محمدابراهیم ربانی

ربانی، محمدابراهیم؛ از شاگردان درس خارج فقه امام خمینی. محمدابراهیم ربانی در سال ۱۳۰۶ ش در روستای مهمویی بیرجند در خانواده‌ای روحانی به دنیا آمد. پدرش شیخ محمدعلی ربانی و جدش شیخ محمدرضا ربانی مهمویی از عالمان بیرجند بودند (انصاری، ۳۵۴). محمدابراهیم ربانی پس از فراگرفتن خواندن و نوشتن در زادگاهش، به تحصیل دروس حوزوی روی آورد و وارد حوزه علمیه بیرجند شد و مقدمات را در آنجا نزد پدرش و همچنین رضوانی مهمویی خواند. او در سال ۱۳۲۵ ش برای تکمیل تحصیلات حوزوی راهی قم شد و در حوزه علمیه آن شهر دروس سطح را نزد آقایان شیخ عباس نجفی یزدی، شیخ محمد صدوقی یزدی، سید موسی صدر (کاظمینی، ج ۱، ۳۸۲)، شیخ علی‌پناه اشتهاردی، سید محمدباقر سلطانی طباطبایی (انصاری، ۳۵۴) و شیخ مرتضی حائری یزدی به پایان رساند («پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه تاریخی بیرجند در گفتگویی با آیت‌الله محمدابراهیم ربانی: نیامده بودم که بمانم»، ۱۴). او در سال ۱۳۲۹ ش راهی عراق شد و در حوزه نجف به تحصیل پرداخت و ازجمله در درس‌های سطح آقایان سید یحیی یزدی، سید اسدالله مدنی تبریزی و محمدفاضل قائنی شرکت کرد (همان). سپس به تحصیل دروس خارج فقه و اصول پرداخت و از درس‌های آیات سید محسن طباطبایی حکیم، شیخ حسین حلّی، آیت‌الله میرزا حسن بجنوردی و سید محمود حسینی شاهرودی بهره برد و از آیات شاهرودی، بجنوردی و سید عبدالله شیرازی اجازه اجتهاد دریافت کرد (انصاری، ۳۵۴). وی در سال ۱۳۴۱ ش یعنی در زمان انقلاب عراق به رهبری آیت‌الله حکیم برای فعالیت‌های تبلیغی و مبارزاتی به کشورهای اردن، سوریه (شهرهای دمشق، حلب، حمص، تلکوجک)، لبنان (بیروت و صور)، فلسطین (بیت الیف، بیت‌المقدس، امان، شهر الخیل)، ترکیه (شهرهای آنکارا، ارزوم، صالحیه و غازی النطاب) سفر کرد و به تبیین اهداف آن مرجع پرداخت (کاظمینی، ۳۸۲-۳۸۳). ربانی در سال ۱۳۴۴ ش و با آغاز درس خارج فقه امام خمینی در نجف اشرف، در آن درس حضور یافت. او در همان سال به بیرجند بازگشت و به گفته خودش دو ماه در درس خارج فقه (بیع مکاسب) ایشان حضور داشت که در مسجد شیخ انصاری نجف اشرف برگزار می‌شد («پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه تاریخی بیرجند در گفتگویی با آیت‌الله محمدابراهیم ربانی: نیامده بودم که بمانم»، ۱۴). ربانی در سال ۱۳۴۵ ش بنا به تقاضای اهالی قائنات و روحانیان متعهد آن دیار، از جانب آیت‌الله سید محمود شاهرودی به بیرجند بازگشت (همان؛ انصاری، ۳۵۴) و اداره مدرسه معصومیه آن شهر را بر عهده گرفت («پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه تاریخی بیرجند در گفتگویی با آیت‌الله محمدابراهیم ربانی: نیامده بودم که بمانم»، ۱۴). او که در هفتم اردیبهشت ۱۳۴۸ از امام خمینی اجازه‌ای در امور شرعی دریافت کرده بود (صحیفه امام، ج ۱، ۴۹۱)، در کنار اداره مدرسه فوق، مشغول ارشاد و هدایت مردم و رسیدگی به امور طلاب و حوزه‌های علمیه آن منطقه شد. ربانی در بدو ورود برای انسجام حوزه، برنامه‌های بسیار دقیق و باضابطه طرح کرد و به اجرا گذاشت که با موفقیت‌هایی توأم شد. سپس برای تسهیل امور طلاب و رفاه حال آنان، دفتری با مقررات خاص دایر کرد که این مسئله باعث جذب طلاب و اشتیاق استادان به تدریس شد. یکی دیگر از اقدامات ارزنده او نشر اصول عقاید و معارف و فرهنگ اصیل اسلام در میان مردم بود که در مدت کوتاهی نتایج مثبت و مؤثری به جای گذاشت. ربانی با ایجاد برنامه‌های وسیع تبلیغاتی در شهر و روستاها به مبارزه با حکومت پهلوی می‌پرداخت. همچنین اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های وی در سال‌های