرآبادی و شیخ صادق خلخالی اشاره کرد. او پس از سال‌ها تحصیل دوره خارج فقه و اصول، از آیات سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، امام خمینی، آیت‌الله گلپایگانی، خویی و سید کاظم شریعتمداری اجازاتی در امورات شرعی و حسبیه و همچنین نقل حدیث دریافت کرد. موسوی قافله‌باشی پس از بازگشت به کشور، در مسجد باقریه نو به اقامه نماز جماعت پرداخت. ازجمله فعالیت‌های او در مسجد باغ باقریه نو، علاوه بر اقامه نماز جماعت می‌توان به تدریس بحارالانوار و وسایل الشیعه اشاره کرد. وی هم‌زمان به تدریس در حوزه علمیه قم هم می‌پرداخت (همان). موسوی قافله‌باشی با آغاز نهضت امام خمینی به فعالیت علیه حکومت پهلوی پرداخت. ازجمله پس از تبعید امام خمینی به خارج از کشور، همراه با جمعی از طلاب قزوینی حوزه علمیه قم در نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، از تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی به‌عنوان تصویب‌نامه‌ای بر خلاف قوانین اسلام و قانون اساسی نام بردند و اعتراض علما علیه آن را عمل به تکلیف دانستند و آنگاه تبعید «مرجع تقلید عظیم‌الشان عالم تشیع حضرت آیت‌الله‌العظمی آقای خمینی» را به خارج از کشور به سبب اعتراض به آن تصویب‌نامه، برخلاف قانون اساسی (اصل مصونیت مراجع تقلید) دانستند و خواستار بازگرداندن ایشان به کشور شدند (شیرخانی، ۶۱-۶۲). او به سبب این فعالیت‌ها بارها دستگیر شد و مورد بازجویی قرار گرفت. در دوران تبعید امام خمینی در عراق به‌عنوان یکی از نمایندگان شرعی ایشان، محل رجوع طلاب و علما بود. ازجمله فعالیت‌های او در سال‌های تبعید امام خمینی، برگزاری مجالسی به نام امام خمینی در اعیاد و وفیات (مجالس جشن و عزا) در منزل امام خمینی بود. او همچنین وسیله ارتباط امام خمینی با فعالان انقلابی بود (الوانساز خویی، ۲۲۲-۲۲۳). در کنار فعالیت‌های فوق، در توزیع شهریه امام خمینی فعال بود و به همین منظور در بیت ایشان مستقر شده بود (همان). بر اساس گزارشی در این زمینه، او در سال ۱۳۴۹ ش برخی از چک‌هایی را که متعلق به فردی به نام آشتیانی بود، امضا می‌کرد (شیرخانی، ۸۱-۸۲) و با استناد به این گزارش می‌توان احتمال داد که منظور ساواک، توزیع شهریه امام خمینی بوده است. در دوم مرداد ۱۳۵۴ ساواک در گزارشی از فردی به نام قافله‌باشی به‌عنوان یکی از نمایندگان امام خمینی و از مقسمان شهریه ایشان نام برد (همان، ۱۵۵) که به احتمال زیاد منظور سید محمود موسوی قافله‌باشی است. همچنین آن نهاد امنیتی در سال ۱۳۵۷ ش در گزارشی دیگر، از فردی قزوینی به نام قافله‌باشی به‌عنوان مقسم شهریه امام خمینی نام برد. به نظر می‌رسد «قزوینی» مذکور، همان سید محمود موسوی قافله‌باشی بوده است. ساواک اعلام کرده بود که مراقبت از او لازم است (همان، ۲۰۲). او علاوه بر آن در توزیع اعلامیه‌های امام خمینی نقش زیادی داشت. از دیگر فعالیت‌های موسوی قافله‌باشی همراه با جمعی از روحانیان، می‌توان به حضور در بیت آیات عظام گلپایگانی و مرعشی نجفی و درخواست از آنان برای امضای اعلامیه‌ها علیه حکومت پهلوی یا در حمایت از امام خمینی بود. او پس از تبعید امام خمینی به پاریس از رابطان ایشان با فعالان و انقلابیان در کشور بود. همچنین در منطقه اسفرورین در آگاه‌سازی مردم به نهضت امام خمینی نقش پررنگی داشت و سخنرانی‌های پرشور او در مساجد آن شهر نقش مهمی در پیوستن مردم اسفرورین به صفوف انقلاب اسلامی داشت. