مکتب تهران: تفاوت میان نسخه‌ها
(اصلاح ارقام) |
جز (added Category:پروژه عقلی using HotCat) |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
نویسنده: باقر صاحبی | نویسنده: باقر صاحبی | ||
[[رده:پروژه عقلی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ اسفند ۱۴۰۳، ساعت ۲۳:۰۹
مکتب تهران، مجموعه‌ای از استادان حکمت و عرفان اسلامی می‌باشد که از دوران قاجار تاکنون در حوزه‌‌های علمیه تهران به درس و بحث در زمینه فلسفه و عرفان می‌پرداختند.
اهمیت و جایگاه مکتب تهران
عنوان مکتب تهران را ظاهراً نخستین بار هانری کربن به کار برده است. او در آثار خویش مکتب تهران را ادامه مکتب اصفهان معرفی می‌کند و ویژگی اصلی این مکتب را تأثیر فزاینده اندیشه ابن‌عربی، و ملاصدرا می‌داند.[۱] بی‌شک یکی از مهم‌ترین ادوار عرفان اسلامی در دوره صفویه ظهور یافت، این دوره از یک منظر به دو قسم تقسیم شده است، یکی عهد مكتب اصفهان که شاخص‌ترین شخصیت آن ملاصدرا و سلسله شاگردان و شارحان وی هستند و دیگری که از زمان دوره قاجاریه آغاز شده و ادامه دهنده مکتب اصفهان است که همان مکتب تهران می‌باشد که به معارف عرفانی و حِکَمی توجه ویژ‌ه‌ای داشته است و شاخص‌ترین شخصیت آن آقا محمدرضا قمشه‌ای است.[۲]
وی حکیم و عارف بزرگ الهی بود که نزد محمدجعفر لاهیجی لنگرودی و میرزا حسن نوری حکمت صدرایی آموخت و نزد سیدرضی لاریجانی، عرفان ابن‌عربی، آموخت، آنگاه به تهران آمد و حوزه عرفان آن را رونق بخشید. ورود محققانه و تحلیلی در مسائل كلیدی و محوری عرفان نظیر وحدت وجود، ولایت، به کارگیری زبان و قلم صدرایی در تحلیل حقایق عرفانی، همچنین تفسیر قرآن با رویکرد تأویل عرفان از امتیازات او می‌باشد.[۳] از مهم‌ترین و بارزترین شاگردان قمشه‌ای، میرزاهاشم اشکوری است که از جهت توغل در عرفانیات معروفترین عارف مکتب تهران است که با جدیت تمام تدریس حکمت و عرفان را در حوزه تهران ادامه داد. از مهم‌ترین شاگردان میرزا هاشم اشکوری، سیدابوالحسن رفیعی قزوینی و میرزا محمدعلی شاه‌آبادی می‌باشند.[۴] بهترین شاگرد میرزا محمدعلی شاه‌آبادی امام‌خمینی است. حضرت امام را کاملاً می‌توان وابسته به مکتب تهران تلقی کرد؛ زیرا ایشان در آثار عرفانی و حکمی خود كاملاً تحت تأثير استادان تهرانی خود نظیر علی‌اکبر حکمی یزدی، رفیعی قزوینی و شاه آبادی می‌باشد.[۵] همچنین امام‌خمینی در روش سلوکی و مباحث عرفانی شباهت معناداری میان دو اثرشان در عرفان نظری یعنی شرح دعای سحر و مصباح الهدايه با آثار و تعلیقات آقا محمدرضا قمشه‌ای دارد و در مباحث عرفانی از او متأثر است چنان که در بحث وحدت وجود اطلاقی و ولایت این مطلب روشن است.[۶] امام‌خمینی از آقا محمدرضا قمیشه‌ای به «شیخ مشیخنا» تعبیر کرده است.[۷] همچنین آراء سلوکی امام‌خمینی و تعلیقاتش بر شرح فصوص الحكم قیصری و کتاب مصباح الأنس، كاملاً از استاد خود شاه‌آبادی متأثر است؛ البته امام دارای ابتکارات و خلاقیت‌هایی در حکمت و عرفان ابن‌عربی، می‌باشد. بنابراین سلسله استادان امام‌خمینی در عرفان و حکمت از طریق شاه‌آبادی و رفیعی قزوینی به مکتب حکمی تهران متصل است. ازاین‌رو امام‌خمینی از چهار جهت، سلوک عملی، مباحث عرفان نظری، رویکرد اجتماعی و ادبیات عرفانی متأثر از مکتب تهران می‌باشد.[۸]