مبارزات نهضت اسلامی در حرکت مردم علیه طاغوت بسیار مفید و مؤثر بود. در سال ۱۳۵۶ ش حکومت پهلوی درصدد دستگیری و تبعید او از بیرجند برآمد. ارتباط تشکیلاتی ربانی در قالب جامعه روحانیت بیرجند با حوزه علمیه مشهد به‌واسطه نزدیکی این دو شهر موجب همکاری و هماهنگی بیش‌ازپیش شد، به‌طوری که اغلب تلگراف‌ها و اعلامیه‌های مبارزاتی خطاب به مراجع مقیم مشهد صادر می‌شود که ازجمله می‌توان به تلگراف تسلیت جامعه روحانیت بیرجند به آیت‌الله سید عبدالله شیرازی درباره فاجعه ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ اشاره کرد. این عوامل باعث شد تا مأموران حکومت پهلوی در آذرماه ۱۳۵۷ به حوزه علمیه بیرجند حمله کنند. این حادثه با واکنش مراجع مشهد و قم مواجه شد و در ششم محرم سال ۱۳۵۷ ش آیات سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، محمدرضا موسوی گلپایگانی و سید کاظم شریعتمداری اعلامیه‌ای در این باره صادر کردند و آیت‌الله سید عبدالله شیرازی نیز در همین رابطه تلگراف تسلیتی خطاب به ربانی مهمویی و شیخ محمدحسین نابغ‌آیتی صادر کرد. فعالیت‌های سیاسی ربانی تا جایی گسترش یافت که در اسناد ساواک از او به‌عنوان رهبر قیام‌های مردمی در بیرجند یاد شده است. محمدابراهیم ربانی در اولین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، کمیته انقلاب اسلامی را برای حفظ شهر و حراست از مردم تشکیل داد. با سخنرانی‌های روشنگرانه اتحاد و همبستگی میان اهل تسنن و شیعیان به وجود آورد، به‌طوری که ناحیه مرزی بیرجند از خطر تفرقه مصون ماند. او سپس امامت جمعه شهر بیرجند را بر عهده گرفت. مدتی هم در شورای عالی قضایی عضویت داشت و همچنین از قضات دیوان عالی کشور بود. ربانی در کنار تبلیغ معارف دینی و رسیدگی به حوزه‌های علمیه، خدمات اجتماعی خود را در تسهیل سرمایه‌گذاری اقتصادی و ایجاد اشتغال برای جوانان آن دیار تداوم بخشید که از آن میان می‌توان به کمک در تأسیس کارخانه لاستیک‌سازی و کارخانه صابون‌سازی بیرجند اشاره کرد. کتاب‌های وجیزه فی ولایت الفقیه، الاجتهاد و التقلید، حاشیه بر عروه‌الوثقی، منهاج الملامسه درباره ازدواج، شب‌چراغ، کتاب ارث، نور علی نور در تفسیر سوره نور، ندای رحمت درباره ادعیه و اذکار و شمیم بهشت از تألیفات اوست (انصاری، ۳۵۴-۳۵۵؛ «یادی از عالم مجاهد بیرجندی...»، www.irdc.ir؛ کاظمینی، ج ۱، ۳۸۲-۳۸۳). هم‌زمان به تدریس دروس خارج فقه و اصول در بیرجند می‌پرداخت («پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه تاریخی بیرجند در گفتگویی با آیت‌الله محمدابراهیم ربانی: نیامده بودم که بمانم»، ۱۴) و مدت ۵۰ سال امامت جماعت مسجد بازار بیرجند را بر عهده داشت (ربانی، ۱۷۳). محمدابراهیم ربانی در ۲۴ مرداد ۱۳۹۹ در بیرجند درگذشت و پیکرش پس از اقامه نماز توسط سید علیرضا عبادی امام جمعه بیرجند در روستای مهمویی به خاک سپرده شد (انصاری، ۳۵۵). منابع: انصاری، ناصرالدین (۱۳۹۹)، «درگذشتگان: آیت‌الله ربانی بیرجندی»، دوماهنامه آینه پژوهش، سال سی و یکم، شماره ۱۸۴، مهر و آبان؛ «پرونده‌ای در معرفی حوزه علمیه تاریخی بیرجند در گفتگویی با آیت‌الله محمدابراهیم ربانی: نیامده بودم که بمانم» (۱۳۹۶)، هفته‌نامه حریم امام، سال ششم، شماره ۲۶۴، ۳۱ فروردین؛ ربانی، محمدحسن، بی‌تا، رساله ذهبیه، بی‌جا، بی‌نا؛ کاظمینی، میرزا محمد (۱۳۸۴)، دانشنامه ائمه جمعه سراسر کشور، به اهتمام سید محمدکاظم مدرسی و میرزا محمد کاظمینی، ج ۱، بنیاد ریحانه الرسول یزد، تهران، برگ رضوان؛ «یادی از عالم مجاهد بیرجندی: سیری بر حیات علمی و سیاسی آیت‌الله محمدابراهیم ربانی»، http://www.irdc.ir/fa/news/6072.