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به توزیع اعلامیه‌های امام خمینی در اسفرورین اشاره کرد. او به سبب این فعالیت‌ها بارها توسط ساواک دستگیر شد و مورد بازجویی قرار گرفت. ازجمله یک بار پس از تماس تلفنی با دفتر امام خمینی در نوفل‌لوشاتو، توسط مأموران ساواک دستگیر شد (همان، ۲۲۷-۲۲۸). ساواک در گزارشی از فعالیت‌های او در قم در ۳۰ آذر ۱۳۵۷، از وی به‌عنوان یکی از طرفداران امام خمینی نام برد که با برخی از روحانیان مبارز در شهرهای مختلف ازجمله مهدی کروبی در تهران، مجدالدین محلاتی در شیراز، علامه مفتی‌زاده در سنندج، سید محمدعلی قاضی طباطبایی در تبریز و... ارتباط دارد و ضمن تماس با آنان، اخبار را جمع‌آوری و در اختیار آنان و نزدیکان امام خمینی قرار می‌دهد (انقلاب اسلامی به...، استان قزوین، کتاب ۴، ۳۸۶). او همچنین با برخی از فعالان سیاسی در قزوین ارتباط داشت و به همین علت ساواک خواستار شناسایی افراد مذکور شده بود (همان، ۳۹۴). همین گزارش‌ها نشان می‌دهد که او به‌عنوان رابط امام خمینی با علمای دیگر شهرها فعالیت می‌کرد. موسوی قافله‌باشی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مقبره شیخ فضل‌الله نوری و سپس به تدریس در مدرسه آیت‌الله گلپایگانی ادامه داد و شاگردانی را پرورش داد (الوانساز خویی، ۲۲۱). هم‌زمان به عضویت دفتر حضرت امام خمینی درآمد و به فعالیت در آن دفتر پرداخت. او در طول سال‌های دفاع مقدس بارها در جنگ‌ها جبهه‌های جنگ حضور یافت و به تشویق و دلداری رزمندگان اسلام پرداخت. پس از رحلت امام خمینی، به فعالیت در دفتر مقام معظم رهبری ادامه داد. مدتی هم نماینده طلاب قزوین در حوزه علمیه قم بود (همان،۲۲۴). سید محمود موسوی قافله‌باشی در کنار تحصیل و تدریس و فعالیت‌های اجرایی به خدمات اجتماعی هم می‌پرداخت که از آن جمله می‌توان به کانال‌کشی و آسفالت‌کاری قسمتی از محله اسفرورین، کمک به احداث و ساخت حمام و دبیرستان در اسفرورین، کمک به ساخت مسجد باقریه نو در قم، خرید یک قطعه زمین وسیع در محله شیخ‌آباد با کمک یک خیّر و اختصاص آن به امور خیریه و طلاب مستعد حوزه علمیه قم، احداث مسجد حضرت قاسم علیه‌السلام و احداث مسجد در نزدیکی‌های محله شیخ‌آباد و اهدای ۲۵۰۰ متر زمین به اداره آموزش‌وپرورش اسفرورین اشاره کرد (همان). سید محمود موسوی قافله‌باشی دروس خارج فقه و اصول استادان خود را تقریر کرده است، ولی درباره انتشار این تقریرات گزارشی در دست نیست. همچنین درباره تقریرات او از درس‌های امام خمینی هم گزارشی وجود ندارد. از دیگر آثار او می‌توان به تعلیقه بر عروه‌الوثقی اشاره کرد (الوانساز خویی، ۲۲۶). سید محمود موسوی قافله‌باشی در زمستان سال ۱۳۸۰ از دنیا رفت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید موسی شبیری زنجانی در بقعه علی بن بابویه در جوار حرم حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها به خاک سپرده شد (همان، ۲۲۹). منابع: الوانساز خویی، محمد (۱۳۸۶)، «سید محمود موسوی، ستاره‌ای پرفروغ»، ستارگان حرم، ج ۲۲، قم، زائر؛ انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، استان قزوین (۱۳۹۳)، کتاب ۴، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات؛ شیرخانی، علی (۱۳۸۸)، انقلاب اسلامی در قزوین، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.