ویژگی مکتب تهران
مکتب تهران دارای ویژگیهای خاصی است که آن را از سایر مکتب‌‌های دیگر ممتاز می‌سازد از جمله این ویژگی‌ها: ۱- توجه به روایات و احادیث اهل بیت علیهم السّلام: غالب آثار حکمای تهران رجوع به روایات به عنوان شاهد و مؤیدی در اندیشه‌‌های فلسفی و عرفانی است؛ زیرا آنان عرفان و حکمت را اصول فهم روایات اهل بیت علیهم السّلام می‌دانند.[۹] امام‌خمینی نیز در آثار خویش توجه ویژ‌ه‌ای به روایات و احادیث اهل بیت علیهم السّلام دارد که نمونه بارز آن شرح دعای سحر؛ شرح چهل حدیث و شرح حدیث جنود عقل و جهل می‌باشد.[۱۰] ۲- توجه به اشعار عرفانی فارسی: امام‌خمینی همسو با حکمای مکتب تهران به عرفان ادبی و اشعار و غزلیات فارسی عرفانی توجه ویژ‌ه‌ای داشته و با زبان شعر برخی مطالب بلند عرفانی را بیان کرده است.[۱۱] ۳- توجه به تصوف: تصوف به عنوان یکی از جریان‌های فکری اسلامی مورد توجه حکمای تهران بوده است. امام‌خمینی نیز به تصوف توجه داشته و دو تصویر و رویکرد اصلی به تصوف دارد؛ در یک تصویر، تصوف علمی است در عرض علوم دینی می‌داند.[۱۲] در تصویر دیگر عوام صوفیه را از خواص آن ممتاز کرده و آن را نقد می‌کند.[۱۳] ۴- توجه به اجتماع و سیاست: امام‌خمینی همسو با حکما و عرفای مکتب تهران در بسط با معارف عرفان و معارف توحیدی در متن اجتماع، فرهنگ و سیاست بسیار راقی و دارای ویژگیهای منحصر به فرد می‌باشد.[۱۴]
آراء مکتب تهران در عرفان اسلامی
یکی از کار‌های مهم حکمای مکتب تهران در مطالعات عرفانی‌شان، مستدل کردن کلمات عرفان اسلامی، تطبیق میان اصطلاحات عرفا و حکما، تقریر نظریه ولایت و خاتمیت آن و نظریه فطرت می‌باشد.[۱۵] امام‌خمینی نیز در آثار خویش به تطبیق میان اصطلاحات عرفا و حکما، تقریر نظریه ولایت و ختم ولایت و نظریه فطرت پرداخته است، در نظر ایشان راه متوجه کردن عشق فطری انسان به حق‌تعالی ریاضت در دو عرصه شریعت و اخلاق است. و تبع استاد خود شاه‌آبادی میزان در ریاضت باطل و ریاضت شرعی صحیح را قَدَم نفس و قدَمَ حق می‌داند.[۱۶]
پانویس
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ص۴۹۰-۴۹۱؛ شیخ، مکتب حکمی تهران، ص۱۳.
- ↑ شیخ، مکتب حکمی، تهران، ص۱۶.
- ↑ فضلی، هستی‌شناسی عرفانی، ص۴۴-۴۵؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۳-۱۴؛ حکمت معنوی، ص۴۵؛ صدوقی سها، تاریخ عرفا و حکمای متأخر، ص۲۶۵-۲۶۷.
- ↑ شیخ، مکت حکمی تهران، ص۱۵۰-۱۵۱؛ رازی، گنجینه دانشمندان، ج۳، ص۳۸۳؛ تهرانی، طبقات اعلام الشيعه، ج۴، ص۱۳۷۰؛ فضلی، هستی‌شناسی، عرفاتی، ص۴۵.
- ↑ شیخ، مکتب حکمی، تهران، ص۱۵۴-۱۵۵؛ صاحبی، حکمت معنوی، ص۴۶-۴۷.
- ↑ امام‌خمینی، تعلیقات على شرح فصوص الحكم و مصباح الانس، ص۱۳-۱۴؛ آداب الصلاة؛ ص۲۹۶؛ شرح دعای سحر، ص۱۸، مصباح الهداية، ص۳۰.
- ↑ مصباح الهدايه، ص۵۷ و ۸۷.
- ↑ شیخ، مکتب حکمی تهران، ص۱۵۴-۱۵۶؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۱۵.
- ↑ زنوزی، بدایع الحکم ص۵۲۶-۵۲۸؛ شیخ، مکتب حکمی تهران، ص۱۵۷.
- ↑ کوهی، امام‌خمینی وروایات تفسیری، ص۹۵-۹۷؛ امام‌خمینی، شرح جنود عقل و جهل، ص۴؛ شرح دعای سحر، ص۱۱۸.
- ↑ غلامی، حدیث عشق در اشعار امام‌خمینی، ص۸-۹؛ امام‌خمینی، شرح دعای سحر، ص۱۲ و ۱۵؛ ۱۰۳؛ دیوان امام، ص۴۳؛ تقریرات فلسفه، ج۲، ص۱۵.
- ↑ امام‌خمینی، تقریرات فلسفه، ج۱؛ ص۴۵ و ۲۸۴؛ دیوان، ص۱۱۰.
- ↑ امام‌خمینی، سرّالصلاة، ص۱۳؛ آداب الصلاة، ص۸۱ و ۸۹؛ شرح چهل حدیث ۴۵۶.
- ↑ امام‌خمینی، صحیفه، ج۱۸، ص۵۱۲؛ تفسیر سوره حمد، ص۱۸۹-۱۹۰؛ صاحبی، اوج معرفت، ص۲۰-۲۲.
- ↑ قمشه‌ای، مجموعه آثار حکیم صهبا، ص۴۲-۴۳ و ۱۵۰؛ زنوزی بدایع الحكم، ص۲۲۱؛ کدیور، مجموعه مصنفات، ص۱۰۹-۱۲۳؛ شیخ، مکتب حکمی تهران، ص۲۱۰-۲۵۳.
- ↑ امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۴۵؛ آداب الصلاة؛ ص۵۶-۵۷؛ شرح چهل حدیث، ص۷.
منابع
- امام‌خمینی، سیدروحالله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس، قم، پاسدار اسلام، ۱۴۱۰ق.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، تفسیر سوره حمد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، دیوان امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۷۴ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح چهل حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۸ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۷ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، شرح دعای سحر، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۳ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۹ش.
- امام‌خمینی، سیدروحالله، مصباح الهدایه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی، ۱۳۸۶ش.
- آقابزرگ تهرانی، محمدحسن، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- رازی، محمدشریف، گنجینه دانشمندان، تهران، نشر اسلامیه، ۱۳۵۳ش.
- شیخ، محمود، مکتب حکمی تهران و عرفان اسلامی، تهران، نشر فرهنگ و اندیشه، ۱۳۹۶ش.
- صاحبی، باقر، اوج معرفت، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۸ش.
- صاحبی، باقر، حکمت معنوی (درآمدی بر اندیشه فلسفی امام‌خمینی)، تهران، نشر عروج، ۱۴۰۱ش.
- صدوقی سهاء، منوچهر، تاریخ عرفا و حکمای متأخر، تهران، نشر حکمت، ۱۳۸۱ش.
- غلامی، مایانی، ابوالقاسم، حدیث عشق در اشعار امام‌خمینی، کرج، ناربن رساله، ۱۳۹۴ش.
- فضلی، علی، هستی‌شناسی عرفانی، قم، نشر ادیان، ۱۳۹۰ش.
- کدیور، محسن، مجموعه مصنفات حکیم مؤسس، تهران، نشر اطلاعات، ۱۳۷۸ش.
- کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، نشر کویر، ۱۳۷۳ش.
- کوھی، علی‌رضا امام‌خمینی و روایات تفسیری، تهران، نشر عروج، ۱۳۹۲ش.
- مدرس زنوزی، آقاعلی، بدایع الحكم، تهران، نشر علامه طباطبائی، ۱۳۷۶ش.
نویسنده: باقر صاحبی